 |
| Collage: amazon.com |
Σε συνέντευξη Τύπου στις 3 Φεβρουαρίου, ενώ συζητούσε την τρέχουσα ρωσο-ουκρανική κρίση, ο εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Νεντ Πράις δήλωσε ότι η Ρωσία επιδιώκει «να δημιουργήσει μια επιχείρηση ψευδούς σημαίας για να ξεκινήσει στρατιωτική δραστηριότητα» και εξετάζει το ενδεχόμενο παραγωγής ενός «προπαγανδιστικού βίντεο (...) με γραφικές σκηνές ψεύτικων εκρήξεων – που απεικονίζουν πτώματα, ηθοποιούς κρίσης που παριστάνουν τους θρηνητές». Ο Πράις έκανε αυτούς τους ισχυρισμούς χωρίς να παρέχει κανένα απολύτως στοιχείο.
Uriel Araujo, ερευνητής με έμφαση στις διεθνείς και εθνοτικές συγκρούσεις - infobrics.org / Παρουσίαση Freepen.gr
Αυτό δεν έτυχε καλής υποδοχής από τους δημοσιογράφους που ζήτησαν επανειλημμένα και κατηγορηματικά οποιοδήποτε επιβεβαιωτικό στοιχείο καθ' όλη τη διάρκεια της ενημέρωσης. Τέτοιοι ισχυρισμοί δεν είναι νέοι, ωστόσο: η Τζεν Ψάκι, η γραμματέας Τύπου του Λευκού Οίκου είχε ήδη δηλώσει στις 18 Ιανουαρίου πως η Ουάσιγκτον έχει στοιχεία που δείχνουν ότι η Μόσχα σχεδίαζε μια επιχείρηση ψευδούς σημαίας στην περιοχή του Ντονμπάς στα σύνορα Ρωσίας-Ουκρανίας.
Μετά τα υποτιθέμενα «όπλα μαζικής καταστροφής» του Σαντάμ Χουσεΐν, τα οποία δε βρέθηκαν ποτέ και ωστόσο δικαιολόγησαν τη βρετανοαμερικανική εισβολή στο Ιράκ, τόσο το Λονδίνο όσο και η Ουάσιγκτον έχουν χάσει μεγάλη αξιοπιστία. Κατά ειρωνικό τρόπο, αυτή η κρίση αξιοπιστίας τροφοδοτεί επίσης τη δημοτικότητα των θεωριών συνωμοσίας, επειδή πολλοί άνθρωποι οδηγούνται στο να πιστεύουν πως εάν η κυβέρνησή τους και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης είπαν ψέματα για το Ιράκ, τότε θα μπορούσαν επίσης να πουν ψέματα για πολλά άλλα πράγματα.
Έχει επίσης ενδιαφέρον να σημειωθεί πως το Στέιτ Ντιπάρτμεντ αναφέρει πλέον ως περιστασιακό γεγονός την ύπαρξη των αποκαλούμενων «παραγόντων της κρίσης» και «επιχειρήσεων ψευδούς σημαίας», κάτι που συνήθως θεωρούνταν ως «θεωρίες συνωμοσίας» (CT - conspiracy theories). Μια τέτοια επιλογή λέξης ώθησε τον δημοσιογράφο του Associated Press, Matt Lee, να πει ότι ο Πράις εισήλθε στο "Alex Jones territory", αναφερόμενος στον αμφιλεγόμενο Αμερικανό ραδιοφωνικό παρουσιαστή.
Οι ειδικοί της ψυχολογίας και των κοινωνικών επιστημών έχουν εξηγήσει τα CT ως αφηγήσεις που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να κατανοήσουν τις δύσκολες πραγματικότητες. Συνήθως, οι κοινωνικοί επιστήμονες δε λαμβάνουν υπόψη την πραγματική αξία ή το περιεχόμενό τους, αλλά μάλλον τους βλέπουν ως ένα είδος «σημαδιού» που λέει πολλά για την ψυχοκοινωνική ατμόσφαιρα μιας κοινωνίας και τις αγωνίες της. Επομένως, η ανάλυσή τους θα ήταν παρόμοια με την κατανόηση φημών, αστικών θρύλων και ίσως ακόμη και ονείρων και μύθων.
Αυτή είναι μια έγκυρη προσέγγιση. Υπάρχει σίγουρα ένα συνωμοσιολογικό και παρανοϊκό στυλ σκέψης που σαφώς δεν είναι χρήσιμο για οποιαδήποτε σοβαρή ανάλυση πολιτικών και στρατιωτικών σεναρίων. Ωστόσο, στην καθημερινή χρήση, σχεδόν οτιδήποτε μπορεί να χαρακτηριστεί ως "CT". Μια τέτοια ετικέτα χρησιμοποιείται συχνά ως καθαρά καταγγελτική κατηγορία. Στην πραγματικότητα, πολλές κατηγορίες που παλαιότερα περιγράφονταν ως CT μπορεί αργότερα να αποδειχθούν σωστές όταν έρθουν στο φως νέα δεδομένα.
Ένα παράδειγμα είναι το ανήθικο και εγκληματικό ιατρικό πείραμα των ΗΠΑ που ονομάζεται επίσημα Μελέτη Tuskegee για τη σύφιλη χωρίς θεραπεία στους νέγρους (1932-1972), το οποίο μόλυνε περισσότερους από 400 Αφροαμερικανούς άνδρες με σύφιλη, προφανώς χωρίς τη συγκατάθεση ή σε γνώση τους. Διεξήχθη από την Υπηρεσία Δημόσιας Υγείας των Ηνωμένων Πολιτειών και τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC). Αν και αρχικά απορρίφθηκε ως CT, σήμερα γνωρίζουμε ότι οι άνδρες δεν έλαβαν σκόπιμα θεραπεία και περίπου 100 πέθαναν ως αποτέλεσμα αυτού.
Το πρόβλημα είναι ότι δεν είναι καθόλου σαφές πώς ακριβώς διαφέρει μια «θεωρία συνωμοσίας» που έχει αποδειχθεί πως είναι σωστή από μια εντελώς ψευδή. Ένας πιο ουδέτερος τρόπος ορισμού μιας «θεωρίας συνωμοσίας» θα ήταν ίσως ο εξής: οποιεσδήποτε υποθέσεις προσπαθούν να εξηγήσουν ένα γεγονός επικαλούμενες ένα μυστικό σχέδιο - συνήθως ανήθικο - που εκτελείται από μια ομάδα ατόμων (δηλαδή, μια «συνωμοσία»). Συνωμοσίες υπάρχουν και περιγράφονται, με ορισμένες διαφορές, και στο ποινικό δίκαιο, αλλά φυσικά δεν είναι αληθής κάθε ισχυρισμός για συνωμοσία - και πολλοί είναι ψευδείς.
Είναι ευρέως γνωστό πως στον πραγματικό κόσμο, οι ένοπλες δυνάμεις και οι υπηρεσίες πληροφοριών εμπλέκονται σε ενεργά μέτρα και ψυχολογικό πόλεμο (PSYWAR) μέσω ψυχολογικών επιχειρήσεων (PsyOP) που στοχεύουν στον επηρεασμό των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς ομάδων-στόχων ή πληθυσμών. Για παράδειγμα, η Διοίκηση Πολιτικών Υποθέσεων και Ψυχολογικών Επιχειρήσεων του Στρατού των Ηνωμένων Πολιτειών (Αεροπορική), γνωστή και ως CAPOC, έχει την έδρα της στο Φορτ Μπραγκ και ιδρύθηκε το 1985. Το 2008, ένα σκάνδαλο ξέσπασε όταν ήρθε στο φως πως πολλοί στρατιωτικοί αναλυτές συχνά εμφανίστηκαν στα ΜΜΕ των ΗΠΑ ως ανεξάρτητοι εμπειρογνώμονες ενώ ήταν στην πραγματικότητα απόστρατοι αξιωματικοί υπό την κηδεμονία του Πενταγώνου σε μια εκστρατεία διαμόρφωσης της κοινής γνώμης.
Κάποιος μπορεί επίσης να θυμηθεί τη μαρτυρία της 15χρονης Nayirah al-Ṣabaḥ που δημοσιοποιήθηκε ευρέως ενώπιον της Ομάδας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Κογκρέσου των ΗΠΑ το 1990. Υποστήριξε ψευδώς πως κατά τη διάρκεια της ιρακινής εισβολής στο Κουβέιτ είχε δει Ιρακινούς στρατιώτες να βγάζουν μωρά από θερμοκοιτίδες σε ένα νοσοκομείο, αφήνοντάς τα να πεθάνουν. Στην πραγματικότητα ήταν κόρη του πρέσβη του Κουβέιτ και όλη η ομιλία ήταν πολεμική προπαγάνδα και μια ψυχολογική επιχείρηση για να δικαιολογήσει τις στρατιωτικές εισβολές της Ουάσιγκτον στο Ιράκ, παρόλο που δεν έφτανε τόσο μακριά σε αυτή την περίπτωση ώστε να χρησιμοποιήσει «παράγοντες κρίσης» ή ψεύτικα βίντεο.
Όσον αφορά τις επιχειρήσεις με ψευδείς σημαίες, είναι ευρέως γνωστό ότι ο Ναζί αξιωματικός Reinhard Heydrich το 1939 κατασκεύασε στοιχεία για μια πολωνική επίθεση εναντίον του ΙΙΙ Ράιχ, ώστε να επηρεάσει τη γερμανική κοινή γνώμη για πόλεμο με την Πολωνία. Αυτό είναι γνωστό ως περιστατικό Gleiwitz. Το 1962, το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ επινόησε και πρότεινε (αλλά ποτέ δεν εκτέλεσε) την απίστευτα ανήθικη Επιχείρηση Northwoods, η οποία θα περιλάμβανε την κατασκευή της αεροπειρατείας ή ακόμα και την κατάρριψη αμερικανικών αεροπλάνων για να κατηγορηθεί η Κούβα γι' αυτό, ώστε να δικαιολογηθεί ο πόλεμος με την Αβάνα.
Πράκτορες προβοκάτορες, επιχειρήσεις ψευδών σημαιών (μερικές ίσως ακόμη και με «παραγωγούς κρίσης») και άλλες τέτοιες επιχειρήσεις υπάρχουν στον πραγματικό κόσμο - και συχνά λαμβάνουν χώρα σε μια γκρίζα περιοχή, τόσο ηθικά όσο και νομικά. Ωστόσο, οποιοσδήποτε ισχυρισμός σχετικά με αυτό, για να ληφθεί σοβαρά υπόψη, πρέπει να παρέχει τουλάχιστον κάποια στοιχεία ή ενδείξεις - διαφορετικά πρέπει να θεωρηθεί ως μέρος ενός αφηγηματικού πολέμου ή προπαγάνδας.
Οι μη επιβεβαιωμένοι ισχυρισμοί του κ. Πράις είναι επομένως ειρωνικοί σε πολλά επίπεδα: υπάρχουν στην πραγματικότητα πολλά στοιχεία που υποδηλώνουν ότι η Ουάσιγκτον και το Κίεβο προετοιμάζουν μια σειρά από προκλήσεις και γεγονότα ψευδών σημαιών για να υποδαυλίσουν τον πόλεμο, με πολλές αναφορές για τοξικές χημικές ουσίες που αποθηκεύονται σε ορισμένα χωριά του Ντονμπάς.
Uriel Araujo, ερευνητής με έμφαση στις διεθνείς και εθνοτικές συγκρούσεις - infobrics.org / Παρουσίαση Freepen.gr
Αυτό δεν έτυχε καλής υποδοχής από τους δημοσιογράφους που ζήτησαν επανειλημμένα και κατηγορηματικά οποιοδήποτε επιβεβαιωτικό στοιχείο καθ' όλη τη διάρκεια της ενημέρωσης. Τέτοιοι ισχυρισμοί δεν είναι νέοι, ωστόσο: η Τζεν Ψάκι, η γραμματέας Τύπου του Λευκού Οίκου είχε ήδη δηλώσει στις 18 Ιανουαρίου πως η Ουάσιγκτον έχει στοιχεία που δείχνουν ότι η Μόσχα σχεδίαζε μια επιχείρηση ψευδούς σημαίας στην περιοχή του Ντονμπάς στα σύνορα Ρωσίας-Ουκρανίας.
Μετά τα υποτιθέμενα «όπλα μαζικής καταστροφής» του Σαντάμ Χουσεΐν, τα οποία δε βρέθηκαν ποτέ και ωστόσο δικαιολόγησαν τη βρετανοαμερικανική εισβολή στο Ιράκ, τόσο το Λονδίνο όσο και η Ουάσιγκτον έχουν χάσει μεγάλη αξιοπιστία. Κατά ειρωνικό τρόπο, αυτή η κρίση αξιοπιστίας τροφοδοτεί επίσης τη δημοτικότητα των θεωριών συνωμοσίας, επειδή πολλοί άνθρωποι οδηγούνται στο να πιστεύουν πως εάν η κυβέρνησή τους και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης είπαν ψέματα για το Ιράκ, τότε θα μπορούσαν επίσης να πουν ψέματα για πολλά άλλα πράγματα.
Έχει επίσης ενδιαφέρον να σημειωθεί πως το Στέιτ Ντιπάρτμεντ αναφέρει πλέον ως περιστασιακό γεγονός την ύπαρξη των αποκαλούμενων «παραγόντων της κρίσης» και «επιχειρήσεων ψευδούς σημαίας», κάτι που συνήθως θεωρούνταν ως «θεωρίες συνωμοσίας» (CT - conspiracy theories). Μια τέτοια επιλογή λέξης ώθησε τον δημοσιογράφο του Associated Press, Matt Lee, να πει ότι ο Πράις εισήλθε στο "Alex Jones territory", αναφερόμενος στον αμφιλεγόμενο Αμερικανό ραδιοφωνικό παρουσιαστή.
Οι ειδικοί της ψυχολογίας και των κοινωνικών επιστημών έχουν εξηγήσει τα CT ως αφηγήσεις που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να κατανοήσουν τις δύσκολες πραγματικότητες. Συνήθως, οι κοινωνικοί επιστήμονες δε λαμβάνουν υπόψη την πραγματική αξία ή το περιεχόμενό τους, αλλά μάλλον τους βλέπουν ως ένα είδος «σημαδιού» που λέει πολλά για την ψυχοκοινωνική ατμόσφαιρα μιας κοινωνίας και τις αγωνίες της. Επομένως, η ανάλυσή τους θα ήταν παρόμοια με την κατανόηση φημών, αστικών θρύλων και ίσως ακόμη και ονείρων και μύθων.
Αυτή είναι μια έγκυρη προσέγγιση. Υπάρχει σίγουρα ένα συνωμοσιολογικό και παρανοϊκό στυλ σκέψης που σαφώς δεν είναι χρήσιμο για οποιαδήποτε σοβαρή ανάλυση πολιτικών και στρατιωτικών σεναρίων. Ωστόσο, στην καθημερινή χρήση, σχεδόν οτιδήποτε μπορεί να χαρακτηριστεί ως "CT". Μια τέτοια ετικέτα χρησιμοποιείται συχνά ως καθαρά καταγγελτική κατηγορία. Στην πραγματικότητα, πολλές κατηγορίες που παλαιότερα περιγράφονταν ως CT μπορεί αργότερα να αποδειχθούν σωστές όταν έρθουν στο φως νέα δεδομένα.
Ένα παράδειγμα είναι το ανήθικο και εγκληματικό ιατρικό πείραμα των ΗΠΑ που ονομάζεται επίσημα Μελέτη Tuskegee για τη σύφιλη χωρίς θεραπεία στους νέγρους (1932-1972), το οποίο μόλυνε περισσότερους από 400 Αφροαμερικανούς άνδρες με σύφιλη, προφανώς χωρίς τη συγκατάθεση ή σε γνώση τους. Διεξήχθη από την Υπηρεσία Δημόσιας Υγείας των Ηνωμένων Πολιτειών και τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC). Αν και αρχικά απορρίφθηκε ως CT, σήμερα γνωρίζουμε ότι οι άνδρες δεν έλαβαν σκόπιμα θεραπεία και περίπου 100 πέθαναν ως αποτέλεσμα αυτού.
Το πρόβλημα είναι ότι δεν είναι καθόλου σαφές πώς ακριβώς διαφέρει μια «θεωρία συνωμοσίας» που έχει αποδειχθεί πως είναι σωστή από μια εντελώς ψευδή. Ένας πιο ουδέτερος τρόπος ορισμού μιας «θεωρίας συνωμοσίας» θα ήταν ίσως ο εξής: οποιεσδήποτε υποθέσεις προσπαθούν να εξηγήσουν ένα γεγονός επικαλούμενες ένα μυστικό σχέδιο - συνήθως ανήθικο - που εκτελείται από μια ομάδα ατόμων (δηλαδή, μια «συνωμοσία»). Συνωμοσίες υπάρχουν και περιγράφονται, με ορισμένες διαφορές, και στο ποινικό δίκαιο, αλλά φυσικά δεν είναι αληθής κάθε ισχυρισμός για συνωμοσία - και πολλοί είναι ψευδείς.
Είναι ευρέως γνωστό πως στον πραγματικό κόσμο, οι ένοπλες δυνάμεις και οι υπηρεσίες πληροφοριών εμπλέκονται σε ενεργά μέτρα και ψυχολογικό πόλεμο (PSYWAR) μέσω ψυχολογικών επιχειρήσεων (PsyOP) που στοχεύουν στον επηρεασμό των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς ομάδων-στόχων ή πληθυσμών. Για παράδειγμα, η Διοίκηση Πολιτικών Υποθέσεων και Ψυχολογικών Επιχειρήσεων του Στρατού των Ηνωμένων Πολιτειών (Αεροπορική), γνωστή και ως CAPOC, έχει την έδρα της στο Φορτ Μπραγκ και ιδρύθηκε το 1985. Το 2008, ένα σκάνδαλο ξέσπασε όταν ήρθε στο φως πως πολλοί στρατιωτικοί αναλυτές συχνά εμφανίστηκαν στα ΜΜΕ των ΗΠΑ ως ανεξάρτητοι εμπειρογνώμονες ενώ ήταν στην πραγματικότητα απόστρατοι αξιωματικοί υπό την κηδεμονία του Πενταγώνου σε μια εκστρατεία διαμόρφωσης της κοινής γνώμης.
Κάποιος μπορεί επίσης να θυμηθεί τη μαρτυρία της 15χρονης Nayirah al-Ṣabaḥ που δημοσιοποιήθηκε ευρέως ενώπιον της Ομάδας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Κογκρέσου των ΗΠΑ το 1990. Υποστήριξε ψευδώς πως κατά τη διάρκεια της ιρακινής εισβολής στο Κουβέιτ είχε δει Ιρακινούς στρατιώτες να βγάζουν μωρά από θερμοκοιτίδες σε ένα νοσοκομείο, αφήνοντάς τα να πεθάνουν. Στην πραγματικότητα ήταν κόρη του πρέσβη του Κουβέιτ και όλη η ομιλία ήταν πολεμική προπαγάνδα και μια ψυχολογική επιχείρηση για να δικαιολογήσει τις στρατιωτικές εισβολές της Ουάσιγκτον στο Ιράκ, παρόλο που δεν έφτανε τόσο μακριά σε αυτή την περίπτωση ώστε να χρησιμοποιήσει «παράγοντες κρίσης» ή ψεύτικα βίντεο.
Όσον αφορά τις επιχειρήσεις με ψευδείς σημαίες, είναι ευρέως γνωστό ότι ο Ναζί αξιωματικός Reinhard Heydrich το 1939 κατασκεύασε στοιχεία για μια πολωνική επίθεση εναντίον του ΙΙΙ Ράιχ, ώστε να επηρεάσει τη γερμανική κοινή γνώμη για πόλεμο με την Πολωνία. Αυτό είναι γνωστό ως περιστατικό Gleiwitz. Το 1962, το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ επινόησε και πρότεινε (αλλά ποτέ δεν εκτέλεσε) την απίστευτα ανήθικη Επιχείρηση Northwoods, η οποία θα περιλάμβανε την κατασκευή της αεροπειρατείας ή ακόμα και την κατάρριψη αμερικανικών αεροπλάνων για να κατηγορηθεί η Κούβα γι' αυτό, ώστε να δικαιολογηθεί ο πόλεμος με την Αβάνα.
Πράκτορες προβοκάτορες, επιχειρήσεις ψευδών σημαιών (μερικές ίσως ακόμη και με «παραγωγούς κρίσης») και άλλες τέτοιες επιχειρήσεις υπάρχουν στον πραγματικό κόσμο - και συχνά λαμβάνουν χώρα σε μια γκρίζα περιοχή, τόσο ηθικά όσο και νομικά. Ωστόσο, οποιοσδήποτε ισχυρισμός σχετικά με αυτό, για να ληφθεί σοβαρά υπόψη, πρέπει να παρέχει τουλάχιστον κάποια στοιχεία ή ενδείξεις - διαφορετικά πρέπει να θεωρηθεί ως μέρος ενός αφηγηματικού πολέμου ή προπαγάνδας.
Οι μη επιβεβαιωμένοι ισχυρισμοί του κ. Πράις είναι επομένως ειρωνικοί σε πολλά επίπεδα: υπάρχουν στην πραγματικότητα πολλά στοιχεία που υποδηλώνουν ότι η Ουάσιγκτον και το Κίεβο προετοιμάζουν μια σειρά από προκλήσεις και γεγονότα ψευδών σημαιών για να υποδαυλίσουν τον πόλεμο, με πολλές αναφορές για τοξικές χημικές ουσίες που αποθηκεύονται σε ορισμένα χωριά του Ντονμπάς.
Προκλήσεις και γεγονότα ψευδούς σημαίας: αυτός ήταν πράγματι ο τρόπος λειτουργίας των ΗΠΑ από τουλάχιστον το περιστατικό στον Κόλπο του Τόνκιν το 1964 με το αντιτορπιλικό USS Maddox (το οποίο οδήγησε τις ΗΠΑ να εμπλακούν πιο άμεσα στον πόλεμο του Βιετνάμ), όπως γράφει ο James Bamford στο 2001 βιβλίο Body of Secrets.
Ως εκ τούτου, οι ισχυρισμοί του Πράις για ρωσικές επιχειρήσεις ψευδούς σημαίας θα πρέπει να ερμηνευθούν ως μια ακόμη αμερικανική πρόκληση και ως μέρος του ψυχολογικού πολέμου της ίδιας της Ουάσιγκτον με στόχο να επηρεάσει την κοινή γνώμη εναντίον της Μόσχας. Κατά ειρωνικό τρόπο, τέτοιες δηλώσεις γίνονται ενώ οι ΗΠΑ, μέσω των μισθοφόρων τους στην Ουκρανία, πιθανόν να προετοιμάζουν τις δικές τους επιθέσεις με ψευδείς σημαίες.