Οι Βλάχοι πρωτοπόροι στους απελευθερωτικούς αγώνες του έθνους - Ποιοι από τους εθνικούς ευεργέτες ήταν Βλάχοι - Σε ποιες περιοχές της Ελλάδας ζουν Βλάχοι;
Πολλές συζητήσεις και αντιδράσεις προκάλεσε η αναφορά της βουλευτού του ΜΕΡΑ25 Σοφίας Σακοράφα σε διάρκεια συζήτησης στη Βουλή για τη βιωσιμότητα της Θράκης ,για «γλώσσες και ιδιαίτερο πολιτισμό των Κοινοτήτων» της Ελληνικής Πολιτείας. «Δεν απειλείται από αυτά η εθνική ομοψυχία και η υπόσταση του έθνους ούτε από τα βλάχικα, τα αρβανίτικα ή τα σλαβομακεδόνικα. Και κανείς δεν δικαιούται να είναι υπερήφανος για το ιστορικό του ελληνικού κράτους σε αυτόν τον τομέα…».
Από: protothema.gr / Μιχάλης Στούκας
Ανάμεσα σε αυτούς που αντέδρασαν ήταν και η Πανελλήνια Ομοσπονδία Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων (ΠΟΠΣΒ) η οποία με επιστολή της προς τον Πρόεδρο της Βουλής Κωνσταντίνο Τασιούλα που κοινοποιήθηκε και στους προέδρους των κομμάτων, τονίζει «ότι οι Βλάχοι δεν είμαστε ούτε «μειονότητα» ούτε «κοινότητα», ενώ αναφέρεται και στους Έλληνες Βλάχους, που είτε ανώνυμοι, είτε επώνυμοι, Εθνικοί Ευεργέτες και λόγιοι, αγωνίστηκαν για την Ελλάδα και το Ελληνικό Έθνος (σχετικό ρεπορτάζ στο protothema.gr, στις 13/04/2022).
Με την καταγωγή των Βλάχων, τη γλώσσα και τη μακραίωνη ιστορία τους, έχουμε ασχοληθεί εκτενώς σε άρθρο μας στις 25/2/2018. Σήμερα θα δούμε σε ποιες περιοχές της Ελλάδας ζουν Βλάχοι, τον πληθυσμό τους στο νεότερο ελληνικό κράτος, αλλά και τους Βλάχους Εθνικούς Ευεργέτες και εθνικούς αγωνιστές.
Η διασπορά των Βλάχων στον ελλαδικό χώρο
Όπως έχουμε αναφέρει, οι Βλάχοι αυτοπροσδιορίζονται: ως Αρμάνοι, «Ρωμαίοι πολίτες της καθ’ ημάς Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που κατά τους τελευταίους αιώνες της επονομαζόταν και Ρωμανία» (Ν. Μέρτζος). Οι οικισμοί τους χωρίζονταν σε δύο κατηγορίες: σε εμποροβιοτεχνικούς, με μη μετακινούμενο πληθυσμό και νομαδοκτηνοτροφικούς, με δύο «κοιτίδες»: μία στα πεδινά και μία στα ορεινά.
Οι κατούνες (οικισμοί) των Ελληνοβλάχων νομαδοκτηνοτρόφων ομαδοποιούνται σε βλαχοχώρια, τα οποία ως τα μέσα τουλάχιστον του 19ου αιώνα, βρίσκονταν στις εξής περιοχής: Γκιόνα, Οίτη, Βαρδούσια, Καρπενήσι, Άγραφα, Παλαιοχώρια (ανάμεσα στα Άγραφα και τον Αχελώο),
Ασπροπόταμος (Αχελώος), άνω λεκάνη του Άραχθου, άνω λεκάνη του Αώου με τα Ζαγοροχώρια, κορυφογραμμή Πίνδου, Γράμμος, όρος Βίτσι, όρος Βέρμιο, Όλυμπος, Καμβούνια (Χάσια), Όσσα (Κίσσαβος) Πήλιο, κεντρική και βόρεια Εύβοια και περιοχή Αλιβερίου – Κύμης, Πελοπόννησος(Ολυμποχώρια Άργους, Καλάβρυτα, Χελμός, ορεινή Αρκαδία), Παναχαϊκό όρος κοντά στην Πάτρα, Ταΰγετος (βλαχοχώρια Μάνης), κάτω ρους του Αχελώου, Θεσσαλονίκη και Χαλκιδική, όρος Πάικο, ορεινοί όγκοι Καβάλας, Δράμας και Σερρών και ορεινός όγκος Ροδόπης.
Ο πληθυσμός των Αρμάνων Βλάχων
Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Σωκράτη Ν. Λιάκου, μεταξύ 1765-1770, στις «βόρειες ελληνικές χώρες», ζούσαν περίπου 600.000 Ελληνόβλαχοι. Λόγω των ληστρικών επιδρομών Αλβανών, περίπου 550.000 από αυτούς μετανάστευσαν στην Αυστροουγγαρία, τη Ρουμανία και τη Ρωσία. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι η Μοσχόπολη (βρίσκεται στην Αλβανία, δυτικά της Κορυτσάς) το 1765, λίγο πριν την καταστροφή της από Αλβανούς, είχε περισσότερους από 100.000 Βλάχους κατοίκους.
Το 1800, ο Cvijits υπολογίζει τους Αρμάνους Βλάχους της Ηπείρου, Αλβανίας, Μακεδονίας, Θεσσαλίας και «Παλαιάς Ελλάδας» σε 400.000 – 500.000, ενώ ο Beaujour υπολογίζει ότι το 1810 ο συνολικός πληθυσμός των παραπάνω περιοχών ήταν 1.900.000, το 1/3 από τους οποίους, περίπου 650.000, ήταν Αρμάνοι Βλάχοι. Ο Ami Boue, υπολογίζει ότι οι Βλάχοι της Ελλάδας ήταν το 1848 250.000-300.000, ενώ ο Lejan εκτιμά τον αριθμό τους σε τουλάχιστον 200.000 (1861).
Το 1875, ο M.E. Picot εκτιμά ότι οι Ελληνόβλαχοι Αρμάνοι ήταν 1.200.000, με την εξής γεωγραφική κατανομή: Μακεδονία 450.000, Ήπειρος και Αλβανία 350.000, Θεσσαλία 200.000, Θράκη 200.000.
Ο Weigand κάνει ακριβή υπολογισμό των Βλάχων όλης της Βαλκανικής για το 1890, αναφέροντας ότι είναι 373.520.
Από ελληνικής πλευράς, ο Σταύρος Σταθόπουλος αναφέρει ότι το 1850 στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος, οι Βλάχοι ήταν 600.000. Αξίζει ν’ αναφέρουμε ότι σύμφωνα με την απογραφή του 1856, ο συνολικός πληθυσμός της Ελλάδας ήταν 1.062.627 άτομα.
Ο Ευάγγελος Αβέρωφ-Τοσίτσας εκτιμά ότι τα 1940 οι Αρμάνοι Βλάχοι ήταν 400.000, από τους οποίους οι 200.000 ομιλούσαν τη βλάχικη γλώσσα και οι υπόλοιποι 200.000 την καταλάβαιναν αλλά δεν την ομιλούσαν.
Τέλος σύμφωνα με τη ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ, σήμερα 15.000 άτομα ομιλούν σήμερα στην Ελλάδα τη βλάχικη γλώσσα. Πολύ περισσότεροι όμως κατανοούν τη γλώσσα αλλά δεν την ομιλούν ή την ομιλούν σε πολύ βασικό επίπεδο.
Η συμβολή των βλαχόφωνων Ελλήνων στην αποτίναξη του οθωμανικού ζυγού.
Σημαντική ήταν η συμβολή των βλαχόφωνων Ελλήνων στους αγώνες του Έθνους για επιβίωση και απελευθέρωση από τους Οθωμανούς. Οι περισσότεροι βλαχόφωνοι στα χρόνια της τουρκοκρατίας ζούσαν στον Όλυμπο, τα Πιέρια, την Πίνδο και τον Γράμμο.
Στις ορεινές περιοχές των Αγράφων, των Ζαγοροχωρίων, του Μετσόβου, του Ολύμπου, του Μαλακασίου και άλλες, δόθηκαν ήδη από τον 15ο και τον 16ο αιώνα προνόμια στους αδάμαστους κατοίκους τους.
Στις περιοχές αυτές εμφανίζονται οι πρώτες κλέφτες, «η φρουρά του Παλαιολόγου», όπως τους ονομάζει ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και οι πρώτοι αρματολοί (Όλυμπος, Άγραφα), τον 15ο αιώνα.
Ας δούμε και τη συμμετοχή των βλαχόφωνων Ελλήνων στις εξεγέρσεις που έγιναν στα χρόνια της τουρκοκρατίας.
Στη ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571), συμμετείχαν βλαχόφωνοι από τη Βλάστη Κοζάνης. Πιθανότατα και στην εξέγερση της Ηπείρου το 1611 υπό τον Διονύσιο τον Φιλόσοφο, συμμετείχαν βλαχόφωνοι. Βλάχοι κλεφταρματολοί της ορεινής Δυτικής Ελλάδας συμμετείχαν στις εξεγέρσεις εναντίον των Οθωμανών στη διάρκεια των ενετοτουρκικών πολέμων (1768-1774, 1787-1792 και 1809-1812), Βλάχοι κλεφταρματολοί του Ολύμπου και της Πίνδου είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο στις επαναστατικές δράσεις. Σημαντικότερη όλων ήταν η εξέγερση της Θεσσαλίας το 1808, υπό την ηγεσία του παπά-Θύμιου Βλαχάβα και του αδελφού του Θεόδωρου.
Ανάμεσα στους κλεφταρματολούς που ήταν βλαχόφωνοι ξεχωρίζουν οι: Λαζαίοι (από τον Όλυμπο), Μπλαχαβαίοι (από τα Χάσια), Συκάδες ή Βλαχόπουλοι (από το Καρπενήσι), Ζιακαίοι (από την περιοχή των Γρεβενών), Στουρναραίοι (από τον Αχελώο), Πάνος Ζήδρος, Γιάννης Πρίφτης, Βλαχο Τσόγκας και άλλοι.
Μεγάλη ήταν η συνεισφορά των Αρμάνων Βλάχων και κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821. Σημαντικότεροι από αυτούς ήταν οι: Γεωργάκης Ολύμπιος, Γιάννης Φαρμάκης, Γιαννούλας Ζιάκας, Διαμαντής Νικολάου, Νικόλαος Στορνάρης, Νικόλαος Κασομούλης, Γρηγόριος Λιακατάς κ.ά.
Και φυσικά υπήρχαν χιλιάδες ανώνυμοι Αρμάνοι Βλάχοι αγωνιστές, όλα τα χρόνια της σκλαβιάς. Άλλωστε οι ορεινές περιοχές που κατοικούσαν οι βλαχόφωνοι ήταν τα προπύργια του αγώνα εναντίον των Οθωμανών.
Καθώς πολλές περιοχές έμειναν έξω από τα όρια του πρώτου ελληνικού κράτους, οι επαναστάσεις σ’ αυτές συνεχίστηκαν σε όλη τη διάρκεια του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα. Στην επανάσταση Ηπείρου, Θεσσαλίας και Μακεδονίας το 1854, ηγετικό ρόλο είχαν ο Χριστόδουλος Χατζηπέτρος στη Θεσσαλία και ο Θεόδωρος Ζιάκας στη Μακεδονία.
Στην επανάσταση του 1878 συμμετείχαν ενεργά βλαχόφωνοι Έλληνες του Ολύμπου, της περιοχής του Κολινδρού και της δυτικής Μακεδονίας.
Αλλά και στον Μακεδονικό Αγώνα ήταν πολύ μεγάλη η συμβολή των Αρμάνων Βλάχων, ιδιαίτερα του Μοναστηρίου και του Κρουσόβου. Χαρακτηριστική είναι η άποψη του Λάμπρου Κορομηλά, πρόξενου της Ελλάδας στη Θεσσαλονίκη εκείνα τα χρόνια: «Αν δεν είχαν τους Βλάχους, δεν θα μπορούσα να βγάλω σε πέρας τον Μακεδονικό Αγώνα».
Βλάχοι που διακρίθηκαν στα γράμματα και στις επιστήμες
Σημαντικοί άνθρωποι των γραμμάτων και των επιστημών είχαν βλάχικη καταγωγή. Αναφέρουμε ενδεικτικά μερικούς από αυτούς:
Γεώργιος Γεννάδιος, Δημήτριος Δάρβαρις, Γεώργιος Ζαλοκώστας, Αντώνιος Κεραμόπουλλος, Νεκτάριος Τέρπος, Νικόλαος Τζαρτζούλης, Αθανάσιος Ψαλίδας, Κώστας Κρυστάλλης κ.ά.
Στην πολιτική διακρίθηκαν ο Μάρκος Δραγούμης (1770-1854), με καταγωγή από το Βογατσικό Καστοριάς, γενάρχης του αθηναϊκού κλάδου της οικογένειας Δραγούμη, ο Ίων Δραγούμης, ο Στέφανος Δραγούμης, ο Χρήστος Ζαλοκώστας, που υπήρξε επίσης βιομήχανος και συγγραφέας, ο Σπυρίδων Λάμπρος, επιφανής ιστορικός επίσης, ο Ιωάννης Κωλέττης κ.ά.
Και ας μην ξεχνάμε τους πρωτοπόρους του βαλκανικού κινηματογράφου Γιάννη και Μίλτο Μανάκια, από την Αβδέλλα των Γρεβενών.
Βλάχοι εθνικοί ευεργέτες και δωρητές
Αρωμούνοι Βλάχοι ήταν και ορισμένοι από τους σημαντικότερους εθνικούς ευεργέτες:
Γεώργιος Αβέρωφ, Μιχαήλ Τοσίτσας, Γεώργιος Σίνας, Σίμων Σίνας, Ιωάννης Μπάγκας, τα μέλη της οικογένειας Δούμπα με καταγωγή από τη Μοσχόπολη της Βορείου Ηπείρου με τεράστια προσφορά και στην Αυστρία. Επειδή, ίσως, δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό, οι δωρεές της οικογένειας Δούμπα κοσμούν μέχρι σήμερα την Αυστρία, ιδιαίτερα το Μέγαρο Μουσικής της Βιέννης, το οποίο είναι διακοσμημένο με ελληνικά αγάλματα και κίονες ιωνικού ρυθμού, ενώ ο δρόμος μπροστά από το Μέγαρο έχει το όνομά τους (Dumba Strasse).
Είναι οι Βλάχοι μειονότητα στην Ελλάδα;
Τις προηγούμενες ημέρες υπήρξε μια έντονη συζήτηση, κυρίως στο διαδίκτυο, για το αν οι Βλάχοι είναι η όχι μειονότητα. Θεωρούμε ότι η καλύτερη απάντηση δόθηκε από τον αείμνηστο Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο που ως Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας προλόγισε το 2000 το βιβλίο του πρόωρα χαμένου Αστέριου Κουκούδη «Οι Μητροπόλεις και η Διασπορά των Βλάχων»:
«… είναι προφανές ότι οι Βλάχοι δεν μπορούν να θεωρούνται ούτε ως ένα γραφικό υπόλειμμα του χαμένου κτηνοτροφικού βίου των βουνών, ως ένα μουσειακό είδος, ούτε ως μία μειονότητα εύκολα χειραγωγούμενη από επιτήδειους προστάτες. Οι Βλάχοι δεν είναι μειονότητα και δεν είναι μόνον οι βλαχόφωνοι ή οι φουστανελοφόροι, είναι κατεξοχήν οι βλαχόφωνοι ή οι φουστανελοφόροι, είναι κατεξοχήν αστοί σε ολόκληρο σχεδόν την ηπειρωτική Ελλάδα με τεράστια συνεισφορά στην οικοδόμηση της ελληνικής πατρίδας. Οι μαρτυρίες υπάρχουν από τα επιβλητικά νεοκλασικά κτίσματα των Αθηνών ως τα εκπαιδευτήρια των μακεδονικών κωμοπόλεων, από τον πρώτο πρωθυπουργό της Ελλάδας Ιωάννη Κωλέττη και τους επιφανείς εθνικούς ευεργέτες έως τους για πάντα άγνωστους ήρωες των βλαχοχωριών που δολοφονήθηκαν στα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα και της Κατοχής».
Ακόμα και ο, αμφιλεγόμενος, Γερμανός ιστορικός Heinz Richter έγραφε στη γερμανόφωνη εφημερίδα «Athener Zeitung» (1/11/1994):
«Δεν είναι αποδεκτή η ύπαρξη Αρωμουνικής μειονότητας. Υπάρχουν Έλληνες Αρωμουνικής ή καλύτερα Βλαχικής καταγωγής. Σε καμία περίπτωση δεν πρόκειται για μειονότητα. Οι Βλάχοι έχουν ελληνική ταυτότητα. Τον 19ο αιώνα αλλά και σήμερα αποτελούσαν και αποτελούν μεγάλο μέρος της ηγετικής ελίτ της Ελλάδας» και κλείνει ως εξής: «Οι Βλάχοι είναι από κάθε άποψη Έλληνες».
Πηγές: ΓΙΩΡΓΗΣ ΕΞΑΡΧΟΣ, «ΟΙ ΕΛΛΗΝΟΒΛΑΧΟΙ (ΑΡΜΑΝΟΙ)», ΤΟΜΟΣ Α’, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ 2001
ΑΣΤΕΡΙΟΣ ΚΟΥΚΟΥΔΗΣ, «Οι Μητρόπολεις και η Διασπορά των Βλάχων», Εκδόσεις ΖΗΤΡΟΣ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2001
Ορέστης Δ. Κουρέλης, «ΒΛΑΧΟΦΩΝΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ», ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ Αδελφών Κυριακίδη α.ε., Θεσσαλονίκη 2011.