Φατίχ Γιουρτσέβερ* - turkishminute.com / Παρουσίαση Freepen.gr
Η κρίση Ουκρανίας-Ρωσίας θα παρατείνει την πολιτική ζωή του Ερντογάν;
Για αιώνες η Ρωσία και η Τουρκία ήταν ανταγωνιστές σε μια τεράστια γεωγραφική περιοχή, συμπεριλαμβανομένων των Βαλκανίων, του Καυκάσου, της Μαύρης Θάλασσας και της Κεντρικής Ασίας. Η ευαλωτότητα στη ρωσική στρατιωτική υπεροχή σε αυτές τις περιοχές οδήγησε τους Τούρκους ηγέτες να αναζητήσουν συμμάχους, όπως η Βρετανία και η Γαλλία, κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού Πολέμου, η Γερμανία κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και το ΝΑΤΟ κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Όταν όμως το διεθνές περιβάλλον ήταν λιγότερο απειλητικό, η Τουρκία στράφηκε στη Ρωσία (και τη Σοβιετική Ένωση) για οικονομικές ευκαιρίες και ως εταίρο για την ενίσχυση της στρατηγικής της αυτονομίας. Ωστόσο, η ισορροπία ως προς την εξάρτηση έχει μετατοπιστεί υπέρ της Ρωσίας.
Πρώτον, η Τουρκία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη Ρωσία για τις ενεργειακές της ανάγκες. Η Ρωσία προμήθευε στην Τουρκία περισσότερο από το 50 τοις εκατό του εισαγόμενου αερίου της, το 17 τοις εκατό του πετρελαίου της και το 40 τοις εκατό της βενζίνης της. Η Τουρκία είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος εισαγωγέας ρωσικού φυσικού αερίου μετά τη Γερμανία. Η Ρωσία κατασκευάζει ένα πυρηνικό εργοστάσιο που αναμένεται να καλύψει το 20 τοις εκατό των ενεργειακών αναγκών της Τουρκίας έως το 2030. Τα τελευταία χρόνια η Τουρκία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από γεωργικά προϊόντα από τη Ρωσία. Το 2021 η Τουρκία έλαβε το 65 τοις εκατό του συνόλου του εισαγόμενου σιταριού από τη Ρωσία. Η πρόσφατη σημαντική αύξηση των τιμών του σιταριού, κυρίως λόγω της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, ανάγκασε την Άγκυρα να περιορίσει τις εισαγωγές σιταριού από το εξωτερικό κατά περίπου 30%.
Η Ουκρανία είναι ένας σημαντικός οικονομικός και γεωπολιτικός εταίρος για την Τουρκία. Από την Ουκρανική Επανάσταση της Αξιοπρέπειας το 2013-2014, το εμπόριο μεταξύ των δύο χωρών αυξήθηκε απότομα και έφτασε τα 7,4 δισεκατομμύρια δολάρια το 2021. Επιπλέον, η Άγκυρα και το Κίεβο διαπραγματεύτηκαν μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου την παραμονή της πρόσφατης ρωσικής εισβολής. Η Τουρκία παρέχει επίσης στρατιωτική υποστήριξη στην Ουκρανία από το 2019, ιδίως με οπλισμένα μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar TB2. Κατά την επίσκεψη του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στο Κίεβο στις αρχές Φεβρουαρίου, οι δύο χώρες συμφώνησαν να κατασκευάσουν εργοστάσιο κατασκευής drones στην Ουκρανία. Η Τουρκία έχει επίσης γίνει ο μεγαλύτερος ξένος επενδυτής της Ουκρανίας.
Η Τουρκία έπαιξε το ρόλο του μεσολαβητή από την αρχή της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Ο Ερντογάν βλέπει την κρίση στην Ουκρανία ως ευκαιρία να βελτιώσει την πολιτική του εικόνα και να ανακτήσει τη διεθνή του νομιμότητα στα μάτια των χωρών της ΕΕ και ιδιαίτερα των Ηνωμένων Πολιτειών. Ωστόσο, η αύξηση των απωλειών αμάχων που προκλήθηκαν από τον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο και η επιδείνωση της παγκόσμιας τάξης και των οικονομικών συνθηκών παγκοσμίως λόγω της αύξησης των τιμών των εμπορευμάτων καθιστούν την ισορροπημένη πολιτική της Τουρκίας έναντι της Ρωσίας εύθραυστη και μη βιώσιμη. Ο Ερντογάν έχει κρατήσει το κεφάλι του ψηλά πολιτικά, αξιοποιώντας σωστά τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται από μια μεγάλη μάχη εξουσίας μεταξύ Δύσης και Ρωσίας. Πώς λοιπόν θα επηρεάσει η πορεία του πολέμου στην Ουκρανία και οι πιθανές πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις που θα μπορούσαν να συμβούν στη συνέχεια το πολιτικό μέλλον του Ερντογάν;
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία άλλαξε τους γεωπολιτικούς υπολογισμούς των εθνών σε όλο τον κόσμο. Η Τουρκία, μέλος του ΝΑΤΟ, έχει διατηρήσει μια λεπτή ισορροπία μεταξύ Κιέβου και Μόσχας. Μετά το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου, η Τουρκία αντιτάχθηκε στη ρωσική εισβολή αλλά παρέμεινε ουδέτερη. Μια τριμερής συνάντηση μεταξύ των υπουργών Εξωτερικών Τουρκίας, Ρωσίας και Ουκρανίας στο περιθώριο του Διπλωματικού Φόρουμ της Αττάλειας στις 10 Μαρτίου και οι επακόλουθες απευθείας συνομιλίες που διεξήχθησαν στην Κωνσταντινούπολη στα τέλη Μαρτίου αποδεικνύουν ότι οι σχέσεις της Τουρκίας με τις δύο χώρες παραμένουν άθικτες. Όμως ο πόλεμος αναγκάζει την Τουρκία να κάνει δύσκολες επιλογές.
Ο Ερντογάν είτε εκτελεί μια διπλωματική πράξη εξισορρόπησης είτε παίζει διπλό παιχνίδι. Από τη μία η Τουρκία, όπως και το υπόλοιπο ΝΑΤΟ, έχει καταδικάσει την επίθεση στην Ουκρανία και έχει ήδη παραδώσει μαχητικά drones στις ουκρανικές δυνάμεις. Από την άλλη πλευρά, η Άγκυρα δεν έχει ενταχθεί στην απαγόρευση του εναέριου χώρου της ΕΕ στα ρωσικά αεροσκάφη. Επιπλέον, η τουρκική κυβέρνηση απορρίπτει και τις άλλες κυρώσεις της ΕΕ. Ωστόσο, η Τουρκία έχει περιορίσει την είσοδο πολεμικών πλοίων από όλες τις εμπόλεμες χώρες στη Μαύρη Θάλασσα. Αυτό σημαίνει ότι οι Ρώσοι δεν μπορούν να στείλουν άλλα πολεμικά πλοία από τη Μεσόγειο στις ουκρανικές ακτές. Η Τουρκία έχει επιβάλει περιορισμό τριών μηνών στα ρωσικά στρατιωτικά αεροσκάφη και οχήματα μεταφοράς προσωπικού που κατευθύνονται στη Συρία. Μέχρι στιγμής, η πολιτική του Ερντογάν έχει επικεντρωθεί στην υποστήριξη της Ουκρανίας χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τις σχέσεις με τη Μόσχα.
Με την εισβολή της στην Ουκρανία, η Ρωσία κλόνισε τη δυτικού προσανατολισμού παγκόσμια τάξη που δημιουργήθηκε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Αν και ο τρέχων πόλεμος διεξάγεται σε ουκρανικό έδαφος μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, αυτός ο πόλεμος έχει εξελιχθεί σε πόλεμο ΝΑΤΟ-Ρωσίας ή Δυτικής Συμμαχίας-Ρωσίας.
Μια νίκη του Πούτιν σε αυτόν τον πόλεμο σημαίνει την κατάρρευση αυτής της παγκόσμιας τάξης. Επομένως, ο Πούτιν πρέπει να ηττηθεί στην Ουκρανία πάση θυσία. Υπό αυτές τις συνθήκες, δεν είναι πλέον δυνατό για τον Ερντογάν να υποστηρίζει ανοιχτά τον Πούτιν. Μετά από αυτόν τον πόλεμο, οι σχέσεις μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ θα αποκατασταθούν με μια νέα συμφωνία. Το ΝΑΤΟ θα συνεχίσει τον ρόλο του ως οργανισμός-ομπρέλα που ενώνει και τις δύο πλευρές του Ατλαντικού ακόμη περισσότερο. Οι ΗΠΑ θα έχουν πάρει την ΕΕ πιο σταθερά στο πλευρό τους στη μάχη για τη μεγάλη δύναμη με την Κίνα, η ρητορική της οποίας θα είναι «δημοκρατίες εναντίον απολυταρχιών». Το πολιτικό μέλλον του Ερντογάν θα εξαρτηθεί από τα βήματά του στο εξής.
Ο Ερντογάν δεν έχει πάρει ακόμη θέση που θα τον ανάγκαζε σε ανοιχτή αντιπαράθεση με τον Πούτιν. Μέχρι στιγμής, έχει ακολουθήσει μια πολιτική για την Ουκρανία που λαμβάνει υπόψη τις ανησυχίες του Πούτιν. Ωστόσο, η παράταση του πολέμου και η αδυναμία του ρωσικού στρατού να επιτύχει τους στρατιωτικούς του στόχους καθώς και οι επιπτώσεις των οικονομικών κυρώσεων στη Ρωσία έχουν αρχίσει να αποδυναμώνουν τον Πούτιν. Καθώς ο Πούτιν χάνει την εξουσία, η εξάρτηση του Ερντογάν από τον Πούτιν μειώνεται και η εξάρτηση του Πούτιν από τον Ερντογάν αυξάνεται. Μια συγκεκριμένη ένδειξη αυτού είναι ότι παρόλο που τα οπλισμένα μη επανδρωμένα εναέρια οχήματα Bayraktar TB2 βύθισαν δύο ρωσικά περιπολικά πλοία με κατευθυνόμενους με λέιζερ πυραύλους MAM -L της τουρκικής εταιρείας Roketsan στα ανοικτά του Snake Island, η Ρωσία δεν έχει δείξει καμία αντίδραση προς την Τουρκία. Επομένως, όσο πιο ελεύθερος αισθάνεται ο Ερντογάν από τον Πούτιν, τόσο περισσότερο θα θέλει να στηρίξει την Ουκρανία για να λάβει υποστήριξη από το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ.
Με τη σειρά του, θα απαιτήσει οικονομική στήριξη και βοήθεια από τη Δύση για να αμβλυνθούν οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην Τουρκία πριν από τις εκλογές του 2023. Η εκλογική νίκη του Ερντογάν εξαρτάται από το μετριασμό των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης. Αυτό είναι το σχέδιο του Ερντογάν. Ωστόσο, για να λειτουργήσει αυτό το σχέδιο όπως θέλει ο Ερντογάν, η πολιτική ατμόσφαιρα στην Τουρκία πρέπει να διαμορφωθεί σύμφωνα με αυτό το σχέδιο. Για να γίνει αυτό, ο Ερντογάν πρέπει να απαλλαγεί από τους φιλοαυτοκρατορικούς εταίρους του συνασπισμού με τους οποίους ταξιδεύει και να αποκαταστήσει το κράτος δικαίου. Εάν ο Ερντογάν καταφέρει να πείσει τις Ηνωμένες Πολιτείες για αυτό το θέμα, μπορεί να λάβει υποστήριξη. Ωστόσο, οι ενδείξεις δείχνουν ότι οι ΗΠΑ θέλουν να εκμεταλλευτούν στο μέγιστο τον Ερντογάν στην κρίση Ουκρανίας-Ρωσίας και είναι πρόθυμες να κάνουν μικρές παραχωρήσεις σε αντάλλαγμα, αλλά δε θα δώσουν στον Ερντογάν καμία πρόσθετη υποστήριξη για τις εκλογές του 2023. Οι ΗΠΑ σχεδιάζουν να καλύψουν το κενό ισχύος που θα προκύψει στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, τον Καύκασο και την Κεντρική Ασία λόγω της απώλειας ισχύος της Ρωσίας στη μετά τον Πούτιν εποχή, με την Τουρκία να επιστρέφει στις εργοστασιακές της ρυθμίσεις. Ως εκ τούτου, η Τουρκία θα επιστρέψει στη δημοκρατία και το κράτος δικαίου ανεξάρτητα από το ποιος θα εκλεγεί. Χωρίς αυτά, η Τουρκία δεν μπορεί ούτε να διασφαλίσει την ασφάλειά της ούτε να εξαγάγει την ασφάλεια στις γύρω χώρες.
* Ο Fatih Yurtsever είναι πρώην αξιωματικός του ναυτικού στις Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις. Χρησιμοποιεί ψευδώνυμο για λόγους ασφαλείας.