Παρά την προσήλωση του προέδρου του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ στην ιδεολογία του παντουρκισμού, η πρώην Σοβιετική δημοκρατία έχει καταφέρει από καιρό να ισορροπήσει με επιτυχία τις σχέσεις της μεταξύ Ρωσίας, Τουρκίας και Δύσης. Ωστόσο, η «παγωμένη σύγκρουση» με την Αρμενία για το αμφισβητούμενο έδαφος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και η συνεχιζόμενη σύγκρουση στην Ουκρανία, δοκίμασαν πρόσφατα τα όρια αυτής της πράξης εξισορρόπησης.
Yeghia Tashjian - thecradle.co / Παρουσίαση Freepen.gr
Τον Ιανουάριο του 2022, καθώς η στρατιωτική συσσώρευση της Ρωσίας στα σύνορα της Ουκρανίας βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη, ο Αλίεφ επισκέφθηκε τον ομόλογό του Volodymyr Zelensky στο Κίεβο και επιβεβαίωσε την υποστήριξη του Μπακού στην εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας.
Στη συνέχεια, τον επόμενο μήνα –μόλις δύο μέρες πριν η Ρωσία ανακοινώσει την «ειδική στρατιωτική της επιχείρηση» στην Ουκρανία– ο Αλίεφ βρισκόταν στη Μόσχα υπογράφοντας μια συνθήκη συμμαχίας με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν.
Είναι το Αζερμπαϊτζάν σύμμαχος της Ρωσίας;
Η υπογραφή της συμφωνίας «συμμαχικής συνεργασίας» με τη Ρωσία δεν έγινε ευπρόσδεκτη από τους πολιτικούς και τους διανοούμενους του Αζερμπαϊτζάν. Αν και κυβερνητικοί αξιωματούχοι το επαίνεσαν και το απέδωσαν στην «ισορροπημένη» εξωτερική πολιτική του Αλίεφ, αναλυτές και κύκλοι της αντιπολίτευσης εξέφρασαν ανησυχίες για την αυξανόμενη μόχλευση της Μόσχας στο Μπακού.
Σύμφωνα με τον περιφερειακό αναλυτή Fuad Shahbazov, ο κύριος στόχος της επίσκεψης του Αλίεφ στη Μόσχα ήταν η αναβάθμιση των διμερών τους σχέσεων, κυρίως στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής και του στρατιωτικού τομέα.
«Η δήλωση εκφράζει την πρόθεση και των δύο πλευρών να ενισχύσουν τη συνεργασία σε ένα ευρύ φάσμα τομέων, συμπεριλαμβανομένων των θεμάτων περιφερειακής ασφάλειας, στρατιωτικών δεσμών, ενέργειας και εμπορίου, ενώ καλεί για αμοιβαίες διαβουλεύσεις για κοινές προσπάθειες σε διεθνείς οργανισμούς, με στόχο την προστασία των συμφερόντων του Αζερμπαϊτζάν και της Ρωσίας», εξήγησε ο Shahbazov.
Πολλοί παρατηρητές αμφισβήτησαν το χρονοδιάγραμμα της υπογραφής, καθώς ερμήνευσαν πως ο Αλίεφ εδραίωσε το αυταρχικό του καθεστώς και θυσίασε τη μακροπρόθεσμη στρατηγική του Μπακού για ισορροπημένη εξωτερική πολιτική υπέρ της Μόσχας.
Υπογραφή της κυριαρχίας;
Είναι ενδιαφέρον ότι η νέα δήλωση ήρθε λίγες μέρες μετά την επίσκεψη του Επιτρόπου Ενέργειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) στο Μπακού. Ακολούθησε ο αρχηγός του ΝΑΤΟ, Γενς Στόλτενμπεργκ, τηλεφωνική επικοινωνία με τον Αλίεφ, ευχαριστώντας το Αζερμπαϊτζάν που είναι «αξιόπιστος προμηθευτής φυσικού αερίου της Ευρώπης και για την αύξηση των εξαγωγών φυσικού αερίου». Αυτό έρχεται σε μια κρίσιμη στιγμή, καθώς η Δύση επιδιώκει αυξημένες παραδόσεις φυσικού αερίου για να καλύψει τις πιθανές ελλείψεις στις ρωσικές προμήθειες.
Από την οπτική γωνία του Αλίεφ, αυτή η δήλωση είναι ιδιαίτερα σημαντική για το Αζερμπαϊτζάν υπό το φως της συνεχιζόμενης αβεβαιότητας γύρω από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και τη ρωσική ειρηνευτική αποστολή που αναπτύσσεται στην περιοχή. Πολλοί πιστεύουν πως το έγγραφο ήταν ένα σενάριο win-win και για τις δύο πλευρές. Για τη Μόσχα, εξασφάλισε επίσης ότι το Μπακού δεν θα συμμετάσχει στις κυρώσεις υπό τη Δύση κατά της Ρωσίας.
Τώρα, αρκετοί αναλυτές και πολιτικοί του Αζερμπαϊτζάν παροτρύνουν το Μπακού να κεφαλαιοποιήσει τις τρέχουσες γεωπολιτικές εξελίξεις απομακρύνοντας την επιρροή της Ρωσίας.
Ο Altay Goyushov, επικεφαλής του Ινστιτούτου Ερευνών του Μπακού, λέει ότι «η υπογραφή συμφωνίας με τη Μόσχα, δύο ημέρες πριν από την επίθεση στην Ουκρανία, ήταν ντροπή» και ισχυρίζεται πως «ο Αλίεφ προφανώς τον φοβάται αυτόν [τον Πούτιν]: άφησε το ρωσικό στρατό εντός της χώρας και ως εκ τούτου υπέγραψε τη συμφωνία, χωρίς να ξέρει τι να κάνει τώρα».
Ορισμένοι ειδικοί έχουν σημειώσει περαιτέρω ότι το έγγραφο της συμμαχίας υπόσχεται τα μέρη να «απέχουν από οποιαδήποτε οικονομική δραστηριότητα που προκαλεί άμεση ή έμμεση ζημία στα συμφέροντα του άλλου μέρους», γεγονός που υποδηλώνει πως η Μόσχα θα έχει λόγο στα μελλοντικά ενεργειακά έργα του Αζερμπαϊτζάν.
Για, τη Leyla Aliyeva, εμπειρογνώμονα της πρώην Σοβιετικής Ένωσης στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, η συμφωνία θέτει σε κίνδυνο την κυριαρχία του Αζερμπαϊτζάν στη Ρωσία. Υποστηρίζει πως 30 χρόνια μετά την ανεξαρτησία, η Ρωσία εγκατέστησε επιτέλους τα στρατεύματά της μέσα στο Αζερμπαϊτζάν, μια κίνηση που ενίσχυσε το χέρι της Μόσχας όχι μόνο στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ αλλά και στους διαδρόμους λήψης αποφάσεων του Προεδρικού Μεγάρου Zuğulba.
Και ο αναλυτής από το Αζερμπαϊτζάν, Shahin Caferli, ξεκαθάρισε σε μια ανάρτησή του στο Facebook σχετικά με τις επιπτώσεις της συμμαχίας: «Τώρα δεν είναι ξεκάθαρο ποιος θα μας προστατεύσει από ποιον. Από ποιον κίνδυνο θα μας προστατεύσει η Ρωσία; Από ποια απειλή θα μας προστατεύσει η Τουρκία; Τι θα συμβεί όταν τα συμφέροντα αυτών των δύο χωρών συγκρουστούν; Τι θα κάνει το Μπακού όταν η Άγκυρα θέλει να συνεργαστεί μαζί μας ενάντια στα συμφέροντα της Μόσχας και η Μόσχα θέλει να συνεργαστεί με την Άγκυρα για οποιοδήποτε θέμα;».
Ο παράγοντας Ουκρανία
Το Αζερμπαϊτζάν παρακολουθεί στενά τις στρατιωτικές εξελίξεις στην Ουκρανία για να αξιολογήσει τον αντίκτυπό του στο Νότιο Καύκασο. Αναμφίβολα, το Μπακού βλέπει την κρίση ως ευκαιρία να πιέσει την Αρμενία να υπογράψει μια «συνθήκη ειρήνης» για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ – με τους όρους του Αζερμπαϊτζάν.
Προς το παρόν, η αρμενική πλευρά αντιστέκεται σε μια συμφωνία που θα οδηγούσε στην εκδίωξη των Αρμενίων από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, θα υπονόμευε τη νομιμότητα των Ρώσων ειρηνευτικών δυνάμεων στην περιοχή και θα αυξήσει εκθετικά την επιρροή της Τουρκίας.
Επισήμως, η γραμμή του Μπακού για την Ουκρανία φαίνεται να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο εκτός μάχης. Σε απάντηση στις στρατιωτικές επιχειρήσεις της Ρωσίας στην Ουκρανία, ο ανώτερος σύμβουλος εξωτερικής πολιτικής του Προέδρου Αλίεφ, Χικμάτ Χατζίεφ δήλωσε στην κρατική τηλεόραση ότι τα γεγονότα στην Ουκρανία «θα πρέπει να επιλυθούν με διάλογο».
Είναι ενδιαφέρον πως ενώ το Μπακού αναγνωρίζει επίσημα την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας και έχει ανακοινώσει ότι θα συμμετάσχει στις δυτικές κυρώσεις κατά της Μόσχας, απέφυγε επίσης να χαρακτηρίσει τις ρωσικές ενέργειες ως «πόλεμο» ή «εισβολή».
Τον περασμένο μήνα, ωστόσο, ακολουθώντας το παράδειγμα της στενής συμμάχου Τουρκίας, το Αζερμπαϊτζάν έκλεισε τον εναέριο χώρο του στα ρωσικά στρατιωτικά αεροσκάφη. Σύμφωνα με τους Azeri Times, η κίνηση είχε σκοπό να εμποδίσει τη Ρωσία να στείλει στρατιωτικά αεροσκάφη που φέρουν όπλα στην Αρμενία. Αυτό ανάγκασε τους Ρώσους να πετάξουν πάνω από τον εναέριο χώρο του Ιράν και την Κασπία Θάλασσα κατά την επιστροφή τους στο Ροστόφ-ον-Ντον.
Παρά την επιθυμία του Μπακού να διατηρήσει μια «ισορροπημένη» εξωτερική πολιτική, ορισμένοι αξιωματούχοι που πρόσκεινται στην κυβέρνηση καθώς και στα κρατικά τηλεοπτικά κανάλια έχουν συχνά εκφράσει σθεναρά την υποστήριξή τους στην Ουκρανία. Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών του Αζερμπαϊτζάν Tofig Zulfugarov ισχυρίζεται πως η Ρωσία έχει διαπράξει ένα έγκλημα και προβλέπει ότι έχει ξεκινήσει μια «αναπόφευκτη παρακμή της εποχής του Πούτιν». Ο Igbal Agazadeh , βουλευτής του Κοινοβουλίου του Αζερμπαϊτζάν, δημοσίευσε στο Facebook πως το Αζερμπαϊτζάν στέκεται στο πλευρό της Ουκρανίας και ο Natiq Jafarli , ηγέτης του αντιπολιτευόμενου Ρεπουμπλικανικού Εναλλακτικού κόμματος συνέκρινε τις ενέργειες του Πούτιν με εκείνες του Αδόλφου Χίτλερ.
Το Αζερμπαϊτζάν έχει επίσης στείλει περίπου έξι εκατομμύρια δολάρια σε ανθρωπιστική βοήθεια στην Ουκρανία από την αρχή του πολέμου.
Αδελφική Τουρκία
Ο πολιτικός παρατηρητής Ρασίμ Μιρζόεφ συνδέει την στάση του Μπακού για τον πόλεμο στην Ουκρανία με τουρκικά συμφέροντα. Για τον Μιρζόεφ, η Τουρκία ως «μέλος του ΝΑΤΟ, προσπαθεί να καλέσει τα μέρη της σύγκρουσης σε διπλωματική λύση και έχει επανειλημμένα προσφέρει μια πλατφόρμα για διαπραγματεύσεις. Η Τουρκία είναι ο πρωταρχικός σύμμαχος του Αζερμπαϊτζάν. Ακόμα κι αν η χώρα μας έχει πολλούς διαφορετικούς συμμάχους, οι αδελφικές σχέσεις με την Τουρκία δεν μπορούν να συγκριθούν με αυτούς».
«Υπάρχει και ο βρετανικός παράγοντας», επισημαίνει ο Μιρζόεφ. «Όλοι γνωρίζουμε πως η βρετανική εταιρεία πετρελαίου BP ασχολείται με την παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Κασπία. Η ίδια εταιρεία είναι ένας από τους βασικούς μετόχους του Νότιου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου που συνδέει το Αζερμπαϊτζάν, την Τουρκία και τις ευρωπαϊκές χώρες. Οι προσωπικές σχέσεις του Αλίεφ με τη Μεγάλη Βρετανία είναι επίσης σημαντικές από αυτή την άποψη. Για αυτούς τους λόγους, το Αζερμπαϊτζάν είναι υποχρεωμένο να στηρίξει την Ουκρανία σε αυτόν τον πόλεμο».
Θα γίνει το Αζερμπαϊτζάν πιόνι του ΝΑΤΟ;
Το Αζερμπαϊτζάν εκμεταλλεύεται την ενασχόληση του κόσμου με την Ουκρανία για να επιλύσει τη σύγκρουση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ προς όφελός του. Ωστόσο, για να το κάνει αυτό, το Μπακού πρέπει να αμφισβητήσει τις ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις που σταθμεύουν στην περιοχή.
Σύμφωνα με την τριμερή δήλωση που υπογράφηκε στις 9 Νοεμβρίου 2020 μεταξύ της Αρμενίας, του Αζερμπαϊτζάν και της Ρωσίας, οι ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις θα σταθμεύσουν εκεί για πέντε χρόνια – με δυνατότητα ανανέωσης για άλλα πέντε χρόνια κατόπιν αμοιβαίας συμφωνίας.
Οι ειρηνευτικές συνομιλίες που υποστηρίζονται από τις ΗΠΑ και την ΕΕ μεταξύ του Ερεβάν και του Μπακού επιδιώκουν να αμφισβητήσουν αυτήν την κατάσταση πραγμάτων, με στόχο να επιλύσουν διπλωματικά τη σύγκρουση και να απωθήσουν τους Ρώσους από την περιοχή. Μια τέτοια κίνηση όχι μόνο θα έδινε τέλος στην παρουσία των Αρμενίων στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, αλλά θα έκανε επίσης την Τουρκία, μέλος του ΝΑΤΟ, τον κύριο παράγοντα στην πίσω αυλή της Ρωσίας.
Ένα μάθημα είναι ένα μάθημα που κερδίζεται
Το Μάρτιο, η Ρωσία κατηγόρησε ανοιχτά το Αζερμπαϊτζάν για παραβίαση της εκεχειρίας στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ και επίθεση σε φιλήσυχους Αρμένιους κατοίκους. Το σκεπτικό του Αζερμπαϊτζάν πίσω από αυτό είναι, αναμφισβήτητα, να δοκιμάσει την αποφασιστικότητα των Ρώσων ειρηνευτικών δυνάμεων ασκώντας παράλληλα ψυχολογική πίεση στην κυβέρνηση της Αρμενίας.
Αυτές οι προκλήσεις ακολούθησαν καθώς ορισμένοι δυτικοί σχολιαστές και απόστρατοι στρατηγοί από τα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ ζήτησαν το άνοιγμα ενός δεύτερου μετώπου κατά της Ρωσίας στο Νότιο Καύκασο.
Προς το παρόν, όμως – γνωρίζοντας ότι η ΕΕ χρειάζεται τους ενεργειακούς πόρους της και πως η Ρωσία, ο κύριος μεσίτης της συμφωνίας στο Νότιο Καύκασο είναι απασχολημένη στην Ουκρανία – το Αζερμπαϊτζάν θα συνεχίσει να ασκεί πίεση στην Αρμενία να υπογράψει μια υπό όρους και ταπεινωτική «συμφωνία ειρήνης» με το Μπακού.
Το βασικό ερώτημα είναι αν το Μπακού θα πέσει στην παγίδα του ΝΑΤΟ και θα προσπαθήσει να προκαλέσει τη Ρωσία στην αυλή του. Ο Πρόεδρος Αλίεφ γνωρίζει ότι αυτό είναι ένα ριψοκίνδυνο στοίχημα. Ο πόλεμος της Γεωργίας του Αυγούστου του 2008 θα είναι ακόμα φρέσκος στη μνήμη του, ενώ ο ανηφορικός αγώνας της Ουκρανίας χρησιμεύει ως καθημερινή υπενθύμιση ενάντια σε τέτοια πολιτική ανοησία όπως το πισώπλατο μαχαίρι στη Μόσχα.