Στο επίκεντρο της έντασης μεταξύ Ρωσίας-ΝΑΤΟ είναι τις τελευταίες εβδομάδες ο ρωσικός ημι-θύλακας του Καλίνινγκραντ, που βρίσκεται μεταξύ της Πολωνίας και της Λιθουανίας με ακτογραμμή στη Βαλτική Θάλασσα. Ο λόγος είναι η απόφαση της Λιθουανίας για επέκταση των κυρώσεων στα ρωσικά αγαθά που μεταφέρονται από το έδαφός της, κάνοντας αυτήν τη νέα κρίση ένα ακόμη επεισόδιο στη ρωσο-ουκρανική σύγκρουση, αφού η Ρωσία το θεωρεί ως κίνηση αποκλεισμού. Το Καλίνινγκραντ αποτελεί προκεχωρημένο φυλάκιο της Ρωσίας στην καρδιά της Ευρώπης. Είναι αποκομμένο από την υπόλοιπη επικράτεια της Ρωσίας και συνορεύει με εδάφη χωρών-μελών του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η πάλαι ποτέ πρωσική περιοχή, που πιάστηκε πολλές φορές στη δίνη ευρωπαϊκών πολέμων, περιλαμβανομένων και των δύο τελευταίων παγκοσμίων, έχει βρεθεί και πάλι στο προσκήνιο, ελκύοντας το ενδιαφέρον διεθνολόγων, συνωμοσιολόγων και προφητολόγων ως ένα από τα υποψήφια σημεία πίεσης για δυνητική έκρηξη ενός τρίτου παγκοσμίου πολέμου. Αν και παραδοσιακά μια ήσυχη κοινωνικά περιοχή, μακριά από τα φώτα της επικαιρότητας, αποτελούσε πάντοτε μια βαριά στρατιωτικοποιημένη ζώνη, με βαρύνουσα σημασία για την ασφάλεια της μετασοβιετικής Ρωσίας, η οποία αυξανόταν όσο έσφιγγε ο ευρω-ατλαντικός κλοιός γύρω του.
Μέχρι
το 2008 θεωρείτο από Δυτικούς αναλυτές πως είχε υποχωρήσει η σημασία
του, εξυπηρετώντας μόνο αμυντικούς σκοπούς, αλλά από το 2008, με τον
πόλεμο στη Γεωργία και τη συμφωνία ΗΠΑ-Πολωνίας για εγκατάσταση
αμερικανικής πυραυλικής βάσης στην κεντροευρωπαϊκή χώρα, ώθησαν την
Ρωσία να επενδύσει και πάλι σε αυτόν.
Καινιξβέργη: Από Königsberg σε Kaliningrad
Η πόλη αναπτύχθηκε γύρω από το φρούριο που έχτισαν το 1255 οι ιππότες του Τευτονικού Τάγματος, ακολουθώντας τη συμβουλή του βασιλιά της Βοημίας Ότακαρ του Β’, λαμβάνοντας έτσι και το όνομα Königsberg («Βουνό του Βασιλιά»). Η αρχική πόλη καταστράφηκε από τους Πρώσους το 1263 και ξανακτίστηκε εκεί που βρίσκεται σήμερα. Απέκτησε πολιτικά προνόμια το 1286 και προσχώρησε στη Χανσεατική Ένωση το 1340. Κατά τον πόλεμο του 1454-1466 μεταξύ της Πολωνίας και του Τευτονικού Τάγματος, η περιοχή περνά υπό τον έλεγχο του Βασιλιά της Πολωνίας Καζιμίρ του Δ’. Από το 1457 αποτελούσε την έδρα του Μεγάλου Μαγίστρου των Τευτόνων Ιπποτών και από το 1525 μέχρι το 1618 την έδρα των Δουκών της Πρωσίας. Το 1701 ο Φρειδερίκος ο Γ’ του Βρανδεμβούργου στέφθηκε πρώτος βασιλιάς της Πρωσίας ως Φρειδερίκος ο Α’. Το 1724 το Königsberg συνενώθηκε με το Löbenicht και το Kneiphof δημιουργώντας μια ενιαία πόλη. Το 1758 η Αυτοκρατορική Ρωσία κατέλαβε την ανατολική Πρωσία και προσάρτησε την πόλη, η οποία επιστράφηκε στην Πρωσία με τη Συμφωνία της Αγίας Πετρούπολης το 1762. Η Καινιξβέργη υπέφερε αρκετά κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων και έπαιξε ρόλο στην πρωσική εξέγερση κατά του Ναπολέοντα.
Η οικονομική σημασία της πόλης φάνηκε ήδη από τον 19ον αιώνα, με το άνοιγμα του σιδηροδρομικού συστήματος στην Ανατολική Πρωσία και τη Ρωσία, γεγονός που έδωσε νέα ώθηση στο εμπόριο, καθιστώντας την κύρια διέξοδο για εξαγωγή βασικών ρωσικών προϊόντων όπως σιτηρά, σπόρους, λινάρι και κάνναβη (hemp).
Το ίδιο φάνηκε και για τη στρατηγική της σημασία. Υπό τον έλεγχο της Πρωσίας, και μετέπειτα της Γερμανίας, η Καινιξβέργη ήταν, μετά το Κίελο, η κυριότερη ναυτική βάση στη Βαλτική Θάλασσα και κλειδί της άμυνας του ανατολικού μετώπου. Οι πιο σύγχρονες οχυρώσεις ξεκίνησαν το 1843 και ολοκληρώθηκαν το 1905.
Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου οι Ρώσοι πολιόρκησαν την πόλη αλλά δεν κατάφεραν να την καταλάβουν, πράγμα που πέτυχαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν ο Κόκκινος Στρατός την κατέλαβε τον Απρίλιο του 1945. Η γερμανική εθνικοσοσιαλιστική κυβέρνηση είχε προλάβει να φυγαδεύσει περίπου 2 εκατομμύρια Γερμανούς. Η πόλη υπέστη σφοδρούς βρετανικούς βομβαρδισμούς και σοβιετικούς κανονιοβολισμούς και ερειπώθηκαν ιστορικά κτήρια όπως το τευτονικό κάστρο, το παλιό πανεπιστήμιο, καθώς και ο καθεδρικός ναός του 14ου αιώνα και αναστηλώθηκε μόλις το 1992.
Ουσιαστικά, η Ανατολική Πρωσία, που ήταν γερμανικό εξκλάβιο, μετά το τέλος του πολέμου μοιράστηκε μεταξύ Πολωνίας και ΕΣΣΔ, με την Καινιξβέργη να πηγαίνει στη Ρωσική Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία και το υπόλοιπο μέρος προς τα βόρεια στη Λιθουανική Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία. Αν και η ΕΣΣΔ ήταν πλέον ένα κράτος, και συνεπώς η συνένωσή της για διοικητικούς λόγους με την ΣΣΔ της Λιθουανίας θα φαινόταν λογική, ο Iosif Stalin προτίμησε να την διατηρήσει ως ρωσικό έδαφος, ενδεχομένως για τον λόγο ότι οι τρεις βαλτικές χώρες ανήκαν μεν στη Σοβιετική Ένωση αφού η τελευταία τις κατέλαβε στρατιωτικά το 1940, αλλά δεν υπήρχε πλήρης εμπιστοσύνη στις ηγεσίες τους.
Οι Σοβιετικοί εκδίωξαν όλον
τον εναπομείναντα γερμανικό πληθυσμό της περιοχής το 1947, ο οποίος
εγκαταστάθηκε στη Δυτική και Ανατολική Γερμανία, και αντικαταστάθηκε με
εκατοντάδες χιλιάδες Ρώσους και Λευκορώσους εποίκους, οι οποίοι
δημιούργησαν ένα μωσαϊκό πρωσικών, γοτθικών και σοβιετικών κτηρίων και
αξιοθέατων. Το 1950 ο Nikita Khrushchev πρόσφερε στη ΣΣΔ Λιθουανίας το
Καλίνινγκραντ, αλλά ο ηγέτης του Λιθουανικού Κομμουνιστικού Κόμματος
Antanas Sniečkus αρνήθηκε την προσφορά, αφού δεν ήθελε να αλλάξει ο
εθνοτικός χαρακτήρας του πληθυσμού της χώρας του.
Όμπλαστ του Καλίνινγκραντ: Ρωσικό εξκλάβιο στην καρδιά της ΕΕ
Στη Συμφωνία του Πότσδαμ τον Αύγουστο του 1945 μεταξύ ΕΣΣΔ, ΗΠΑ και ΗΒ, αναγνωρίστηκε οριστικά «η πόλη του Καλίνινγκραντ και η παρακείμενη περιοχή» ως σοβιετική κτήση. Το 1946 οι Σοβιετικοί μετονόμασαν την περιοχή σε Καλίνινγκραντ, από το όνομα του μπολσεβίκου επαναστάτη και Σοβιετικού αξιωματούχου Mikhail Kalinin, και έκτισαν μια καινούργια πόλη με επίκεντρο τα βορειοδυτικά προάστια της παλιάς πόλης, δημιουργώντας ένα μεγάλο βιομηχανικό και εμπορικό κέντρο.
Το Καλίνινγκραντ έχει καθεστώς όμπλαστ, ομοσπονδιακό υποκείμενο της Ρωσικής Ομοσπονδίας, δηλαδή περιφέρεια ή περιοχή που αποτελεί συστατική πολιτική οντότητα σε μια ομοσπονδιακή ένωση. Ο πληθυσμός του υπολογίζεται στο 1 εκατομμύριο και έχει έκταση ελαφρώς μεγαλύτερη από αυτήν της Βορείου Ιρλανδίας. Προσπάθειες για απόσχιση ή ανεξαρτησία, όπως του «Βαλτικού Δημοκρατικού Κόμματος», ή για επανεγκατάσταση Γερμανών μέσω ΜΚΟ, έπεσαν στο κενό με εξουδετερωτικές πολιτικές ενέργειες της ρωσικής κυβέρνησης.
Παραδοσιακά, στην τοπική οικονομική δραστηριότητα του Καλίνινγκραντ περιλαμβάνεται η αλιεία, η υλοτομία, η χαρτοποιία, η μηχανολογία και η επεξεργασία μετάλλων. Για να δώσει ώθηση στην οικονομική ανάπτυξη, η Ρωσία δημιούργησε το 1996 την Ειδική Οικονομική Ζώνη Yantar (κεχριμπάρι) με φοροαπαλλαγές από δασμούς στα περισσότερα εισαγόμενα και εξαγόμενα αγαθά. Μέχρι το 1991 κανένας ξένος δεν είχε πρόσβαση στο Καλίνινγκραντ αλλά αυτό άλλαξε, καθιστώντας την μιαν από τις καλύτερες πόλεις της Ρωσίας, από τις φιλικότερες στο περιβάλλον και περιζήτητη για εσωτερικό τουρισμό και μετανάστευση. Ο εξωτερικός τουρισμός είχε αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, με το ρωσικό ΥΠΕΣ να δημιουργεί μέχρι και τοπική διεύθυνση Τουριστικής Αστυνομίας το 2018, εν όψει και του Παγκόσμιου Κυπέλλου, αφού μερικοί αγώνες διεξήχθησαν εκεί. Από την 1η Ιουλίου 2019, το ρωσικό ΥΠΕΞ απλοποίησε και ψηφιοποίησε τη διαδικασία χορήγησης «e-visa» για πολίτες 51 χωρών για επίσκεψη στο Καλίνινγκραντ. Αποτέλεσμα τον Φεβρουάριο του 2020, λίγο πριν από την κορύφωση του παγκόσμιου πανικού με τον νέο κορωνοϊό που κλόνισε τον τουρισμό, το Καλίνινγκραντ, εντελώς απρόσμενα, να βρεθεί στην κορυφή της λίστας με τους πιο ανερχόμενους ταξιδιωτικούς προορισμούς του κόσμου για τα βραβεία «Traveller’s Choice» του TripAdvisor.
Η διαμετακομιστική
κυκλοφορία διεξάγεται μέσω Λιθουανίας-Λετονίας και εν μέρει της
Λευκορωσίας. Όλες οι χερσαίες μεταφορές, περιλαμβανομένων και των
στρατιωτικών, μεταξύ του όμπλαστ του Καλίνινγκραντ και της υπόλοιπης
Ρωσίας πρέπει να διέρχονται από κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, μια
απόσταση 370 χιλιομέτρων. Για τους κατοίκους της περιοχής υπάρχουν από
το 2002 συμφωνίες της Ρωσίας με την ΕΕ και ειδικά έγγραφα, τα
«Facilitated Transit Document» (FTD) και «Facilitated Rail Transit
Document» (FRTD).
Βαλτικός Στόλος: Αεροπορία, Στρατός & Αστυνόμευση
Το Καλίνινγκραντ θεωρείται «αβύθιστο αεροπλανοφόρο» της Ρωσίας στην περιοχή. Αποτελεί σταθμό έγκαιρης προειδοποίησης και αεροναυτικής άμυνας. Είναι επίσης ο μοναδικός λιμένας στη Βαλτική Θάλασσα που δεν παγώνει ποτέ. Στη μικρή πόλη του Baltiysk εδρεύει ο Βαλτικός Στόλος του ρωσικού Πολεμικού Ναυτικού. Όμως, η προοπτική ένταξης της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ, θα καταστήσει τη Βαλτική Θάλασσα «ΝΑΤΟϊκή λίμνη» (με εξαίρεση την Αγία Πετρούπολη), οπότε η σημασία του Καλίνινγκραντ για τη Ρωσία αυξάνεται.
Ο Βαλτικός Στόλος υπάγεται στη Δυτική Στρατιωτική Διοίκηση της Ρωσίας, που εδρεύει στην Αγία Πετρούπολη, και στο Καλίνιγκραντ υπάρχουν σημαντικές χερσαίες και αεροπορικές δυνάμεις, περιλαμβανομένων τριών αεροπορικών βάσεων, πεζικού, πυροβολικού, τεθωρακισμένων, καταδρομών και μονάδων ηλεκτρονικού πολέμου. Το 2011, ως αντίδραση στη στρατιωτική ενίσχυση της Πολωνίας, η Ρωσία εγκατέστησε στο Pionersky το ραντάρ Voronezh-DM, εμβέλειας περίπου 6.000 χιλιομέτρων, για παρακολούθηση εκτοξεύσεων πυραύλων.
Από πλευράς εσωτερικής ασφάλειας και αστυνόμευσης υπάρχει, πέραν της Αστυνομίας, Συνοριοφυλακή, Ακτοφυλακή όπως επίσης και δυνάμεις της ρωσικής Εθνικής Φρουράς (που μετεξέλιξε και απορρόφησε τα Εσωτερικά Στρατεύματα του ρωσικού ΥΠΕΣ και μερικά άλλα Σώματα Ασφαλείας με χαρακτηριστικά Χωροφυλακής).
Η Ρωσία ενισχύει στρατιωτικά την περιοχή από την περασμένη δεκαετία. Το 2015 και το 2018, δημοσιεύματα ανέφεραν ότι η Ρωσία ανέπτυξε κινητά συστήματα βαλλιστικών πυραύλων τύπου Iskander-M, που μπορούν να μεταφέρουν συμβατικές ή πυρηνικές κεφαλές. Η Ρωσία δεν επιβεβαιώνει την ύπαρξη πυρηνικών, αν και Αμερικανοί επιστήμονες εκτιμούν πως υπάρχουν από το 2018. Με εμβέλεια έως και 500 χιλιόμετρα, μπορούν να χτυπήσουν Στοκχόλμη, Κοπεγχάγη, Βερολίνο και Βαρσοβία. Από το 2015, η Πολωνία ενισχύει την ασφάλεια των συνόρων της με το Καλίνινγκραντ.
Αναφορές τις τελευταίες ημέρες σε
εξειδικευμένα μέσα δείχνουν δορυφορικές φωτογραφίες, αναφέροντας πως η
Ρωσία έχει αναπτύξει προηγμένους αντιπλοϊκούς πυραύλους 3K60 Bal και
K-300P Bastion-P, με δυνατότητες να χτυπήσουν στόχους μέχρι τις
σουηδικές ακτές. Επίσης, δημοσιεύματα κάνουν λόγο για σκέψεις από
πλευράς Γερμανίας για απόκτηση αντιπυραυλικών συστημάτων από το Ισραήλ ή
τις ΗΠΑ, για ενίσχυση της άμυνας κατά των ρωσικών Iskander-M.
Λιθουανικές κυρώσεις & ρωσική «ασύμμετρη αντίδραση»
Ο λόγος που το Καλίνιγκραντ βρέθηκε στο προσκήνιο του διεθνούς ενδιαφέροντος είναι η απόφαση των Λιθουανικών Σιδηροδρόμων στις 20 Ιουνίου να εφαρμόσουν αυστηρά τις ευρωπαϊκές κυρώσεις κατά της Ρωσίας και στα προϊόντα και εμπορεύματα που διέρχονται μέσω της επικράτειάς της (πρώτα μέσα από Λετονία) και κατευθύνονται προς τον ρωσικό ημι-θύλακα. Η σκέψη για επιβολή απαγορεύσεων από πλευράς Λιθουανίας στην εν λόγω διακίνηση αναφέρεται από τις αρχές Απριλίου. Η τελική απόφαση, όμως, παρά τις προειδοποιήσεις, προκάλεσε την οργή της Μόσχας, που κατηγορεί την ΕΕ ότι παραβιάζει τις συμφωνίες για το Καλίνινγκραντ, με την ΕΕ να προσπαθεί τις τελευταίες ημέρες να βρει τρόπο να εκτονώσει την κρίση, λέγοντας πως η Λιθουανία δεν έχει υπερβεί τα όσα έχουν ήδη αποφασιστεί σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και, το σημαντικότερο, πως δεν έχει απαγορευθεί η διακίνηση Ρώσων πολιτών. Δημοσιεύματα μέχρι αυτήν τη στιγμή κάνουν λόγο για γερμανική πρωτοβουλία για αποκλιμάκωση της κρίσης που θα επιτρέπει τη διακίνηση απαγορευμένων αγαθών μέσω εδάφους της ΕΕ «από Ρωσία σε Ρωσία».
Στα υλικά που έχουν απαγορευθεί από τις κυρώσεις περιλαμβάνεται χάλυβας, σίδηρος, σκυρόδεμα και έπιπλα, που είναι αναγκαία για βιομηχανίες που υπάρχουν στο Καλίνιγκραντ, τις οικοδομές και τη ναυτιλία. Εκτιμάται ότι θα επηρεαστεί το 50% των εισαγωγών και η απόφαση της Λιθουανίας, που η Ρωσία χαρακτήρισε «προβοκατορικά μέτρα» και «ανοιχτά εχθρική» ενέργεια, προκάλεσε πανικό στους κατοίκους του Καλίνινγκραντ που αγόρασαν μαζικά προμήθειες.
Βεβαίως, υπάρχει η εναλλακτική εισαγωγών και εξαγωγών διά θαλάσσης, μέσω Αγίας Πετρούπολης, αλλά αυτό αυξάνει κατακόρυφα τα κόστη. Πάντως, η Ρωσία φαίνεται να προετοιμαζόταν για μια τέτοια εξέλιξη, καθώς από τον περασμένο Μάρτιο ο Vladimir Putin «παρευρέθη» μέσω τηλεσύνδεσης στην τελετή έπαρσης της σημαίας σε ένα υπερσύγχρονο πλοίο για μεταφορές μεταξύ Ρωσίας-Καλίνινγκραντ. Ο κυβερνήτης του Καλίνινγκραντ, Anton Alikhanov, ανέφερε πως το πλοίο ενισχύει την «ασφάλεια μεταφορών» (“transport security”), αφού η θαλάσσια οδός παραμένει η μοναδική που δεν μπορεί να πληγεί από τις κυρώσεις ή άλλες πολιτικές αποφάσεις γειτονικών χωρών.
Ο
Αντιπρόεδρος του Συμβουλίου Ασφαλείας της Ρωσίας και πρώην Πρόεδρος της
χώρας Dmitry Medvedev χαρακτήρισε τις λιθουανικές ενέργειες ως «ηλίθιες
ρωσοφοβικές νοοτροπίες», ότι αποτελούν «δυτικό πόλεμο διά αντιπροσώπου»
κατά της Ρωσίας και απείλησε πως η Μόσχα θα ανταποδώσει «πολύ σκληρά»
και «με ασύμμετρα μέτρα» με το «να κόψει το οξυγόνο» στους Βαλτικούς
γείτονές της. Αναφορές τον τελευταίων ημερών κάνουν λόγο για σχέδια
ενεργειακού αποκλεισμού των βαλτικών χωρών από τη Ρωσία, τη στιγμή που η
Gazprom αυξάνει την παροχή φυσικού αερίου προς τον ημι-θύλακα.
Το «Κενό Suwałki» [[--να πάει ξεχωριστό--]]
Ιδιαίτερης σημασίας σημείο είναι το «Κενό Suwałki» (“Suwałki Gap”) ή «Διάδρομος Suwałki» (“Suwałki Corridor”), μια χερσαία αγροτική αραιοκατοικημένη λωρίδα μεταξύ του Καλίνινγκραντ και της Λευκορωσίας, στενής συμμάχου της Ρωσίας. Το Κενό Suwałki είναι το σύνορο μεταξύ Λιθουανίας και Πολωνίας, αμφότερες μέλη του ΝΑΤΟ και της ΕΕ. Η ανησυχία της Δύσης είναι πως η Ρωσία μπορεί πολύ γρήγορα, με ταυτόχρονη κυκλωτική κίνηση από το Καλίνινγκραντ και τη Λευκορωσία, να καταλάβει στρατιωτικά τον Διάδρομο Suwałki και να απομονώσει τις τρεις Βαλτικές χώρες (Λιθουανία, Λετονία, Εσθονία) από τις υπόλοιπες χώρες του ΝΑΤΟ. Αυτό θα τις καταστήσει ευάλωτες σε τυχόν ρωσική επίθεση από ξηρά, τη στιγμή που θα είναι αποκλεισμένες και από τη θάλασσα λόγω του Βαλτικού Στόλου και των πυραύλων Iskander-M.
Από τον Απρίλιο, πάντως, ο Λιθουανός Πρόεδρος Gitanas Nausėda κάλεσε το ΝΑΤΟ να αναβαθμίσει την παρουσία του στην περιοχή και να ενισχύσει ιδιαίτερα τον Διάδρομο Suwałki. Στη Λιθουανία ήδη σταθμεύουν γερμανικά στρατεύματα.
Τυχόν επίθεση της Ρωσίας ή της Λευκορωσίας για κατάληψη του Διαδρόμου, θα ενεργοποιούσε το Άρθρο 5 του ΝΑΤΟ, προσκαλώντας όλα τα μέλη της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας, τουλάχιστον στη θεωρία, να υπερασπιστούν τη Λιθουανία και την Πολωνία. Πάντως, οι στρατοί των δύο χωρών βρίσκονται σε ετοιμότητα, καθώς και Λιθουανοί πολιτοφύλακες.
Υπάρχει ο κίνδυνος μια λάθος κίνηση στην περιοχή να πυροδοτήσει αλυσιδωτές αντιδράσεις, όπως τη σφαίρα του Σερβοβόσνιου Gavrilo Princip στις 28 Ιουνίου 1914 στο Σαράγεβο, που σκότωσε τον Αυστριακό Αρχιδούκα Franz Ferdinard και τη σύζυγό του, που πυροδότησε εν τέλει τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα διλήμματα που προβάλλονται για τον Διάδρομο Suwałki θυμίζουν επίσης τα εφιαλτικά σενάρια του πολωνικού Διαδρόμου Danzig μεταξύ Γερμανίας και Ανατολικής Πρωσίας τις δεκαετίες 1920-1930, που οδήγησαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με την εισβολή της εθνικοσοσιαλιστικής Γερμανίας στην Πολωνία την 1η Σεπτεμβρίου 1939.