Η μαζική συμμετοχή των γυναικών στην κοινωνική ζωή μετά από το 1870 – Οι πρώτες απόπειρες κοριτσιών να σπουδάσουν στο Πανεπιστήμιο – Η αυτοκτονία της Ελένης Παντελίδου – Ιωάννα Στεφανόπολι: η πρώτη Ελληνίδα φοιτήτρια – Οι αδελφές Φουντουκλή και η Αγγελική Παναγιωτάτου – Η σφοδρή αντίδραση των θεολόγων
Από: protothema.gr / Μιχάλης Στούκας
Οι σπουδές στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση σήμερα αποτελούν αυτονόητο δικαίωμα για όλες και όλους που αποφοιτούν από τα Λύκεια και συγκεντρώνουν την απαραίτητη βαθμολογία στις Πανελλαδικές Εξετάσεις για να εισαχθούν σε κάποιο από τα Α.Ε.Ι.
Δεν ήταν όμως τα πράγματα πάντοτε έτσι. Το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ) λειτουργεί αδιάλειπτα από τις 3 Μαΐου 1837, (όταν είχε την ονομασία «Οθώνειον Πανεπιστήμιον») ως τις μέρες μας. Είναι το αρχαιότερο πανεπιστημιακό ίδρυμα, όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά και σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο. Σε όλη τη διάρκεια του 19ου και στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα ήταν το μοναδικό πανεπιστημιακό ίδρυμα στην Ελλάδα. Ακολούθησε το 1925 το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) και αργότερα τα υπόλοιπα. Για να είμαστε δίκαιοι όμως, πρώτο Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα στον σημερινό ελλαδικό χώρο ήταν η Ιόνιος Ακαδημία που λειτούργησε στην, αγγλοκρατούμενη τότε, όπως και τα υπόλοιπα Επτάνησα Κέρκυρα, από το 1824 ως το 1864.
Δυστυχώς η Μικρασιατική καταστροφή δεν επέτρεψε τη λειτουργία του Ιωνικού Πανεπιστημίου της Σμύρνης που οραματίστηκε ο Ελευθέριος Βενιζέλος και είχε «επικεφαλής» τον μεγάλο Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή…
Οι σπουδές στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση σήμερα αποτελούν αυτονόητο δικαίωμα για όλες και όλους που αποφοιτούν από τα Λύκεια και συγκεντρώνουν την απαραίτητη βαθμολογία στις Πανελλαδικές Εξετάσεις για να εισαχθούν σε κάποιο από τα Α.Ε.Ι.
Δεν ήταν όμως τα πράγματα πάντοτε έτσι. Το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ) λειτουργεί αδιάλειπτα από τις 3 Μαΐου 1837, (όταν είχε την ονομασία «Οθώνειον Πανεπιστήμιον») ως τις μέρες μας. Είναι το αρχαιότερο πανεπιστημιακό ίδρυμα, όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά και σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο. Σε όλη τη διάρκεια του 19ου και στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα ήταν το μοναδικό πανεπιστημιακό ίδρυμα στην Ελλάδα. Ακολούθησε το 1925 το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) και αργότερα τα υπόλοιπα. Για να είμαστε δίκαιοι όμως, πρώτο Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα στον σημερινό ελλαδικό χώρο ήταν η Ιόνιος Ακαδημία που λειτούργησε στην, αγγλοκρατούμενη τότε, όπως και τα υπόλοιπα Επτάνησα Κέρκυρα, από το 1824 ως το 1864.
Δυστυχώς η Μικρασιατική καταστροφή δεν επέτρεψε τη λειτουργία του Ιωνικού Πανεπιστημίου της Σμύρνης που οραματίστηκε ο Ελευθέριος Βενιζέλος και είχε «επικεφαλής» τον μεγάλο Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή…
Η κοινωνική κατάσταση των Ελληνίδων στα τέλη του 19ου αιώνα
Η μαζική συμμετοχή των γυναικών στην κοινωνική ζωή της χώρας μας άρχισε μετά το 1870. Σύμφωνα με στοιχεία της χρονιάς εκείνης, περίπου 30.000 γυναίκες απασχολούνταν σε διάφορες εργασίες ή φοιτούσαν σε σχολεία. Αναλυτικά υπήρχαν 5.735 εργάτριες (σύνολο εργατών 28.400), 10.808 υπηρέτριες, 769 μαίες, 460 δασκάλες και 11.695 μαθήτριες. Ο συνολικός πληθυσμός της Ελλάδας ήταν τότε 1.460.000.
Σημαντική συμβολή στην πρόοδο των γυναικών είχαν η Καλλιόπη Κεχαγιά, που το 1872 δημιούργησε τον «Σύλλογο Κυριών υπέρ της Γυναικείας Παιδεύσεως» και η Καλλιρρόη Σιγανού – Παρρέν η οποία μέσα από τις στήλες της «Εφημερίδας των Κυριών» που εξέδιδε ανέδειξε τα προβλήματα των γυναικών και προσπάθησε να ξυπνήσει συνειδήσεις για τα κοινωνικά και επαγγελματικά τους δικαιώματα.
Οι διεκδικήσεις των Ελληνίδων για ανώτατες σπουδές, έλαβαν μεγάλη ώθηση από τη δυναμική που είχε αναπτυχθεί στη Δυτική Ευρώπη και την Αμερική. Και εκεί όμως μόλις στις αρχές της δεκαετίας του 1870 άρχισαν οι γυναίκες να κερδίζουν το δικαίωμα της πανεπιστημιακής μόρφωσης. Οι αντιδράσεις, και στο εξωτερικό, ήταν πολλές. Όταν το 1867 ο τότε Υπουργός Παιδείας της Γαλλίας Victor Duruy επιχείρησε να ρυθμίσει νομοθετικά το ζήτημα της ανώτερης μόρφωσης των γυναικών αναγκάστηκε να υποχωρήσει λόγω των εμποδίων που έθεσε η Καθολική Εκκλησία.
Ελένη Παντελίδου: έδωσε τέλος στη ζωή της γιατί δεν της επιτράπηκε να φοιτήσει στο Πανεπιστήμιο.
Σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση που έλαβαν οι Ελληνίδες μετά την ανεξαρτησία της χώρας μας είχαν οι Αμερικανοί προτεστάντες ιεραπόστολοι, χάρη στους οποίους αναδείχθηκαν νηπιαγωγοί και δασκάλες. Οι πρώτες προσπάθειες εγγραφής Ελληνίδων στο Πανεπιστήμιο έγιναν το 1879, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Αυτό οφειλόταν στο ότι δεν αναγνωρίζονταν επίσημα τα δευτεροβάθμια σχολεία θηλέων, γιατί αντιστοιχούσαν στον κατώτερο κύκλο της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.
Το 1884 η Σεβαστή Καλλισπέρη υπέβαλε αίτηση για να δώσει εξετάσεις στη Φιλοσοφική Σχολή. Της δόθηκε η άδεια και παρά το γεγονός ότι πέτυχε στις εξετάσεις, το Υπουργείο Παιδείας δεν της επέτρεψε τη φοίτηση, γιατί ήταν γυναίκα. Έτσι, η Σεβαστή έγινε μεν φοιτήτρια, αλλά όχι στην Ελλάδα, αλλά στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης, όπου επέλεξε να φοιτήσει τελικά.
Το 1887 συνέβηκε ένα τραγικό περιστατικό. Η Ελένη Παντελίδου, απόφοιτη του Αρσάκειου Παρθεναγωγείου έκανε αίτηση εγγραφής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου που απορρίφθηκε όπως και οι προηγούμενες περιπτώσεις. Η νεαρή όταν έμαθε ότι η αίτησή της απορρίφθηκε έδωσε τέλος στη ζωή της… Δεν ήταν μόνο μια πράξη απόγνωσης, αλλά και αποδοκιμασίας προς τους καθηγητές του Πανεπιστημίου. Λίγο πριν αυτοκτονήσει έγραψε το εξής σημείωμα:
«Αυτοκτονώ διαμαρτυρόμενη δια την αδικίαν. Ο θάνατός μου ας ακουστεί ως κραυγή εις εκείνους άτινας θεωρούν τη γυναίκα ως μεσαιωνική δούλη».Τρία χρόνια αργότερα όμως, το Πανεπιστήμιο Αθηνών δέχτηκε την πρώτη φοιτήτρια…
1890: Ιωάννα Στεφανόπολι, η πρώτη Ελληνίδα φοιτήτρια!
Το φθινόπωρο του 1890 υπέβαλαν αίτηση εγγραφής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, η Ιωάννα Στεφανόπολι, απόφοιτη από το «Ελληνικό Παρθεναγωγείο» της Αικατερίνης Λασκαρίδου, η Φλωρεντία Φουντουκλή, απόφοιτη από το «Αρσάκειο Παρθεναγωγείο» και η Ελένη Ρούσσου, απόφοιτη από το «Αρσάκειο Παρθεναγωγείο» επίσης. Η Σύγκλητος του Πανεπιστημίου παρέπεμψε το αίτημα της Στεφανόπολι στην Κυβέρνηση και απέρριψε τα αιτήματα των άλλων δύο. Τελικά η Στεφανόπολι έγινε δεκτή και είναι η πρώτη Ελληνίδα φοιτήτρια. Γράφτηκε στο Φιλολογικό Τμήμα της Φιλοσοφικής Σχολής.
Η Ιωάννα Στεφανόπολι (1875-1961) ήταν μια ξεχωριστή προσωπικότητα και θ’ αναφερθούμε σ’ αυτήν εκτενέστερα. Γεννήθηκε στην Αθήνα. Πατέρας της ήταν ο δημοσιογράφος και λαογράφος Αντώνιος Στεφανόπολι, που είχε γεννηθεί στην Κορσική αλλά καταγόταν από την οικογένεια των Στεφανόπουλων της Μάνης. Περισσότερα για τη μετανάστευση των Μανιατών (και) στην Κορσική, μπορείτε να βρείτε στο άρθρο μας «Είχε ο Μέγας Ναπολέων ‘’ελληνικές ρίζες’’;», της 10/8/2019.
Ο Αντώνιος Στεφανόπολι εξέδιδε στην Αθήνα τη γαλλόφωνη εφημερίδα «Messager d’ Athenes» («Αγγελιοφόρος της Αθήνας»), στην οποία παρέθετε τις εθνικιστές ιδέες από τις οποίες διαπνεόταν. Τις ιδέες αυτές είχε μεταδώσει και στην κόρη του. Η Ιωάννα, τον Ιούνιο του 1889 συμμετείχε σε απολυτήριες εξετάσεις του Γυμνασίου και πρώτευσε ανάμεσα σε 60 μαθητές. Όταν το επόμενο έτος έκανε αίτηση εγγραφής στο Πανεπιστήμιο, σε ηλικία 15 ετών, η Νομική Σχολή αποφάνθηκε ότι δεν υπάρχει νομικό κώλυμα. Οι αντιδράσεις προήλθαν από τη Θεολογική Σχολή οι καθηγητές της οποίας θεωρούσαν ότι το να περάσει μία γυναίκα στο Πανεπιστήμιο είναι ανάλογο ανοσιούργημα με το να περάσει το κατώφλι του ιερού μιας εκκλησίας! Τελικά η κυβέρνηση, συγκεκριμένα το Υπουργείο Παιδείας, όπως αναφέραμε, ίσως και λόγω της δράσης του πατέρα της, επέτρεψε στην Ιωάννα Στεφανόπολι να εγγραφεί στη Φιλοσοφική Σχολή.
Σ’ αυτή φοίτησε ως Επισκέπτρια για μερικούς μήνες και συνέχισε τις σπουδές της στο Παρίσι. Η Στεφανόπολι ήδη από τα χρόνια των σπουδών της εργαζόταν στην εφημερίδα του πατέρα της και ήταν από τις πρώτες που ανέδειξαν διεθνώς το θέμα της ιταλικής κατοχής των Δωδεκανήσων. Μετά τον θάνατο του πατέρα της το 1913, της ανατέθηκε από τους Ελευθέριο Βενιζέλο και Λάμπρο Κορομηλά η διεύθυνση του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων. Μέσα από την «Messager d’ Athenes» που την μετέτρεψε σε ημερήσια από το 1915 και το ΑΠΕ υποστήριξε τις θέσεις του Ελευθέριου Βενιζέλου για προσέγγιση με την Αντάντ, αρνούμενη τις προτάσεις του Γερμανού βαρόνου Σεγκ, επικεφαλής της γερμανικής προπαγάνδας στην Ελλάδα να δημοσιεύει τις θέσεις της χώρας του στην εφημερίδα επί πληρωμή.
Ήταν δίπλα στον Βενιζέλο στην Κυβέρνηση Εθνικής Αμύνης και ανέλαβε στη συνέχεια σημαντικές αποστολές κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για τη Συνθήκη των Σεβρών.
Μετά την ήττα Βενιζέλου το 1920 διέκοψε την έκδοση της εφημερίδας της την οποία επανεξέδωσε το 1923. Η έκδοσή της διακόπηκε και πάλι το 1941 από τους Γερμανούς αλλά η «Messager d’ Athenes» κυκλοφόρησε και πάλι το 1945 με άλλη ιδιοκτησία. Η Στεφανόπολι όμως συνέχισε να αρθρογραφεί σ’ αυτή. (Πηγή: Βικιπαίδεια)
Αδελφές Φουντουκλή: οι πρώτες φοιτήτριες στο Μαθηματικό και το Φυσικό Τμήμα του Πανεπιστημίου
Η Φλωρεντία Φουντουκλή (1869-1915) που όπως αναφέραμε είχε κάνει αίτηση εγγραφής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το 1890, έγινε τελικά δεκτή στο Τμήμα Μαθηματικών το 1892 και είναι η πρώτη Ελληνίδα που σπούδασε μαθηματικά στη νεότερη Ελλάδα. Αν και αποφοίτησε από το Πανεπιστήμιο το 1898 δεν ασχολήθηκε με τα μαθηματικά αλλά με την ποίηση. Έτσι είναι περισσότερο γνωστή σήμερα ως λογοτέχνιδα.
Αδελφή της Φλωρεντίας ήταν η Μαριάννα Φουντουκλή η οποία ήταν η πρώτη φοιτήτρια που έγινε δεκτή στο Τμήμα Φυσικής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Να σημειώσουμε ότι θεία των δύο κοριτσιών ήταν η Πολυτίμη Κουσκούρη (1820-1854) η πρώτη Ελληνίδα δασκάλα.
Αγγελική Παναγιωτάτου: η πρώτη Ελληνίδα που σπούδασε και δίδαξε Ιατρική στη νεότερη Ελλάδα
Μια σημαντική προσωπικότητα στον χώρο της Ιατρικής στη νεότερη Ελλάδα είναι η Αγγελική Παναγιωτάτου. Γεννήθηκε στα Θηνιά Κεφαλλονιάς το 1878. Το 1893 εισήχθη στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών από την οποία αποφοίτησε το 1897. Τα χρόνια των σπουδών της δεν ήταν καθόλου εύκολα καθώς είχε να αντιμετωπίσει την εχθρότητα και τη χλεύη των, ανδρών, συμφοιτητών της καθώς ήταν η πρώτη Ελληνίδα φοιτήτρια της Ιατρικής Σχολής. Οι αντιδράσεις ήταν έντονες και πολύ συχνά άκουγε να της φωνάζουν «Στην κουζίνα, στην κουζίνα!». Μετά την αποφοίτησή της εγκαταστάθηκε στην Αίγυπτο όπου για τη μελέτη της για τα τροπικά νοσήματα τιμήθηκε από την αιγυπτιακή κυβέρνηση (ήταν η πρώτη γυναίκα) με το Παράσημο του Τάγματος του Νείλου το 1902. Το 1908 ανακηρύχθηκε Υφηγήτρια της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου με τη διατριβή της «Περί Πανώλους». Στην πρώτη παράδοσή της, το 1910 όπου ήταν παρών και ο τότε πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος, ακούστηκαν έντονες αποδοκιμασίες που έκαναν τον Κρητικό εθνάρχη να δυσανασχετήσει. Η Παναγιωτάτου αποφάσισε να επεκτείνει τις σπουδές της και έφυγε για το εξωτερικό. Σημαντικές ήταν οι σπουδές της στο Παρίσι όπου γνωρίστηκε με δύο σπουδαίους επιστήμονες, τον Αλφόνς Λαβεράν που ανακάλυψε το πλασμώδιο της ελονοσίας και τον Ζορζ Φερνάν Βιντάλ, τον πρώτο που εισήγαγε τον εμβολιασμό κατά του τύφου.
Η Παναγιωτάτου συνέχισε να έρχεται σε επαφή με τα επιστημονικά ρεύματα της εποχής και αναγνωρίστηκε πανηγυρικά από την ελληνική ακαδημαϊκή κοινότητα. Το 1938 έγινε η πρώτη έκτακτη Καθηγήτρια της Υγιεινής και Τροπικής Παθολογίας, το 1947 η πρώτη καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής και το 1950 η πρώτη γυναίκα αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Άφησε πλούσιο ερευνητικό έργο και έξοχες ιατροϊστορικές πραγματείες. Η Γερμανίδα συγγραφέας Έλγκα Κερν στο βιβλίο της «Γυναίκες Ηγέτιδες της Ευρώπης» («Fuhrede Frauen Europas») (1930) συμπεριέλαβε την Παναγιωτάτου στις 25 αξιολογότερες γυναίκες της πρώτης τριακονταετίας του 20ου αιώνα. Η Αγγελική Παναγιωτάτου πέθανε το 1954 στην Αλεξάνδρεια.
Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, της Εκδοτικής Αθηνών, η αδελφή της, Αλεξάνδρα, εισήχθη το 1893 στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών συνεπώς ήταν η πρώτη φοιτήτρια της συγκεκριμένης σχολής. Διαδικτυακές πηγές ωστόσο αναφέρουν ότι και η Αλεξάνδρα Παναγιωτάτου εισήχθη στην Ιατρική Σχολή κάτι που μάλλον δεν ισχύει.
Σοφία Λασκαρίδου: η πρώτη γυναίκα που έγινε δεκτή στη σημερινή Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών
Ανδρικό άβατο υπήρχε όμως και στο Σχολείο των Καλών Τεχνών, τη νυν Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών. Πρώτη γυναίκα που κατάφερε να εισαχθεί σ’ αυτό το 1903 μετά από βασιλικό διάταγμα του Γεωργίου Α’, το οποίο εκδόθηκε μετά από δική της δυναμική παρέμβαση στον βασιλιά ήταν η Σοφία Λασκαρίδου (1876-1965). Η ίδια έμεινε στην ιστορία όχι μόνο ως σπουδαία ζωγράφος αλλά και για τον θυελλώδη έρωτα της με τον λογοτέχνη Περικλή Γιαννόπουλο (1869-1910) που όμως είχε τραγικό τέλος λόγω της αυτοκτονίας του Γιαννόπουλου… (περισσότερα στο άρθρο μας «Ιδανικοί (;) αυτόχειρες» στις 19/11/2016).
Θεοδώρα Παρασκευοπούλου: η πρώτη φοιτήτρια Θεολογίας στην Ελλάδα
Η Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών ήταν η τελευταία «ανδροκρατούμενη» από τις αρχικές σχολές του. Πρώτη ιστορικά καταγεγραμμένη φοιτήτρια σ’ αυτή ήταν η Θεοδώρα Παρασκευοπούλου (ακαδημαϊκό έτος 1919-1920).
Όμως το ακαδημαϊκό έτος 1921-1922 μετεγγράφηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου. Από το 1924 όμως, 87 ολόκληρα χρόνια μετά την ίδρυσή της, στη Θεολογική Σχολή άρχισαν να φοιτούν περισσότερες γυναίκες (Πηγή: Βικιπαίδεια).
Επίλογος
Τα τέλη του 19ου και οι αρχές του 20ου αιώνα ήταν καθοριστικής σημασίας για την είσοδο των γυναικών στον χώρο της εκπαίδευσης και της εργασίας. Το 1895 διορίστηκαν οι πρώτες Επιθεωρήτριες Δημοτικών Σχολείων και το 1908 προσλήφθηκαν για πρώτη φορά γυναίκες στο Δημόσιο (στα Τηλεγραφεία και στα Τηλέφωνα). Ακόμα και σήμερα, εκατό και πλέον χρόνια μετά, υπάρχουν επαγγελματικοί τομείς με μικρή παρουσία γυναικών. Και βέβαια η κακοποιητική συμπεριφορά, πολύ δε περισσότερο οι δολοφονίες γυναικών από συζύγους, συντρόφους, φίλους κλπ. αποτελούν στίγμα για την ελληνική κοινωνία, είναι απαράδεκτες και καταδικαστέες και πρέπει να εκλείψουν…
Πηγές: ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ, τ.8, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ
Νικόλαος Καστάνης, «Η εισαγωγή των Ελληνίδων στο «Άβατο» των Μαθηματικών, ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
«ΑΓΓΙΓΜΑ ΦΥΣΙΚΗΣ…» merkopanas.blogspot.com