 |
| Defence-Imagery / pixabay |
Πρόκειται για την κατάθεση που έδωσε σε ακρόασή του (στα τέλη Μάρτη) στην Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής των ΗΠΑ, ο Alan Makovsky, και δημοσιεύτηκε με τίτλο «Ευκαιρίες και προκλήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο: Εξέταση των συμφερόντων των ΗΠΑ και της περιφερειακής συνεργασίας». Ο Al. Makovsky είναι ανώτερος συνεργάτης για θέματα εθνικής ασφάλειας και διεθνούς πολιτικής του αμερικάνικου think tank «American Progress», ενώ από το 2001 έως το 2013 υπηρέτησε ως ανώτατο στέλεχος στην Επιτροπή για τις Εξωτερικές Σχέσεις στη Βουλή των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ, για θέματα σχετικά με τη Μ. Ανατολή και την Τουρκία.
Κάνοντας μια αναλυτική σταχυολόγηση των εξελίξεων της τελευταίας δεκαετίας στην περιοχή και τους λόγους που αυτή βρέθηκε στο επίκεντρο των ανταγωνισμών και του αμερικανικού ενδιαφέροντος, ο Makovsky, στην αρχή της κατάθεσής του στην επιτροπή εξηγεί πως:
«Η "Ανατολική Μεσόγειος" είναι ένας όρος που εμφανίστηκε σε κοινή χρήση μόλις την τελευταία δεκαετία περίπου. Εγινε μια σημαντική έννοια καθώς τα ζητήματα στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή άρχισαν να συγχωνεύονται.
1) Μεγάλα ευρήματα φυσικού αερίου στην ανοικτή θάλασσα στο Ισραήλ, στην Αίγυπτο και την Κύπρο κατά τα έτη 2009, 2011 και 2015, αντίστοιχα.
2) Η επέμβαση της Ρωσίας το 2015 στη Συρία, η οποία σηματοδότησε την πρώτη μετασοβιετική επιστροφή της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή και της έδωσε μια βάση για την "έγχυση πληρεξουσίων" (σ.σ. εννοεί τον λεγόμενο "πόλεμο διά αντιπροσώπων") στη Λιβύη και την υποσαχάρια Αφρική και
3) Η ανάδυση της Τουρκίας ως επιθετικής, παρεμβατικής δύναμης στην Αραβική Μέση Ανατολή, καθώς και στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο, με εκτεταμένες αξιώσεις για μια παράκτια υφαλοκρηπίδα που εκτείνεται πολύ νότια και δυτικά της, ενώ αρνείται να παραχωρήσει οποιαδήποτε ουσιαστική αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ) στην Κύπρο και καμία στα ελληνικά νησιά...».
«Αυτές οι εξελίξεις οδήγησαν σε εντεινόμενες συγκρούσεις στην περιοχή, αλλά και σε ορισμένες περιπτώσεις άνευ προηγουμένου διαπεριφερειακής συνεργασίας και στην προοπτική ευκαιριών για προώθηση των συμφερόντων των ΗΠΑ», σημείωσε ο Makovsky, αναφερόμενος αναλυτικά σε ό,τι αφορά τα σχήματα που μπορούν να προωθήσουν τα συμφέροντα των ΗΠΑ στα τριμερή σχήματα που έχουν διαμορφώσει Ελλάδα, Κύπρος, Ισραήλ, Αίγυπτος και άλλες χώρες με έμφαση στο τριμερές σχήμα Ελλάδας - Κύπρου - Ισραήλ και τη μετεξέλιξή του σε 3 + 1 με τη συμμετοχή και των ΗΠΑ, το Φόρουμ Φυσικού Αερίου της Ανατολικής Μεσογείου (EMGF), τις κοινές στρατιωτικές ασκήσεις και βέβαια τις αυξανόμενες σχέσεις του Ισραήλ με τα κράτη του Κόλπου, Μπαχρέιν και ΗΑΕ, με βάση και τις «συμφωνίες του Αβραάμ», αλλά και την προσπάθεια για να «ζεσταθεί» το κλίμα ανάμεσα σε Αίγυπτο - Ισραήλ.
Αποκαλυπτικό είναι το διά ταύτα σε όλα αυτά, έτσι όπως το συμπυκνώνει το στέλεχος του αμερικάνικου think tank: «Το βασικό μήνυμα σε όλα αυτά είναι ότι τα παλιά περιφερειακά σύνορα είναι λιγότερο άκαμπτα. Ο χάρτης αλλάζει και οι Ηνωμένες Πολιτείες, χωρίς υπερβολικές επενδύσεις, μπορούν να τον διαμορφώσουν».
Σε σχέση με τον πόλεμο στην Ουκρανία και το πώς αυτός επηρεάζει την κατάσταση στην περιοχή, το αμερικάνικο στέλεχος σημείωνε: «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο ρωσικός πόλεμος στην Ουκρανία δυνητικά ανακατεύει την κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο. Πρώτον, η μεταφορά φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου στην Ευρώπη είναι πλέον πιο επίκαιρη από ποτέ. Οι αυξημένες τιμές του φυσικού αερίου μπορεί επίσης να καταστήσουν την εξόρυξή του πιο εφικτή, υπό την προϋπόθεση ότι οι δυνητικοί επενδυτές είναι πεπεισμένοι ότι οι υψηλές τιμές θα διαρκέσουν...
Ο πόλεμος οξύνει επίσης τον ανταγωνισμό μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης με έναν τρόπο που ξεδιπλώνεται. Η Ρωσία θα μπορούσε να αναδειχθεί πιο δύσκολος γείτονας για τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Τουρκία ή/και το Ισραήλ στη συριακή αρένα, για παράδειγμα. Μια αποδυναμωμένη Ρωσία, ωστόσο, μπορεί να μειώσει τη συμμετοχή της στη Συρία καθώς και στη Λιβύη.
Ο πόλεμος μεταξύ δύο κρατών της Μαύρης Θάλασσας είναι σίγουρα μια υπενθύμιση της σημασίας της Τουρκίας, αλλά, τουλάχιστον μέχρι τώρα, δεν αλλάζει τη δυναμική της εξισορροπητικής πρακτικής της Τουρκίας μεταξύ του ΝΑΤΟ και της Δύσης, από τη μια πλευρά, και της Ρωσίας, από την άλλη. Στην πραγματικότητα, ο πόλεμος μπορεί να ενισχύσει την αμφιθυμία της Τουρκίας» σημείωνε τονίζοντας πως «για τις Ηνωμένες Πολιτείες, αξίζει να διερευνηθεί εάν οι εξελίξεις στον πόλεμο θα οδηγήσουν την Τουρκία τουλάχιστον σε αποφασιστική στροφή προς τη Δύση, αλλά μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν σαφή σημάδια για κάτι τέτοιο».
Με βάση τα παραπάνω, απευθυνόμενος στους γερουσιαστές, το στέλεχος του think tank εισηγούνταν πέντε «συνιστώμενες ενέργειες από τις Ηνωμένες Πολιτείες».
1. Η πρώτη ήταν: «Εντατικοποιήστε τη διπλωματική εμπλοκή των ΗΠΑ με φιλικά κράτη και ομάδες κρατών - και προσπαθήστε να συγχωνεύσετε αυτές τις ομάδες στο μέτρο του δυνατού. Αυτό περιλαμβάνει τα διάφορα ελληνικά τριμερή σχήματα, το EMGF και τις διάφορες εταιρικές σχέσεις μεταξύ κρατών της Ανατολικής Μεσογείου και του Κόλπου. (...) Η άμεση εμπλοκή με αυτά τα σχήματα θα ενισχύσει την ικανότητα των Ηνωμένων Πολιτειών να διαμορφώνουν τη στρατηγική προοπτική και τις βασικές στρατηγικές αποφάσεις που λαμβάνονται από τα μέλη τους. Αποφάσεις όπως αυτές που οδήγησαν στην εμπλοκή της Κίνας με τα λιμάνια του Πειραιά και της Χάιφα θα ήταν πολύ λιγότερο πιθανές εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες εμπλέκονταν στενά με αυτές τις διαπεριφερειακές υποομάδες. Εν ολίγοις, δημιουργήστε "συν-ένα" όπου είναι δυνατόν».
2. Η δεύτερη «συμβουλή» ήταν πλάι στην προσπάθεια για τράβηγμα της Τουρκίας η μεγαλύτερη «επένδυση» στις στρατιωτικές εγκαταστάσεις σε Βουλγαρία, Ρουμανία και κυρίως στην Ελλάδα.
Οπως έλεγε «είναι πολύ επιθυμητό η Τουρκία να βρίσκεται σταθερά στο δυτικό στρατόπεδο και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να συνεχίσουν να σκέφτονται πώς να πραγματοποιήσουν κάτι τέτοιο. Ωστόσο, δεδομένης της τουρκικής αμφισημίας τα τελευταία χρόνια, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να συνεχίσουν να "αντισταθμίζουν τα στοιχήματά τους" χτίζοντας και επεκτείνοντας στρατιωτικές εγκαταστάσεις στη Βουλγαρία, τη Ρουμανία και την Ελλάδα».
Σημείωνε μάλιστα πως «επισκέφτηκα την Ελλάδα τον Νοέμβριο του 2021 ως μέρος της Task Force Μέσης Ανατολής του Εβραϊκού Ινστιτούτου Εθνικής Ασφάλειας της Αμερικής (JINSA) (...) και νομίζω ότι όλοι μας εντυπωσιαστήκαμε με τον ζήλο του ελληνικού στρατού και των εκλεγμένων αξιωματούχων για διευρυμένη στρατιωτική συνεργασία με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αυτή είναι μια δραματική ανατροπή από τις ελληνικές συμπεριφορές πριν από λιγότερο από 20 χρόνια. Με την υπογραφή συμφωνιών στρατιωτικής αμυντικής συνεργασίας το 2019 και το 2021, τόσο οι αριστερές όσο και οι κεντροδεξιές κυβερνήσεις επιβεβαίωσαν αυτήν τη στάση».
Ενώ επισημαίνοντας τη γεωστρατηγική θέση της Ελλάδας τόνιζε ότι «η Ανατολική Μεσόγειος είναι ένα σταυροδρόμι τριών ηπείρων και η Ελλάδα βρίσκεται στο κέντρο αυτού του σταυροδρομίου. Ως εκ τούτου, μπορεί να είναι μια πλατφόρμα προβολής ισχύος για μεγάλο μέρος της περιοχής, έναν ρόλο που η Τουρκία γίνεται όλο και πιο απρόθυμη να παίξει αυτόν τον αιώνα», κάνοντας ξεχωριστή αναφορά και στη σημασία της Αλεξανδρούπολης.
3. Το στέλεχος του αμερικάνικου think tank σημείωνε ακόμη σχετικά με τα κοιτάσματα και τις διαδρομές εξαγωγής του φυσικού αερίου από την περιοχή πως «οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να εξετάσουν πώς μπορούν να υποστηρίξουν την επέκταση των εγκαταστάσεων υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στη Damietta και στο Idku στην Αίγυπτο και την ανάπτυξη της σχεδιαζόμενης μονάδας επαναεριοποίησης στην Αλεξανδρούπολη. Οι ανακαλύψεις φυσικού αερίου στο Ισραήλ, την Κύπρο και την Αίγυπτο έφεραν στη ζωή την έννοια της Ανατολικής Μεσογείου και, από την αρχή, υπήρχε ελπίδα ότι το αέριο της Ανατολικής Μεσογείου θα μπορούσε να συμβάλει στον απογαλακτισμό της Ευρώπης από το ρωσικό αέριο. Δεν πρέπει να υπάρχουν αυταπάτες για το τι μπορούν να κάνουν τα 10 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα περίπου από την Ανατολική Μεσόγειο για να αντικαταστήσουν τα περισσότερα από 150 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα που εισάγει ετησίως η Ευρώπη από τη Ρωσία, αλλά κάθε στοιχείο βοηθάει.
Πολιτικά, η διαδρομή LNG από την Αίγυπτο προς την Ελλάδα φαίνεται να είναι η πιο άμεση πρακτική διαδρομή και αυτή που μπορεί να ενεργοποιηθεί πιο γρήγορα. Ο προτεινόμενος αγωγός φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο - μέσω Ισραήλ, Κύπρου και Ελλάδας προς την Ιταλία - μάλλον δεν είναι εφικτός λόγω εξόδων και των τεχνικών δυσκολιών. Ο προτεινόμενος τουρκο-ισραηλινός αγωγός δεν είναι πολιτικά εφικτός, εκτός αν λυθεί το Κυπριακό...».
4. Παράλληλα ως «το νούμερο ένα» πρόβλημα έθετε το Κυπριακό, λέγοντας με έμφαση: «Διπλασιάστε τις προσπάθειες για επίλυση του Κυπριακού (...) Υπάρχουν περισσότερες από μισή ντουζίνα καυτές συγκρούσεις και οξείες κρίσεις στην Ανατολική Μεσόγειο, για να μην αναφέρουμε διακρατικά προβλήματα όπως η τρομοκρατία και η μετανάστευση. Ομως το άλυτο, διαπεριφερειακό διπλωματικό πρόβλημα που πιθανότατα μπλοκάρει τους περισσότερους δρόμους συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο είναι η Κύπρος».
Και δίνοντας το «υπόβαθρο» των σχετικών σχεδίων που τρέχουν έλεγε πως «αν λυνόταν το Κυπριακό, θα μπορούσε να υπήρχε ήδη ένας αγωγός που θα μετέφερε ισραηλινό και κυπριακό αέριο στην Τουρκία για περαιτέρω διοχέτευση προς την Ευρώπη. Δεν θα υπήρχαν επιθετικές τουρκικές ενέργειες για τον αποκλεισμό των κυπριακών εξερευνητικών δραστηριοτήτων στην ΑΟΖ της και μια ενωμένη Κύπρος θα μπορούσε επίσης να είναι μέλος του ΝΑΤΟ παρά μια πιθανή πηγή σύγκρουσης μεταξύ των μελών του ΝΑΤΟ, Ελλάδας και Τουρκίας.
Είναι προφανώς ένα δύσκολο και περίπλοκο πρόβλημα - δεν το διευκόλυνε η Τουρκία και η τρέχουσα επιμονή των Τουρκοκυπρίων σε μια λύση "δύο κρατών" καθώς και το άνοιγμα των Βαρωσίων - αλλά είναι σημαντικό οι Ηνωμένες Πολιτείες να συνεχίσουν να πιέζουν για μια λύση. Το πρόβλημα έχει παγώσει εδώ και δεκαετίες, αλλά το διακύβευμα είναι πολύ υψηλό για να επιτρέψουμε στο πρόβλημα να κακοφορμίζει».
5. Για το τέλος - δεδομένου ότι η ομιλία έγινε
πριν από τη συνάντηση Μπάιντεν - Ερντογάν στο περιθώριο της Συνόδου του
ΝΑΤΟ τον περασμένο Ιούνη - ο ομιλητής έλεγε: «Είναι καιρός να επιστρέψουμε στον προεδρικό διάλογο με την Τουρκία, τουλάχιστον όσον αφορά τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία»,
επισημαίνοντας πως παρότι έως τότε ο Πρόεδρος των ΗΠΑ σωστά είχε «στον πάγο» τον Τούρκο Πρόεδρο που «κατά τις δύο προηγούμενες κυβερνήσεις
συνήγαγε μια διογκωμένη άποψη ...για τη σημασία της Τουρκίας για τις Ηνωμένες Πολιτείες» για να στείλει το «μήνυμα», παρ' όλα αυτά «ο
πόλεμος μπορεί να αποτελέσει μια ευκαιρία να μετακινηθεί η Τουρκία στην
ΝΑΤΟική "πλευρά του φράχτη". Σε άλλο σημείο αυτής της μαρτυρίας, εξέφρασα σκεπτικισμό σχετικά με αυτήν την πιθανότητα, αλλά οι πόλεμοι
μερικές φορές αλλάζουν τα πράγματα και αυτός ο πόλεμος δεν έχει
τελειώσει ακόμα. Αξίζει να το εξερευνήσετε σε προεδρικό επίπεδο».