Η διάβρωση της αποτροπής μας έχει φέρει να υπνοβατούμε προς ένα μεγάλο μπελά
President Kennedy meets with Gen. Curtis LeMay and the pilots who discovered the Cuban missiles.
Wikimedia Commons
Αυτός ο Οκτώβριος σηματοδοτεί την 60ή επέτειο της κουβανικής πυραυλικής κρίσης, η οποία παρέσυρε τη Μόσχα και την Ουάσιγκτον σε μια πυρηνική αναμέτρηση που απείλησε τον άμεσο αφανισμό του κόσμου.
Ντμίτρι Τρένιν, καθηγητής ερευνητής στην Ανώτατη Σχολή
Οικονομικών Επιστημών και επικεφαλής ερευνητής στο Ινστιτούτο Παγκόσμιας
Οικονομίας και Διεθνών Σχέσεων, μέλος του Συμβουλίου
Διεθνών Υποθέσεων της Ρωσίας - RT.com / Παρουσίαση Freepen.gr
Ευτυχώς, οι ηγέτες της εποχής – ο Νικήτα Χρουστσόφ και ο Τζον Φ. Κένεντι – είχαν τη σοφία να υποχωρήσουν από το χείλος του γκρεμού και μετά να συμμετάσχουν μεταξύ τους στα πρώτα βήματα προς την από κοινού διαχείριση των αντιξοοτήτων στην πυρηνική εποχή. Δεδομένης της τρέχουσας σύγκρουσης στην Ουκρανία, η οποία κλιμακώνεται σταθερά προς μια άμεση στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Ηνωμένων Πολιτειών, υπάρχει η ελπίδα ότι τα διδάγματα του παρελθόντος μπορούν επίσης να βοηθήσουν στον τερματισμό της παρούσας αντιπαράθεσης σε ειρηνική νότα.
Ωστόσο, θα πρέπει επίσης να προσέχουμε τις μεγάλες διαφορές μεταξύ των δύο κρίσεων.
Επιφανειακά, η βασική αιτία και των δύο αντιπαραθέσεων ήταν τα έντονα αισθήματα ανασφάλειας που δημιουργήθηκαν από την επέκταση της πολιτικής επιρροής και της στρατιωτικής παρουσίας της αντίπαλης δύναμης μέχρι το κατώφλι της χώρας: Κούβα τότε, Ουκρανία τώρα.
Αυτή η ομοιότητα, ωστόσο, είναι σχεδόν τόσο μακριά. Το κυριότερο χαρακτηριστικό της κρίσης στην Ουκρανία είναι η τεράστια ασυμμετρία όχι μόνο μεταξύ των σχετικών δυνατοτήτων της Ρωσίας και των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά ακόμη πιο σημαντικό μεταξύ των εμπλεκόμενων διακυβευμάτων. Για το Κρεμλίνο, το θέμα είναι κυριολεκτικά υπαρξιακό.
Ουσιαστικά, δεν είναι μόνο το μέλλον της Ουκρανίας, αλλά και της ίδιας της Ρωσίας που βρίσκεται στο τραπέζι. Για το Λευκό Οίκο, το θέμα είναι σίγουρα σημαντικό, αλλά πολύ λιγότερο κρίσιμο. Αυτό που αμφισβητείται είναι ξεκάθαρα η παγκόσμια ηγεσία των ΗΠΑ (η οποία δε θα καταρρεύσει εντός του δυτικού κόσμου, ό,τι κι αν συμβεί στην Ουκρανία), η αξιοπιστία τους (η οποία μπορεί να κλονιστεί αλλά δύσκολα θα καταστραφεί) και η θέση της κυβέρνησης απέναντι στον αμερικανικό λαό (για τον οποίο η Ουκρανία δύσκολα αποτελεί κορυφαίο μέλημα).
Η κρίση των πυραύλων της Κούβας το 1962 ξέσπασε στην ατμόσφαιρα ενός διάχυτου φόβου για τον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο οποίος ανέβηκε στο υψηλότερο βήμα κατά τη διάρκεια των 13 ημερών του Οκτωβρίου. Η κρίση στην Ουκρανία του 2022 εκτυλίσσεται ουσιαστικά ελλείψει τέτοιου φόβου. Οι ενέργειες της Ρωσίας τους τελευταίους επτά μήνες έχουν ληφθεί στη Δύση περισσότερο ως απόδειξη της αδυναμίας και της αναποφασιστικότητας παρά της δύναμής της.
Επιπλέον, ο πόλεμος στην Ουκρανία θεωρείται μια ιστορική ευκαιρία για να νικήσουμε τη Ρωσία, αποδυναμώνοντάς την σε σημείο που δε θα μπορεί πλέον να αποτελεί απειλή ακόμη και για τους μικρότερους γείτονές της. Εμφανίζεται ένας πειρασμός να λυθεί τελικά το «Ρωσικό Ζήτημα», στειρώνοντας μόνιμα τη χώρα αρπάζοντας το πυρηνικό της οπλοστάσιο και πιθανώς σπάζοντάς το σε πολλά κομμάτια που πιθανότατα θα τσακωθούν και θα πολεμούσαν μεταξύ τους. Μεταξύ άλλων, αυτό θα στερούσε από την Κίνα ένα σημαντικό σύμμαχο και βάση πόρων και θα δημιουργούσε ευνοϊκές συνθήκες για να επικρατήσει η Ουάσιγκτον στη σύγκρουσή της με το Πεκίνο, σφραγίζοντας έτσι την παγκόσμια κυριαρχία της για πολλές ακόμη δεκαετίες.
Το δυτικό κοινό προετοιμάζεται για το ενδεχόμενο χρήσης πυρηνικών όπλων στην κρίση της Ουκρανίας. Οι ρωσικές προειδοποιήσεις προς τις χώρες του ΝΑΤΟ, με αναφορά στο πυρηνικό καθεστώς της Μόσχας, να μείνουν μακριά από την άμεση ανάμειξη στον πόλεμο, οι οποίες προορίζονται ως αποτρεπτικές παρά ως πρόθεση διεύρυνσης της σύγκρουσης, απορρίπτονται ως εκβιασμός. Πράγματι, αρκετοί δυτικοί εμπειρογνώμονες αναμένουν στην πραγματικότητα από τη Ρωσία να χρησιμοποιήσει τα τακτικά πυρηνικά της εάν οι δυνάμεις της αντιμετωπίσουν μια καταστροφή στην Ουκρανία.
Αντί να το βλέπουν ως μια καταστροφή που πρέπει να αποφευχθεί απολύτως, φαίνεται να το βλέπουν ως μια ευκαιρία να χτυπήσουν πολύ σκληρά τη Ρωσία, να την καταστήσουν διεθνή παράνομο και να πιέσουν το Κρεμλίνο να παραδοθεί άνευ όρων. Σε πρακτικό επίπεδο, η πυρηνική στάση των ΗΠΑ και τα προγράμματα εκσυγχρονισμού τους επικεντρώνονται στη μείωση του ατομικού ορίου και στην ανάπτυξη όπλων μικρής απόδοσης για χρήση στο πεδίο της μάχης.
Αυτό δεν υποδηλώνει πως η κυβέρνηση του προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν επιθυμεί έναν πυρηνικό πόλεμο με τη Ρωσία. Το πρόβλημα είναι ότι η άκρως προορατική πολιτική της για την Ουκρανία βασίζεται σε μια λανθασμένη υπόθεση πως η Ρωσία μπορεί πράγματι να αποδεχθεί ότι «έχει στρατηγικά ηττηθεί» και, εάν χρησιμοποιηθούν πυρηνικά όπλα, η χρήση τους θα περιοριζόταν στην Ουκρανία ή, στη χειρότερη, στην Ευρώπη. Οι Αμερικανοί έχουν μακρά παράδοση να αποδίδουν τη δική τους στρατηγική λογική στους Ρώσους αντιπάλους τους, αλλά αυτό μπορεί να είναι μοιραία παραπλανητικό. Η Ουκρανία, τμήματα της Ρωσίας και της Ευρώπης που θα πληγούν από πυρηνικά χτυπήματα –ενώ οι ΗΠΑ βγαίνουν από τη σύγκρουση αλώβητες– μπορεί να θεωρηθούν ανεκτή έκβαση στην Ουάσιγκτον, αλλά όχι στη Μόσχα.
Τόσες πολλές από τις λεγόμενες κόκκινες γραμμές της Ρωσίας που παραβιάζονται χωρίς συνέπειες από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία έχουν δημιουργήσει την εντύπωση ότι η Μόσχα μπλοφάρει, έτσι ώστε όταν ο πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν εξέδωσε πρόσφατα μια άλλη προειδοποίηση στην Ουάσιγκτον, λέγοντας πως «δεν είναι μπλόφα», μερικοί άνθρωποι κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ήταν ακριβώς αυτό. Ωστόσο, όπως δείχνει η πρόσφατη εμπειρία, τα λόγια του Πούτιν αξίζουν να ληφθούν πιο σοβαρά υπόψη. Σε μια συνέντευξη του 2018 είπε, «Γιατί χρειαζόμαστε έναν κόσμο στον οποίο δεν υπάρχει Ρωσία;».
Το πρόβλημα είναι ότι η στρατηγική ήττα της Μόσχας, την οποία στοχεύουν οι ΗΠΑ στην Ουκρανία, πιθανότατα θα καταλήξει σε «έναν κόσμο χωρίς Ρωσία. Αυτό πιθανώς υποδηλώνει πως εάν – Θεός φυλάξοι! – το Κρεμλίνο θα αντιμετωπίσει αυτό που το ρωσικό στρατιωτικό δόγμα αποκαλεί «απειλή για την ύπαρξη της Ρωσικής Ομοσπονδίας», τα πυρηνικά του όπλα δε θα δείχνουν κάποια τοποθεσία στην ευρωπαϊκή ήπειρο, αλλά πιο πιθανόν πέρα από τον Ατλαντικό.
Αυτή είναι μια ανατριχιαστική σκέψη, αλλά μπορεί να είναι σωτήρια. Οποιαδήποτε χρήση πυρηνικών όπλων πρέπει να αποτραπεί, όχι μόνο η χρήση στρατηγικών. Είναι σκληρό αλλά αληθινό πως η ειρήνη μεταξύ των αντιπάλων δε βασίζεται σε επίσημες δεσμεύσεις και ευσεβείς ευχές, αλλά, στην τελική μέτρηση, στον αμοιβαίο φόβο. Αυτό φτάσαμε να το ονομάζουμε αποτροπή και «αμοιβαία εξασφαλισμένη καταστροφή». Αυτός ο φόβος δεν πρέπει να παραλύει τη θέλησή μας, αλλά θα πρέπει να διασφαλίζει ότι καμία από τις δύο πλευρές δε θα χάσει τις αισθήσεις της. Αντίθετα, η διάβρωση της αποτροπής και η απόρριψή της ως μπλόφα θα μας οδηγούσε ως υπνοβάτες σε μεγάλο μπελά.
Δυστυχώς, εδώ ακριβώς οδεύουμε τώρα. Είναι ενδεικτικό πως ο συνεχής βομβαρδισμός, για πολλές εβδομάδες, του μεγαλύτερου πυρηνικού σταθμού της Ευρώπης γίνεται ανεκτός από τη δυτική –συμπεριλαμβανομένης, απίστευτα, της ευρωπαϊκής– κοινή γνώμη, επειδή είναι ουκρανικές δυνάμεις που επιδιώκουν να εκτοπίσουν τους Ρώσους που έχουν καταλάβει τον σταθμό.
Εάν υπάρχουν διδάγματα που πρέπει να αντληθούν από την κρίση των πυραύλων της Κούβας, αυτά είναι βασικά δύο. Το ένα είναι ότι η δοκιμή πυρηνικής αποτροπής είναι γεμάτη με θανατηφόρες συνέπειες για όλη την ανθρωπότητα. Το δεύτερο είναι πως η επίλυση μιας κρίσης μεταξύ μεγάλων πυρηνικών δυνάμεων μπορεί να βασίζεται μόνο στην κατανόηση, και όχι στη νίκη της μιας πλευράς.
Υπάρχει ακόμη χρόνος και περιθώριο για αυτό, ακόμα κι αν το πρώτο τελειώνει και το δεύτερο στενεύει. Αυτή την στιγμή, είναι ακόμη πολύ νωρίς ακόμη και για να συζητήσουμε μια πιθανή διευθέτηση στην Ουκρανία, αλλά αυτοί οι Ρώσοι και οι Αμερικανοί που όπως εγώ πέρασαν τις τελευταίες τρεις δεκαετίες σε μια αποτυχημένη προσπάθεια να βοηθήσουν στη δημιουργία μιας εταιρικής σχέσης μεταξύ των δύο χωρών τους, πρέπει να ενωθούν τώρα για να σκεφτούν για το πώς να αποφευχθεί μια μοιραία σύγκρουση. Το 1962, άλλωστε, ήταν η άτυπη ανθρώπινη επαφή που έσωσε τον κόσμο.
