Η στήριξη του Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί στην Τουρκία για την εισβολή στην Κύπρο το 1974 - Το μεγαλύτερο «πάρτι» όλων των εποχών στην Περσέπολη το 1971 - Ποιοι ήταν προσκεκλημένοι; - Ο τέως βασιλιάς Κωνσταντίνος και η Άννα Μαρία παρόντες στις εκδηλώσεις - Πόσο κόστισε το «πάρτι» του Σάχη;
Από: protothema.gr / Γράφει ο Μιχάλης Στούκας
Σε άρθρο μας την Κυριακή 25/9/2022 στο protothema.gr με τίτλο «Ο Σάχης, η Ισλαμική Επανάσταση και οι γυναίκες στο Ιράν πριν και μετά το 1979», αναφερθήκαμε περιληπτικά στον τελευταίο Σάχη στο Ιράν Μοχαμέντ Ρεζά Παχλαβί, τα σημαντικότερα γεγονότα κατά τη διάρκεια της βασιλείας του στη χώρα και την ανατροπή του από τους φανατικούς Μουσουλμάνους, επικεφαλής των οποίων ήταν ο Αγιατολάχ Χομεϊνί.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον θεωρούμε ότι παρουσιάζουν οι εκδηλώσεις που έγιναν στην Περσέπολη το 1971 για τα 2.500 χρόνια από την ίδρυση του περσικού κράτους. Επρόκειτο για το πιο «πολυτελές πάρτι όλων των εποχών», κατά τον Σάχη ή το πιο «ακριβό πάρτι όλων των εποχών», σύμφωνα με άλλους. Η απίστευτη χλιδή, οι περιττές πολυτέλειες και το τεράστιο χρηματικό πόσο που ξοδεύτηκε γι’ αυτές τις εκδηλώσεις προκάλεσαν τη σφοδρή αντίδραση του ιρανικού λαού που ζούσε σε συνθήκες φτώχειας. Οι κοινωνικές ανισότητες στο Ιράν ήταν ένας από τους βασικούς λόγους της εξέγερσης εναντίον του Σάχη και έδωσαν την ευκαιρία στους φανατικούς ισλαμιστές να καταλάβουν την εξουσία. Ας δούμε όμως περισσότερα στοιχεία για το περιβόητο αυτό «πάρτι» και κάποια άλλα με ιδιαίτερο ελληνικό ενδιαφέρον. Γιατί ο Ρεζά Παχλαβί υποστήριξε την Τουρκία στην εισβολή της στην Κύπρο το 1974 και πότε ο Χομεϊνί θέλησε να εγκατασταθεί στην Ελλάδα;
Το «πάρτι της Περσέπολης» το 1971
Η Περσέπολη ήταν πόλη και αρχαία πρωτεύουσα της Περσίας, του σημερινού Ιράν. Βρίσκεται στο νότιο τμήμα της χώρας, περίπου 60 χλμ. ΒΑ της πόλης Σιράζ κοντά στη συμβολή των ποταμών Πούλβαρ και Ρουντ-ε-Κορ, στους πρόποδες του όρους Κούχι Ράχμετ. Ιδρύθηκε από τον Δαρείο γύρω στα τέλη του 6ου π.Χ. αιώνα και επεκτάθηκε από τον γιο του Ξέρξη Α’ αλλά και από τον Αρταξέρξη Α’. Στα χρόνια του Δαρείου Α’ (522-486 π.Χ.), έγινε έδρα των βασιλιάδων της Περσίας, το 330 π.Χ. πυρπολήθηκε από τον Μέγα Αλέξανδρο ως εκδίκηση για την καταστροφή της Αθήνας και των ελληνικών ιερών κατά τους περσικούς πολέμους. Σύμφωνα με τον Κλείταρχο, κυρίως, αλλά και όλους τους άλλους αρχαίους ιστορικούς, εκτός από τον Αρριανό που τη θεωρεί ως ακατανόητη ενέργεια του Αλέξανδρου, η ηθική, και όχι μόνο, αυτουργός της πυρπόλησης της Περσέπολης ήταν η Αθηναία εταίρα Θαΐς, που πρώτη έβαλε φωτιά στην πόλη με μια αναμμένη δάδα. Την πράξη αυτή απεικόνισε σε ζωγραφικό πίνακα ο Joshua Reynolds.
Την Περσέπολη, που κατακτήθηκε το 639, στα χρόνια του χαλίφη Ομάρ, από τους Άραβες, επέλεξε ο Ρεζά Παχλαβί το 1971 για να γιορτάσει τα 2.500 χρόνια της Περσικής Αυτοκρατορίας, που ιδρύθηκε από τον Κύρο Β’ τον Μέγα (περ. 600-530 π.Χ.)
Το 1971 ήταν μια τελείως διαφορετική εποχή από τη σημερινή. Στην Κίνα η εξουσία βρισκόταν στα χέρια του Μάο Τσε Τουνγκ. Πρόεδρος των Η.Π.Α. ήταν ο Ρίτσαρντ Νίξον, ενώ ηγέτης της ΕΣΣΔ ήταν ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ. Την Ισπανία κυβερνούσε ο δικτάτορας Φράνκο, ενώ στη χώρα μας υπήρχε η χούντα των συνταγματαρχών.
Ο Σάχης Ρεζά Παχλαβί θέλησε, όπως αναφέραμε, από τις 12 ως τις 14 Οκτωβρίου 1971 να γιορτάσει στην Περσέπολη τα 2.500 χρόνια της περσικής αυτοκρατορίας. Η επιλογή του έτους ήταν πάντως αυθαίρετη. Ο Ιρανός μονάρχης προσπαθούσε να δείξει στον κόσμο το νέο πρόσωπο μιας αρχαίας αυτοκρατορίας, ενός σύγχρονου Ιράν, όχι μιας χώρας ισλαμιστών μουλάδων. Όπως έγραψε στα απομνημονεύματά της η σύζυγός του Σάχη Farah Diba, η βασιλική οικογένεια έπρεπε να αποδείξει ότι η εποχή των Παχλαβί ήταν «μια περίοδος αναγέννησης για τον ιρανικό πολιτισμό».
Βέβαια για το φαραωνικό αυτό «πάρτι» οι προετοιμασίες είχαν ξεκινήσει νωρίτερα, κάποιες πριν από το 1970. Ακριβώς δίπλα στην, ερειπωμένη, Περσέπολη φτιάχτηκε ένα αεροδρόμιο, ενώ κατασκευάστηκε ένας αυτοκινητόδρομος 1.000 χιλιομέτρων που συνέδεε την Τεχεράνη με την Περσέπολη. Δίπλα στα ερείπια φυτεύτηκαν δέντρα για να γίνει ένα δάσος. 50.000 ωδικά πτηνά μεταφέρθηκαν από την Ευρώπη ειδικά για τη φιέστα. Τρεις μέρες αργότερα ήταν όλα νεκρά! Πώς ν’ αντέξουν άλλωστε σε ακραίες θερμοκρασίες, που ξεπερνούσαν τους 40 βαθμούς το μεσημέρι και έπεφταν κάτω από το μηδέν το βράδυ… Κάποιοι πάντως αμφισβητούν αυτό το γεγονός. Οι καλεσμένοι έμεναν σε 50 «σκηνές». Επρόκειτο στην ουσία για πολυτελή προκατασκευασμένα διαμερίσματα-σουίτες, καθένα από τα οποία είχε δύο υπνοδωμάτια, δύο μπάνια, ένα γραφείο και ένα πολυτελώς επιπλωμένο σαλόνι, το οποίο μπορούσε να φιλοξενήσει ως και δώδεκα άτομα. Στον τοίχο κάθε σκηνής κρεμόταν μια ταπετσαρία με εικόνα του αρχηγού του κράτους που έμενε σ’ αυτή υφασμένη. Επρόκειτο για δώρο του Σάχη στους υψηλούς καλεσμένους του. Στην κάθε σκηνή υπήρχε απευθείας τηλεφωνική γραμμή και τέλεξ. Τέλος κατασκευάστηκε ο μεγαλειώδης Πύργος Σαχγιάντ (Μνημείο του Πύργου του Σάχη, μετέπειτα Πύργος Αζάντι).
Οι μαγειρικές προετοιμασίες για τις γιορτές ξεκίνησαν το καλοκαίρι του 1970. Τότε οι Ιρανοί ζήτησαν από τον Louis Vandable, τον ιδιοκτήτη του Maxim’s στο Παρίσι να διαχειριστεί το σχετικό μέρος των εορτασμών, καθώς τότε το Maxim’s θεωρούνταν ως το καλύτερο εστιατόριο στον κόσμο.
Πριν την έναρξη των εκδηλώσεων, ιρανικά στρατιωτικά αεροπλάνα πέταξαν από το Παρίσι στην Περσέπολη διανύοντας, μια απόσταση 5.000 χιλιομέτρων και μετέφεραν 150 τόνους εξοπλισμού κουζίνας. Τρεις μέρες πριν την έναρξη έφτασαν 18 τόνοι φαγητού. Ανάμεσά τους 2.700 κιλά μοσχάρι, χοιρινό και αρνί, 1.280 κιλά πουλερικά και κρέας κυνηγιού και 30 κιλά χαβιάρι από την Κασπία (κατ’ άλλους 150 κιλά).
Το τραπέζι για τους καλεσμένους είχε μήκος σχεδόν 70 μέτρα. 125 γυναίκες επί έξι μήνες κεντούσαν το τραπεζομάντιλο το οποίο στρώθηκε πάνω του. Μια κύρια σκηνή, διαστάσεων 68 επί 24 μέτρα, επρόκειτο να είναι η αίθουσα δεξιώσεων. Η σκηνική πόλη χρειάστηκε ένα χρόνο για να χτιστεί και 37 χιλιόμετρα μετάξι για να διακοσμηθεί. Οι σκηνές ήταν τοποθετημένες κατά μήκος πέντε λεωφόρων, που ακτινοβολούσαν έξω από ένα κεντρικό σιντριβάνι.
Όσο για τα ποτά; 2.500 μπουκάλια σαμπάνια, 1.000 μπουκάλια Μπορντό και 1.000 μπουκάλια κρασί Βουργουνδίας, συσκευασμένα σε 410 κιβώτια που τοποθετήθηκαν σ’ ένα κελάρι που χτίστηκε ειδικά γι’ αυτόν τον σκοπό τέσσερις εβδομάδες πριν την έναρξη των εκδηλώσεων.
Όπως ανέφερε ο Felix Real, ένας από τους υπεύθυνους για τα γεύματα των καλεσμένων του Σάχη, η σαμπάνια ήταν του 1911 αλλά διατηρούνταν σε άριστη κατάσταση, ενώ υπήρχαν και 12 μπουκάλια κονιάκ του 1860.
Ενδεικτικά, το μενού περιλάμβανε και τα εξής:
Σέλα αρνιού γεμιστή με μανιτάρια, ψητό στο ζουμί του, κρέας γαρνιρισμένο με μύτες από σπαράγγια, αβγά ορτυκιού σε πέρλες, μους ουράς καραβίδας, σορμπέ παλαιωμένης σαμπάνιας, παγόνι imperial και καφέ μόκα.
Και το ουίσκι όμως, έρρεε άφθονο στην Περσέπολη. 12.000 μπουκάλια σύμφωνα με κάποιους έφτασαν εκεί, 25.000 σύμφωνα με άλλους.
Η λίστα των προσκεκλημένων
Πόσοι και ποιοι ήταν όμως προσκεκλημένοι του Σάχη; Ο συνολικός αριθμός τους υπολογίζεται σε 500 άτομα. Βασιλείς, αντιβασιλείς, Πρίγκιπες, Πρόεδροι κρατών και Πρωθυπουργοί ήταν οι επισημότεροι όλων.
Αναφέρουμε ενδεικτικά ορισμένους: ο αυτοκράτορας της Αιθιοπίας Χαϊλέ Σελασιέ, τα βασιλικά ζεύγη από το Βέλγιο, τη Δανία και την Ιορδανία, ο πρίγκιπας Φίλιππος, σύζυγος της Ελισάβετ από τη Μεγάλη Βρετανία, ο πρίγκιπας της Ισπανίας Χουάν Κάρλος με τη σύζυγό του Σοφία, ο πρίγκιπας Τακαχίτο της Ιαπωνίας με τη σύζυγό του Γιαουρίκο, ο τέως Βασιλιάς της Ελλάδας Κωνσταντίνος με την Άννα Μαρία, ο πρόεδρος της Γιουγκοσλαβίας Τίτο με τη σύζυγό του, ο Πρόεδρος της ΕΣΣΔ Ποντγκόρνι, οι πρόεδροι της Βουλγαρίας Ζίβκοφ, της Αυστρίας Γιόνας, της Τουρκίας Σουνάι, της Ινδονησίας Σουχάρτο, του Πακιστάν Χαν, της Ινδίας Γκίρι κ.ά. Δεν παραβρέθηκαν ο πρόεδρος των Η.Π.Α. Νίξον που εκπροσωπήθηκε από τον (Ελληνοαμερικανό) αντιπρόεδρο Άγκνιου, ο πρόεδρος της Γαλλίας Πομπιντού και ο Κινέζος πρόεδρος Μάο Τσε Τουνγκ.
Ο (στρατάρχης) Τίτο καταβρόχθισε για μεσημεριανό μια ολόκληρη γαλοπούλα, λίγες ώρες πριν το επίσημο δείπνο, ενώ ο Χαϊλέ Σελασιέ μια πάπια. Μετά το συμπόσιο ο Σοβιετικός πρόεδρος Ποντγκόρνι αποχώρησε υποβασταζόμενος από δύο άτομα. Στη σκηνή του υπήρχε ουίσκι, ενώ στη σκηνή του Άγκνιου βότκα.
Από τους μπουφέδες οι καλεσμένοι έτρωγαν μόνο το ένα τέταρτο. Τα υπόλοιπα κατέληγαν στα σκουπίδια, εκεί που κατέληξαν και όσα έμειναν μετά τη λήξη των εορτασμών.
Επικρίσεις για τη φιέστα του Σάχη – Πόσο κόστισε;
Στην αρχή των εορτασμών ο Ρεζά Παχλαβί εκφώνησε έναν πομπώδη πανηγυρικό λόγο, ο οποίος έκλεινε ως εξής:
«Κύρο, Μεγάλε Βασιλιά, Βασιλιά των Βασιλέων… μπορείς να αναπαύεσαι εν ειρήνη, γιατί είμαστε σε εγρήγορση και θα παραμείνουμε για πάντα…».
Δυστυχώς όμως για τον Σάχη, άρχισε πολύ σύντομα ένα κύμα οξύτατης κριτικής για το κόστος των εκδηλώσεων, την ίδια ώρα που κάποιοι συμπατριώτες του δεν είχαν να φάνε. Ο εξόριστος θρησκευτικός ηγέτης Χομεϊνί δήλωσε:
«Αφήστε τους να πάνε μέχρι τον Άρη ή πέρα από τον Γαλαξία. Θα εξακολουθούν να στερούνται την αληθινή ευτυχία, την ηθική αρετή και την πνευματική πρόοδο και δεν θα μπορούν να λύσουν τα δικά τους κοινωνικά προβλήματα», για να λάβει την κυνική απάντηση του Σάχη: «Να σερβίρω στους αρχηγούς των κρατών ψωμί και ραπανάκια;».
Το κόστος των μεγαλοπρεπών εκδηλώσεων του Σάχη ήταν δυσθεώρητο. Οι απόψεις για το ακριβές ποσό που ξοδεύτηκε είναι πολλές και διαφορετικές. Κάποιοι αναφέρουν ότι στοίχισαν μερικά εκατομμύρια δολάρια, ενώ υπάρχουν μερικοί που θεωρούν ότι κόστισαν το ιλιγγιώδες ποσό των 2,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων!
Όπως ήταν αναμενόμενο τα τεράστια ποσά που ξοδεύτηκαν τότε και η προκλητική χλιδή της βασιλικής οικογένειας προκάλεσαν την οργή των Ιρανών. Διαδηλώσεις εναντίον του Σάχη γίνονταν και τα προηγούμενα χρόνια και μάλιστα μακριά από το Ιράν. Σε μία από αυτές, στις 2 Ιουνίου 1967 στο, τότε Δυτικό Βερολίνο,ο Γερμανός αστυνομικός Karl-Heinz Kurras σκότωσε τον 27χρονο φοιτητή Benno Ohnesorg που διαδήλωνε μαζί με χιλιάδες άλλους συμπατριώτες του κατά της επίσκεψης του Σάχη στη χώρα του. Ο Ohnesorg πήγε για πρώτη φορά στη ζωή του σε διαδήλωση, ενώ όπως αποδείχθηκε το 2009, ο Kurras, που αθωώθηκε στο δικαστήριο ήταν πράκτορας της ανατολικογερμανικής μυστικής υπηρεσίας Στάζι.
Οι διαδηλώσεις μετά το «πάρτι» της Περσέπολης συνεχίστηκαν και η λαϊκή οργή μεγάλωσε. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα σταδιακά να βρουν πρόσφορο έδαφος οι φανατικοί ισλαμιστές και τα κηρύγματά τους, κάτι που οδήγησε στην καθεστωτική αλλαγή του 1979.
Η υποστήριξη του Σάχη στην Τουρκία για την εισβολή στην Κύπρο το 1974
Ας δούμε όμως και κάτι πέρα από τις φιέστες του Σάχη και τη στάση του απέναντι στις Ιρανές. Θα ασχοληθούμε με το τι έκανε το Ιράν το 1974 όταν οι Τούρκοι εισέβαλαν στην Κύπρο. Ο Μοχάμαντ Ρεζά Παχλαβί είχε εξαιρετικές σχέσεις με τον τέως βασιλιά Κωνσταντίνο και μάλιστα ο τελευταίος εκτός από την παρουσία του μαζί με τη σύζυγό του στη φιέστα του 1971 σχεδίαζε να κάνει διακοπές μαζί με τον Σάχη στην Κασπία, κάτι που τελικά ματαιώθηκε. Την επόμενη της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο ο Παχλαβί έκανε δημόσια δήλωση με την οποία στήριζε τον «Αττίλα». Στις 23 Ιουλίου 1974, σε συνάντησή του με τον Αμερικανό πρεσβευτή στην Τεχεράνη Ρίτσαρντ Χελμς είπε τα εξής: «Οι Η.Π.Α. απέτυχαν στην Ελλάδα υποστηρίζοντας το στρατιωτικό πραξικόπημα και την εκθρόνιση του βασιλιά». Ο Χελμς αρνήθηκε οποιαδήποτε ανάμειξη σε όσα έγιναν στην Ελλάδα το 1967 και ο Σάχης συνέχισε: «Εάν οι Αριστεροί προκαλέσουν τους στρατιωτικούς – κάτι το οποίο θα γίνει αργά ή γρήγορα – ο ελληνικός λαός δεν θα έχει πού να στηριχθεί και θα επικρατήσει αναρχία στη χώρα. Η μοναρχία είναι η μόνη εγγύηση για να μην αποκτήσει η χώρα κομμουνιστική κυβέρνηση». Ο Παχλαβί δεν γνώριζε εκείνη τη μέρα τις διεργασίες που είχαν γίνει στην Ελλάδα και τον ερχομό του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Εξηγώντας στον Χελμς τη θέση της χώρας του, ο Σάχης τόνισε ότι το Ιράν έπρεπε να στηρίξει την Τουρκία λόγω κοινού θρησκεύματος και συνύπαρξής τους στο «Σύμφωνο της Βαγδάτης» μαζί με τη Μεγάλη Βρετανία, το Ιράκ και το Πακιστάν. Το Ιράν αποχώρησε από τη συμμαχία το 1979.
Πάντως ο Παχλαβί ξεκαθάρισε στον Χελμς ότι «οι Τούρκοι δεν είχαν καμία νομιμοποίηση, βάσει των διεθνών συνθηκών, για εισβολή στην Κύπρο». Τα στοιχεία αυτά ήρθαν στην επιφάνεια από τα Wikileaks (τηλεγράφημα με κωδικό 1974TEHRAN06170) και δημοσιεύτηκαν στα «ΝΕΑ» στις 22/4/2013. Σε άλλο τηλεγράφημα της 27/8/1974 (κωδικός: 1974ANKARA06875) του Αμερικανού πρέσβη στην Άγκυρα Γουίλιαμ Μακάμπερ, αξιωματούχος της πρεσβείας των Η.Π.Α. στην τουρκική πρωτεύουσα μετέφερε την κουβέντα που είχε με τον σύμβουλο του ιρανικού Υπουργείου εξωτερικών Νταριούς Κουπάλ. Ο Κουπάλ ανησυχούσε ότι οι Τούρκοι θα ξεκινούσαν, μετά τον «Αττίλα 2» και τρίτο γύρο στρατιωτικών επιχειρήσεων στην Κύπρο. Σ’ αυτή την περίπτωση ο Ιρανός Υπουργός Εξωτερικών Χαλατμπαρί είχε ξεκαθαρίσει στον Τούρκο ομόλογό του Τουράν Γκιουνές ότι το Ιράν θα δυσκολευόταν να λειτουργήσει ως ο «πιο κοντινός σύμμαχος» της Τουρκίας.
Μετά τη Μεταπολίτευση υπήρξε σταδιακή βελτίωση των ελληνοϊρανικών σχέσεων. Όμως η άνοδος στην εξουσία των ισλαμιστών τις οδήγησε σε τέλμα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η στάση των κομμάτων της, τότε αντιπολίτευσης απέναντι στον Σάχη και οι αντιδράσεις από γυναικείες οργανώσεις μετά την άνοδο των ισλαμιστών στην εξουσία. Μάλιστα πριν πάει τελικά στην Τεχεράνη από το Παρίσι ο Αγιατολάχ Χομεϊνί υπήρχε σοβαρή περίπτωση εγκατάστασής του στην Ελλάδα, κάτι που δεν έγινε. Όλα αυτά θα τα εξετάσουμε σε μελλοντικό μας άρθρο.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον θεωρούμε ότι παρουσιάζουν οι εκδηλώσεις που έγιναν στην Περσέπολη το 1971 για τα 2.500 χρόνια από την ίδρυση του περσικού κράτους. Επρόκειτο για το πιο «πολυτελές πάρτι όλων των εποχών», κατά τον Σάχη ή το πιο «ακριβό πάρτι όλων των εποχών», σύμφωνα με άλλους. Η απίστευτη χλιδή, οι περιττές πολυτέλειες και το τεράστιο χρηματικό πόσο που ξοδεύτηκε γι’ αυτές τις εκδηλώσεις προκάλεσαν τη σφοδρή αντίδραση του ιρανικού λαού που ζούσε σε συνθήκες φτώχειας. Οι κοινωνικές ανισότητες στο Ιράν ήταν ένας από τους βασικούς λόγους της εξέγερσης εναντίον του Σάχη και έδωσαν την ευκαιρία στους φανατικούς ισλαμιστές να καταλάβουν την εξουσία. Ας δούμε όμως περισσότερα στοιχεία για το περιβόητο αυτό «πάρτι» και κάποια άλλα με ιδιαίτερο ελληνικό ενδιαφέρον. Γιατί ο Ρεζά Παχλαβί υποστήριξε την Τουρκία στην εισβολή της στην Κύπρο το 1974 και πότε ο Χομεϊνί θέλησε να εγκατασταθεί στην Ελλάδα;
Το «πάρτι της Περσέπολης» το 1971
Η Περσέπολη ήταν πόλη και αρχαία πρωτεύουσα της Περσίας, του σημερινού Ιράν. Βρίσκεται στο νότιο τμήμα της χώρας, περίπου 60 χλμ. ΒΑ της πόλης Σιράζ κοντά στη συμβολή των ποταμών Πούλβαρ και Ρουντ-ε-Κορ, στους πρόποδες του όρους Κούχι Ράχμετ. Ιδρύθηκε από τον Δαρείο γύρω στα τέλη του 6ου π.Χ. αιώνα και επεκτάθηκε από τον γιο του Ξέρξη Α’ αλλά και από τον Αρταξέρξη Α’. Στα χρόνια του Δαρείου Α’ (522-486 π.Χ.), έγινε έδρα των βασιλιάδων της Περσίας, το 330 π.Χ. πυρπολήθηκε από τον Μέγα Αλέξανδρο ως εκδίκηση για την καταστροφή της Αθήνας και των ελληνικών ιερών κατά τους περσικούς πολέμους. Σύμφωνα με τον Κλείταρχο, κυρίως, αλλά και όλους τους άλλους αρχαίους ιστορικούς, εκτός από τον Αρριανό που τη θεωρεί ως ακατανόητη ενέργεια του Αλέξανδρου, η ηθική, και όχι μόνο, αυτουργός της πυρπόλησης της Περσέπολης ήταν η Αθηναία εταίρα Θαΐς, που πρώτη έβαλε φωτιά στην πόλη με μια αναμμένη δάδα. Την πράξη αυτή απεικόνισε σε ζωγραφικό πίνακα ο Joshua Reynolds.
Την Περσέπολη, που κατακτήθηκε το 639, στα χρόνια του χαλίφη Ομάρ, από τους Άραβες, επέλεξε ο Ρεζά Παχλαβί το 1971 για να γιορτάσει τα 2.500 χρόνια της Περσικής Αυτοκρατορίας, που ιδρύθηκε από τον Κύρο Β’ τον Μέγα (περ. 600-530 π.Χ.)
Το 1971 ήταν μια τελείως διαφορετική εποχή από τη σημερινή. Στην Κίνα η εξουσία βρισκόταν στα χέρια του Μάο Τσε Τουνγκ. Πρόεδρος των Η.Π.Α. ήταν ο Ρίτσαρντ Νίξον, ενώ ηγέτης της ΕΣΣΔ ήταν ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ. Την Ισπανία κυβερνούσε ο δικτάτορας Φράνκο, ενώ στη χώρα μας υπήρχε η χούντα των συνταγματαρχών.
Ο Σάχης Ρεζά Παχλαβί θέλησε, όπως αναφέραμε, από τις 12 ως τις 14 Οκτωβρίου 1971 να γιορτάσει στην Περσέπολη τα 2.500 χρόνια της περσικής αυτοκρατορίας. Η επιλογή του έτους ήταν πάντως αυθαίρετη. Ο Ιρανός μονάρχης προσπαθούσε να δείξει στον κόσμο το νέο πρόσωπο μιας αρχαίας αυτοκρατορίας, ενός σύγχρονου Ιράν, όχι μιας χώρας ισλαμιστών μουλάδων. Όπως έγραψε στα απομνημονεύματά της η σύζυγός του Σάχη Farah Diba, η βασιλική οικογένεια έπρεπε να αποδείξει ότι η εποχή των Παχλαβί ήταν «μια περίοδος αναγέννησης για τον ιρανικό πολιτισμό».
Βέβαια για το φαραωνικό αυτό «πάρτι» οι προετοιμασίες είχαν ξεκινήσει νωρίτερα, κάποιες πριν από το 1970. Ακριβώς δίπλα στην, ερειπωμένη, Περσέπολη φτιάχτηκε ένα αεροδρόμιο, ενώ κατασκευάστηκε ένας αυτοκινητόδρομος 1.000 χιλιομέτρων που συνέδεε την Τεχεράνη με την Περσέπολη. Δίπλα στα ερείπια φυτεύτηκαν δέντρα για να γίνει ένα δάσος. 50.000 ωδικά πτηνά μεταφέρθηκαν από την Ευρώπη ειδικά για τη φιέστα. Τρεις μέρες αργότερα ήταν όλα νεκρά! Πώς ν’ αντέξουν άλλωστε σε ακραίες θερμοκρασίες, που ξεπερνούσαν τους 40 βαθμούς το μεσημέρι και έπεφταν κάτω από το μηδέν το βράδυ… Κάποιοι πάντως αμφισβητούν αυτό το γεγονός. Οι καλεσμένοι έμεναν σε 50 «σκηνές». Επρόκειτο στην ουσία για πολυτελή προκατασκευασμένα διαμερίσματα-σουίτες, καθένα από τα οποία είχε δύο υπνοδωμάτια, δύο μπάνια, ένα γραφείο και ένα πολυτελώς επιπλωμένο σαλόνι, το οποίο μπορούσε να φιλοξενήσει ως και δώδεκα άτομα. Στον τοίχο κάθε σκηνής κρεμόταν μια ταπετσαρία με εικόνα του αρχηγού του κράτους που έμενε σ’ αυτή υφασμένη. Επρόκειτο για δώρο του Σάχη στους υψηλούς καλεσμένους του. Στην κάθε σκηνή υπήρχε απευθείας τηλεφωνική γραμμή και τέλεξ. Τέλος κατασκευάστηκε ο μεγαλειώδης Πύργος Σαχγιάντ (Μνημείο του Πύργου του Σάχη, μετέπειτα Πύργος Αζάντι).
Οι μαγειρικές προετοιμασίες για τις γιορτές ξεκίνησαν το καλοκαίρι του 1970. Τότε οι Ιρανοί ζήτησαν από τον Louis Vandable, τον ιδιοκτήτη του Maxim’s στο Παρίσι να διαχειριστεί το σχετικό μέρος των εορτασμών, καθώς τότε το Maxim’s θεωρούνταν ως το καλύτερο εστιατόριο στον κόσμο.
Πριν την έναρξη των εκδηλώσεων, ιρανικά στρατιωτικά αεροπλάνα πέταξαν από το Παρίσι στην Περσέπολη διανύοντας, μια απόσταση 5.000 χιλιομέτρων και μετέφεραν 150 τόνους εξοπλισμού κουζίνας. Τρεις μέρες πριν την έναρξη έφτασαν 18 τόνοι φαγητού. Ανάμεσά τους 2.700 κιλά μοσχάρι, χοιρινό και αρνί, 1.280 κιλά πουλερικά και κρέας κυνηγιού και 30 κιλά χαβιάρι από την Κασπία (κατ’ άλλους 150 κιλά).
Το τραπέζι για τους καλεσμένους είχε μήκος σχεδόν 70 μέτρα. 125 γυναίκες επί έξι μήνες κεντούσαν το τραπεζομάντιλο το οποίο στρώθηκε πάνω του. Μια κύρια σκηνή, διαστάσεων 68 επί 24 μέτρα, επρόκειτο να είναι η αίθουσα δεξιώσεων. Η σκηνική πόλη χρειάστηκε ένα χρόνο για να χτιστεί και 37 χιλιόμετρα μετάξι για να διακοσμηθεί. Οι σκηνές ήταν τοποθετημένες κατά μήκος πέντε λεωφόρων, που ακτινοβολούσαν έξω από ένα κεντρικό σιντριβάνι.
Όσο για τα ποτά; 2.500 μπουκάλια σαμπάνια, 1.000 μπουκάλια Μπορντό και 1.000 μπουκάλια κρασί Βουργουνδίας, συσκευασμένα σε 410 κιβώτια που τοποθετήθηκαν σ’ ένα κελάρι που χτίστηκε ειδικά γι’ αυτόν τον σκοπό τέσσερις εβδομάδες πριν την έναρξη των εκδηλώσεων.
Όπως ανέφερε ο Felix Real, ένας από τους υπεύθυνους για τα γεύματα των καλεσμένων του Σάχη, η σαμπάνια ήταν του 1911 αλλά διατηρούνταν σε άριστη κατάσταση, ενώ υπήρχαν και 12 μπουκάλια κονιάκ του 1860.
Ενδεικτικά, το μενού περιλάμβανε και τα εξής:
Σέλα αρνιού γεμιστή με μανιτάρια, ψητό στο ζουμί του, κρέας γαρνιρισμένο με μύτες από σπαράγγια, αβγά ορτυκιού σε πέρλες, μους ουράς καραβίδας, σορμπέ παλαιωμένης σαμπάνιας, παγόνι imperial και καφέ μόκα.
Και το ουίσκι όμως, έρρεε άφθονο στην Περσέπολη. 12.000 μπουκάλια σύμφωνα με κάποιους έφτασαν εκεί, 25.000 σύμφωνα με άλλους.
Η λίστα των προσκεκλημένων
Πόσοι και ποιοι ήταν όμως προσκεκλημένοι του Σάχη; Ο συνολικός αριθμός τους υπολογίζεται σε 500 άτομα. Βασιλείς, αντιβασιλείς, Πρίγκιπες, Πρόεδροι κρατών και Πρωθυπουργοί ήταν οι επισημότεροι όλων.
Αναφέρουμε ενδεικτικά ορισμένους: ο αυτοκράτορας της Αιθιοπίας Χαϊλέ Σελασιέ, τα βασιλικά ζεύγη από το Βέλγιο, τη Δανία και την Ιορδανία, ο πρίγκιπας Φίλιππος, σύζυγος της Ελισάβετ από τη Μεγάλη Βρετανία, ο πρίγκιπας της Ισπανίας Χουάν Κάρλος με τη σύζυγό του Σοφία, ο πρίγκιπας Τακαχίτο της Ιαπωνίας με τη σύζυγό του Γιαουρίκο, ο τέως Βασιλιάς της Ελλάδας Κωνσταντίνος με την Άννα Μαρία, ο πρόεδρος της Γιουγκοσλαβίας Τίτο με τη σύζυγό του, ο Πρόεδρος της ΕΣΣΔ Ποντγκόρνι, οι πρόεδροι της Βουλγαρίας Ζίβκοφ, της Αυστρίας Γιόνας, της Τουρκίας Σουνάι, της Ινδονησίας Σουχάρτο, του Πακιστάν Χαν, της Ινδίας Γκίρι κ.ά. Δεν παραβρέθηκαν ο πρόεδρος των Η.Π.Α. Νίξον που εκπροσωπήθηκε από τον (Ελληνοαμερικανό) αντιπρόεδρο Άγκνιου, ο πρόεδρος της Γαλλίας Πομπιντού και ο Κινέζος πρόεδρος Μάο Τσε Τουνγκ.
Ο (στρατάρχης) Τίτο καταβρόχθισε για μεσημεριανό μια ολόκληρη γαλοπούλα, λίγες ώρες πριν το επίσημο δείπνο, ενώ ο Χαϊλέ Σελασιέ μια πάπια. Μετά το συμπόσιο ο Σοβιετικός πρόεδρος Ποντγκόρνι αποχώρησε υποβασταζόμενος από δύο άτομα. Στη σκηνή του υπήρχε ουίσκι, ενώ στη σκηνή του Άγκνιου βότκα.
Από τους μπουφέδες οι καλεσμένοι έτρωγαν μόνο το ένα τέταρτο. Τα υπόλοιπα κατέληγαν στα σκουπίδια, εκεί που κατέληξαν και όσα έμειναν μετά τη λήξη των εορτασμών.
Επικρίσεις για τη φιέστα του Σάχη – Πόσο κόστισε;
Στην αρχή των εορτασμών ο Ρεζά Παχλαβί εκφώνησε έναν πομπώδη πανηγυρικό λόγο, ο οποίος έκλεινε ως εξής:
«Κύρο, Μεγάλε Βασιλιά, Βασιλιά των Βασιλέων… μπορείς να αναπαύεσαι εν ειρήνη, γιατί είμαστε σε εγρήγορση και θα παραμείνουμε για πάντα…».
Δυστυχώς όμως για τον Σάχη, άρχισε πολύ σύντομα ένα κύμα οξύτατης κριτικής για το κόστος των εκδηλώσεων, την ίδια ώρα που κάποιοι συμπατριώτες του δεν είχαν να φάνε. Ο εξόριστος θρησκευτικός ηγέτης Χομεϊνί δήλωσε:
«Αφήστε τους να πάνε μέχρι τον Άρη ή πέρα από τον Γαλαξία. Θα εξακολουθούν να στερούνται την αληθινή ευτυχία, την ηθική αρετή και την πνευματική πρόοδο και δεν θα μπορούν να λύσουν τα δικά τους κοινωνικά προβλήματα», για να λάβει την κυνική απάντηση του Σάχη: «Να σερβίρω στους αρχηγούς των κρατών ψωμί και ραπανάκια;».
Το κόστος των μεγαλοπρεπών εκδηλώσεων του Σάχη ήταν δυσθεώρητο. Οι απόψεις για το ακριβές ποσό που ξοδεύτηκε είναι πολλές και διαφορετικές. Κάποιοι αναφέρουν ότι στοίχισαν μερικά εκατομμύρια δολάρια, ενώ υπάρχουν μερικοί που θεωρούν ότι κόστισαν το ιλιγγιώδες ποσό των 2,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων!
Όπως ήταν αναμενόμενο τα τεράστια ποσά που ξοδεύτηκαν τότε και η προκλητική χλιδή της βασιλικής οικογένειας προκάλεσαν την οργή των Ιρανών. Διαδηλώσεις εναντίον του Σάχη γίνονταν και τα προηγούμενα χρόνια και μάλιστα μακριά από το Ιράν. Σε μία από αυτές, στις 2 Ιουνίου 1967 στο, τότε Δυτικό Βερολίνο,ο Γερμανός αστυνομικός Karl-Heinz Kurras σκότωσε τον 27χρονο φοιτητή Benno Ohnesorg που διαδήλωνε μαζί με χιλιάδες άλλους συμπατριώτες του κατά της επίσκεψης του Σάχη στη χώρα του. Ο Ohnesorg πήγε για πρώτη φορά στη ζωή του σε διαδήλωση, ενώ όπως αποδείχθηκε το 2009, ο Kurras, που αθωώθηκε στο δικαστήριο ήταν πράκτορας της ανατολικογερμανικής μυστικής υπηρεσίας Στάζι.
Οι διαδηλώσεις μετά το «πάρτι» της Περσέπολης συνεχίστηκαν και η λαϊκή οργή μεγάλωσε. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα σταδιακά να βρουν πρόσφορο έδαφος οι φανατικοί ισλαμιστές και τα κηρύγματά τους, κάτι που οδήγησε στην καθεστωτική αλλαγή του 1979.
Η υποστήριξη του Σάχη στην Τουρκία για την εισβολή στην Κύπρο το 1974
Ας δούμε όμως και κάτι πέρα από τις φιέστες του Σάχη και τη στάση του απέναντι στις Ιρανές. Θα ασχοληθούμε με το τι έκανε το Ιράν το 1974 όταν οι Τούρκοι εισέβαλαν στην Κύπρο. Ο Μοχάμαντ Ρεζά Παχλαβί είχε εξαιρετικές σχέσεις με τον τέως βασιλιά Κωνσταντίνο και μάλιστα ο τελευταίος εκτός από την παρουσία του μαζί με τη σύζυγό του στη φιέστα του 1971 σχεδίαζε να κάνει διακοπές μαζί με τον Σάχη στην Κασπία, κάτι που τελικά ματαιώθηκε. Την επόμενη της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο ο Παχλαβί έκανε δημόσια δήλωση με την οποία στήριζε τον «Αττίλα». Στις 23 Ιουλίου 1974, σε συνάντησή του με τον Αμερικανό πρεσβευτή στην Τεχεράνη Ρίτσαρντ Χελμς είπε τα εξής: «Οι Η.Π.Α. απέτυχαν στην Ελλάδα υποστηρίζοντας το στρατιωτικό πραξικόπημα και την εκθρόνιση του βασιλιά». Ο Χελμς αρνήθηκε οποιαδήποτε ανάμειξη σε όσα έγιναν στην Ελλάδα το 1967 και ο Σάχης συνέχισε: «Εάν οι Αριστεροί προκαλέσουν τους στρατιωτικούς – κάτι το οποίο θα γίνει αργά ή γρήγορα – ο ελληνικός λαός δεν θα έχει πού να στηριχθεί και θα επικρατήσει αναρχία στη χώρα. Η μοναρχία είναι η μόνη εγγύηση για να μην αποκτήσει η χώρα κομμουνιστική κυβέρνηση». Ο Παχλαβί δεν γνώριζε εκείνη τη μέρα τις διεργασίες που είχαν γίνει στην Ελλάδα και τον ερχομό του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Εξηγώντας στον Χελμς τη θέση της χώρας του, ο Σάχης τόνισε ότι το Ιράν έπρεπε να στηρίξει την Τουρκία λόγω κοινού θρησκεύματος και συνύπαρξής τους στο «Σύμφωνο της Βαγδάτης» μαζί με τη Μεγάλη Βρετανία, το Ιράκ και το Πακιστάν. Το Ιράν αποχώρησε από τη συμμαχία το 1979.
Πάντως ο Παχλαβί ξεκαθάρισε στον Χελμς ότι «οι Τούρκοι δεν είχαν καμία νομιμοποίηση, βάσει των διεθνών συνθηκών, για εισβολή στην Κύπρο». Τα στοιχεία αυτά ήρθαν στην επιφάνεια από τα Wikileaks (τηλεγράφημα με κωδικό 1974TEHRAN06170) και δημοσιεύτηκαν στα «ΝΕΑ» στις 22/4/2013. Σε άλλο τηλεγράφημα της 27/8/1974 (κωδικός: 1974ANKARA06875) του Αμερικανού πρέσβη στην Άγκυρα Γουίλιαμ Μακάμπερ, αξιωματούχος της πρεσβείας των Η.Π.Α. στην τουρκική πρωτεύουσα μετέφερε την κουβέντα που είχε με τον σύμβουλο του ιρανικού Υπουργείου εξωτερικών Νταριούς Κουπάλ. Ο Κουπάλ ανησυχούσε ότι οι Τούρκοι θα ξεκινούσαν, μετά τον «Αττίλα 2» και τρίτο γύρο στρατιωτικών επιχειρήσεων στην Κύπρο. Σ’ αυτή την περίπτωση ο Ιρανός Υπουργός Εξωτερικών Χαλατμπαρί είχε ξεκαθαρίσει στον Τούρκο ομόλογό του Τουράν Γκιουνές ότι το Ιράν θα δυσκολευόταν να λειτουργήσει ως ο «πιο κοντινός σύμμαχος» της Τουρκίας.
Μετά τη Μεταπολίτευση υπήρξε σταδιακή βελτίωση των ελληνοϊρανικών σχέσεων. Όμως η άνοδος στην εξουσία των ισλαμιστών τις οδήγησε σε τέλμα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η στάση των κομμάτων της, τότε αντιπολίτευσης απέναντι στον Σάχη και οι αντιδράσεις από γυναικείες οργανώσεις μετά την άνοδο των ισλαμιστών στην εξουσία. Μάλιστα πριν πάει τελικά στην Τεχεράνη από το Παρίσι ο Αγιατολάχ Χομεϊνί υπήρχε σοβαρή περίπτωση εγκατάστασής του στην Ελλάδα, κάτι που δεν έγινε. Όλα αυτά θα τα εξετάσουμε σε μελλοντικό μας άρθρο.