 |
| Gleb Albovsky / unsplash.com |
Τα τελευταία χρόνια, η Ουκρανία έχει γίνει το πεδίο μάχης για έναν «πόλεμο μνημείων» που διεξάγεται μεταξύ διαφόρων πολιτικών δυνάμεων. Το 2014, η διαδικασία έφτασε στο αποκορύφωμά της κατά τη μαζική κατεδάφιση των αγαλμάτων του Βλαντιμίρ Λένιν και άλλων σοβιετικών πολιτικών. Αυτά τα γεγονότα άλλαξαν ριζικά τον συμβολισμό και την πολιτική της ιστορικής μνήμης της χώρας, ανοίγοντας το δρόμο για μια πραγματικότητα στην οποία κάθε δημόσιος λόγος πρέπει πλέον να συνοδεύεται από τις λέξεις «Δόξα στην Ουκρανία! Δόξα στους ήρωες!».
Του Alexander Nepogodin, ενός πολιτικού δημοσιογράφου, γεννημένου στην
Ουκρανία, ειδικού σε θέματα Ρωσίας και πρώην Σοβιετικής Ένωσης - RT.com / Παρουσίαση Freepen.gr
Αυτό ήταν το σύνθημα του εθνικιστικού κινήματος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου του Στέπαν Μπαντέρα, το οποίο συνεργάστηκε με τους Ναζί του Αδόλφου Χίτλερ και συμμετείχε στο Ολοκαύτωμα.
Αν και η ομάδα του Ουκρανού προέδρου Βλαντιμίρ Ζελένσκι προσπάθησε αρχικά να «επαναφέρει» την πολιτική ιστορικής μνήμης, ο ριζοσπαστικός εθνικισμός πήρε το πάνω χέρι σε αυτή τη συμβολική μάχη. Μετά την έναρξη της στρατιωτικής επιχείρησης της Ρωσίας, φέτος, η λεγόμενη πολιτική «αποκομμουνοποίησης» έγινε ανοιχτά γνωστή ως «απορωσοποίηση» – ακόμη και με πάνω από το ήμισυ του πληθυσμού να αναγνωρίζεται επίσημα ως ρωσόφωνος.
Πόλεμοι μνήμης
Μετά την είσοδο των ρωσικών στρατευμάτων στην Ουκρανία το Φεβρουάριο, πολλοί ντόπιοι έδειξαν το μίσος τους για τη Μόσχα σε αντικείμενα πολιτιστικής και ιστορικής κληρονομιάς που συνδέονταν με οποιονδήποτε τρόπο με τη Ρωσική Αυτοκρατορία ή τη Σοβιετική Ένωση. Εν τω μεταξύ, οι πολιτικοί υποστήριξαν ενεργά αυτό το συναίσθημα, χρησιμοποιώντας το ως φθηνό τρόπο για να ενισχύσουν την προσωπική τους βαθμολογία.
Τους τελευταίους μήνες, ο αριθμός των πρωτοβουλιών που στοχεύουν στην πολιτιστική και ιστορική «απορωσοποίηση» της Ουκρανίας έχει αυξηθεί. Τα παραδείγματα πολλά. Το Δημοτικό Συμβούλιο του Κιέβου πρόσφατα μετονόμασε 11 δρόμους με οποιαδήποτε αναφορά στη Ρωσία (οι δρόμοι Lomonosov, Magnitogorsk και Belomorskaya, μεταξύ άλλων). Επίσης απέκλεισε εντελώς τη ρωσική γλώσσα από τα προγράμματα σπουδών των νηπιαγωγείων και των σχολείων της πρωτεύουσας. Η απόφαση υποστηρίχθηκε από 64 στους 120 βουλευτές. Ο Vadim Vasilchuk, επικεφαλής της Μόνιμης Επιτροπής Παιδείας, Επιστήμης, Οικογένειας, Νεολαίας και Αθλητισμού του σώματος, σχολίασε πως η διδασκαλία Ρωσικών στην παρούσα κατάσταση είναι «ακατάλληλη». Στην πραγματικότητα, τα εκπαιδευτικά ιδρύματα του Κιέβου σταμάτησαν να διδάσκουν τη γλώσσα με οποιοδήποτε σχήμα ή μορφή (συμπεριλαμβανομένων των μαθημάτων επιλογής) στην αρχή του ακαδημαϊκού έτους.
Εν τω μεταξύ, άλλες πόλεις της Ουκρανίας είδαν ένα κύμα «αποπουσκινοποίησης» να σαρώνει. Το Νοέμβριο, τα μνημεία του μεγάλου Ρώσου ποιητή γκρεμίστηκαν στο Χάρκοβο και το Ζιτομίρ, ενώ το μνημείο στην Οδησσό βάφτηκε με την επιγραφή «Φύγε!». Στο Κίεβο, ένα από τα παλαιότερα μνημεία του βάρδου είχε κατεδαφιστεί λίγες εβδομάδες νωρίτερα.
Η κατεδάφιση μνημείων για Ρώσους και Σοβιετικούς πολιτικούς συνεχίστηκε επίσης. Το συμβούλιο εμπειρογνωμόνων του Υπουργείου Πολιτισμού της Ουκρανίας για την «υπέρβαση των συνεπειών της ρωσικοποίησης και του ολοκληρωτισμού» αποφάσισε να κατεδαφίσει μνημεία των σοβιετικών στρατιωτικών διοικητών Nikolay Vatutin και Nikolay Shchors (παρόλο που ο Leonid Kravchuk –φοιτητής τότε και αργότερα ο πρώτος πρόεδρος της Ουκρανίας– πόζαρε για το μνημείο Shchors).
Ένα μνημείο για τους Σοβιετικούς στρατιώτες που ανεγέρθηκε στις 8 Μαΐου 1970 στην 25η επέτειο της νίκης στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο κατεδαφίστηκε στο Uzhgorod το Νοέμβριο. Η απόφαση χρονολογείται από τις 13 Οκτωβρίου. Στη θέση του, το Κίεβο πρότεινε ένα μνημείο στους στρατιώτες της 128ης ξεχωριστής ταξιαρχίας ορεινής επίθεσης των Ενόπλων Δυνάμεων της Ουκρανίας – μιας στρατιωτικής μονάδας που συμμετείχε ενεργά στον πόλεμο του Ντονμπάς που εξαπέλυσε το Κίεβο το 2014.
Η ιστορία ενός μνημείου
Ίσως η πιο δραματική περίπτωση «απορωσοποίησης» εκτυλίχθηκε στο λιμάνι της Οδησσού. Η ιστορία της πόλης χρονολογείται από τα τέλη του 18ου αιώνα, όταν η Ρωσική Αυτοκρατορία αποίκισε τη βόρεια περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Το Νοέμβριο, ο δήμαρχος της Οδησσού, Γκενάντι Τρουχάνοφ, ανακοίνωσε την επικείμενη κατεδάφιση ενός από τα ιστορικά σύμβολα της πόλης – ένα μνημείο στους ιδρυτές της που δείχνει τη Μεγάλη Αικατερίνη και τους συνεργάτες της, χάρη στους οποίους η πόλη έγινε η νότια πρωτεύουσα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας στο τέλος του 19ου αιώνα.
Μόλις πριν από λίγους μήνες, ο ίδιος αξιωματούχος είχε αντιταχθεί στην πρωτοβουλία. «Δεν είμαι υπέρ της κατεδάφισης αγαλμάτων. Μπορεί να αφαιρέσουμε τα μνημεία, αλλά η ιστορία δε θα αλλάξει. Γνωρίζω πως μια αναφορά έχει υπογραφεί από 25.000 άτομα, αλλά θα περιμένω. Τελικά, να αφαιρέσω και το μνημείο του [Αλέξανδρου] Πούσκιν ή του [Γιούρι] Γκαγκάριν; Δεν έχει νόημα», έγραψε ο Τρουχάνοφ. Ωστόσο, οι ακτιβιστές έστειλαν σύντομα μια αναφορά στον Πρόεδρο της Ουκρανίας Βλαντιμίρ Ζελένσκι, ο οποίος έδωσε εντολή στην αστυνομία να ερευνήσει τις δραστηριότητες του δημάρχου.
Το Υπουργείο Πολιτισμού της Ουκρανίας υποστήριξε την ιδέα της απομάκρυνσης του μνημείου της Μεγάλης Αικατερίνης, αλλά σύμφωνα με τον επικεφαλής του υπουργείου, Aleksandr Tkachenko, η απόφαση επρόκειτο να ληφθεί από τοπικούς βουλευτές. «Η γνώμη μου είναι προφανής: δεν χρειάζεται [το μνημείο] εδώ. Ωστόσο, την απόφαση θα πρέπει να λάβουν οι βουλευτές της Οδησσού με αντίστοιχη προσφυγή στο υπουργείο. Εάν φτάσει μια τέτοια έκκληση, σίγουρα θα δώσουμε τη συγκατάθεσή μας», είπε ο αξιωματούχος. Τέλος, μετά από πολυάριθμες επιθέσεις βανδαλισμού στο μνημείο (του έβαλαν μπογιά, καλύφθηκε με επιγραφές και ένα κόκκινο καπέλο «δήμιου» τοποθετήθηκε στο κεφάλι της Μεγάλης Αικατερίνης), το Δημοτικό Συμβούλιο της Οδησσού αποφάσισε να πραγματοποιήσει ηλεκτρονική έρευνα για να αποφασίσει για τη μοίρα του.
Ο Τρουχάνοφ έσπευσε να αλλάξει γνώμη και είπε ότι θα ψήφιζε για τη μεταφορά του μνημείου σε ένα «πάρκο του αυτοκρατορικού και σοβιετικού παρελθόντος» που πρότεινε να δημιουργηθεί. Εν τω μεταξύ, ο αντιδήμαρχος της Οδησσού, Oleg Bryndak, προσφέρθηκε να εγκαταστήσει αμέσως ένα σιντριβάνι στο χώρο.
Διεξήχθη διαδικτυακή ψηφοφορία το συντομότερο δυνατό. Ως αποτέλεσμα, από τον πληθυσμό της Οδησσού περίπου ενός εκατομμυρίου ανθρώπων, 2.900 κάτοικοι ψήφισαν υπέρ της κατεδάφισης και 2.251 ήταν αντίθετοι. Οι υπόλοιποι (δηλαδή, πάνω από 990.000 άτομα) απείχαν από την ψηφοφορία. Παρόλα αυτά, η ψήφος του κοινού αναγνωρίστηκε ως νόμιμη. Το δημοτικό συμβούλιο δεν έχει λάβει ακόμη οριστική απόφαση, αλλά το αποτέλεσμα δεν είναι δύσκολο να προβλεφθεί. Σύμφωνα με ανακοίνωση που έχει τοποθετηθεί στην ξύλινη προστατευτική θήκη που περικλείει τώρα το χάλκινο μνημείο, ήδη βρίσκονται σε εξέλιξη οι προετοιμασίες για την αποξήλωση και μεταφορά του.
Η ιστορία επαναλαμβάνεται
Κατά ειρωνικό τρόπο, η πλατεία Αικατερίνης στο κέντρο της Οδησσού απεικονίζει τέλεια τις αλλαγές στις πολιτικές ιστορικής κληρονομιάς κατά τη διάρκεια κρίσιμων περιόδων για την Ουκρανία. Όταν χτίστηκε αρχικά η πλατεία, στο κέντρο της διαμορφώθηκε ένας δημόσιος κήπος. Το 1873 άρχισε να λειτουργεί η κεντρική παροχή νερού της πόλης και οι αρχές εγκατέστησαν ένα σιντριβάνι στο σημείο. Το 1891, η Δούμα της πόλης της Οδησσού αποφάσισε να χτίσει ένα μνημείο προς τιμήν της εκατονταετηρίδας από την ίδρυση της πόλης. Την παραμονή της επετείου, πραγματοποιήθηκε διαγωνισμός για να αποφασιστεί το καλύτερο σχέδιο και τελικά τον Αύγουστο του 1894 ξεκίνησε επίσημα η κατασκευή. Τα εγκαίνια του μνημείου έγιναν στις 6 Μαΐου 1900 και χρονολογήθηκαν να συμπέσουν με την εκατονταετηρίδα από το θάνατο ενός από τους πατέρες της πόλης, του διοικητή Alexander Suvorov. Σε ένα αρχιτεκτονικό συνέδριο ένα χρόνο αργότερα, η πλατεία Αικατερίνης με το μνημείο των ιδρυτών της πόλης αναγνωρίστηκε ως το καλύτερο αναπόσπαστο αρχιτεκτονικό συγκρότημα στην Ευρώπη.
Το μνημείο αποκαλύφθηκε δύο φορές – πρώτα στις 6 Μαΐου 1900 και στη συνέχεια στις 27 Οκτωβρίου 2007. Κατά τη διάρκεια της Ρωσικής Επανάστασης, όταν η πόλη άλλαζε συνεχώς χέρια, οι αρχές κάλυψαν το μνημείο και σκόπευαν να το κατεβάσουν. Ο νομπελίστας συγγραφέας Ivan Bunin, ο οποίος βρισκόταν στην Οδησσό το 1919, έγραψε στο «The Cursed Days» [τα ημερολόγιά του για την Επανάσταση]: «Επισκέφτηκα την πλατεία Catherine πριν από το σούρουπο. Όλα είναι σκοτεινά και υγρά. Το μνημείο της Μεγάλης Αικατερίνης είναι τυλιγμένο από την κορυφή μέχρι τα νύχια, δεμένο με βρώμικα, υγρά κουρέλια, πλεγμένο με σχοινιά και σοβατισμένο με κόκκινα ξύλινα αστέρια. Απέναντι από το μνημείο βρίσκεται η Επαρχιακή Επιτροπή Έκτακτης Ανάγκης [η Επαρχιακή Επιτροπή Έκτακτης Ανάγκης για την Καταπολέμηση της Αντεπανάστασης, Κερδοσκοπίας, Σαμποτάζ και Εγκλημάτων Δικαιοσύνης, γνωστή ως Odessa CHEKA – RT]. Οι κόκκινες σημαίες κρέμονται από τη βροχή, οι ανταύγειές τους κυλούν σαν αίμα στην υγρή άσφαλτο».
Οι εικασίες σχετικά με το αν θα διατηρηθεί το μνημείο ή όχι δεν είχαν δώσει στις αρχές ειρήνη από την Επανάσταση του 1917 και ως εκ τούτου μεταφέρθηκε στην Επιτροπή Τέχνης της Πετρούπολης. Τον Μάιο του 1920, όταν εγκαταστάθηκε η σοβιετική εξουσία στην Οδησσό, το μνημείο τελικά διαλύθηκε, αφήνοντας μια γυμνή στρογγυλή στήλη και βάθρο. Οι φιγούρες της Μεγάλης Αικατερίνης και των συνεργατών της κατέληξαν τελικά στον προαύλιο χώρο του Μουσείου Τοπικής Ειρήνης χάρη στη μεσολάβηση του συγγραφέα Μαξίμ Γκόρκι.
Στη δεκαετία του 1920, η πλατεία και η οδός Αικατερίνης μετονομάστηκαν από τον Καρλ Μαρξ. Για τις επόμενες δύο δεκαετίες, το βάθρο στέγαζε ένα γλυπτό του διάσημου συγγραφέα του Κεφαλαίου. Κάποια στιγμή, οι αρχές αντικατέστησαν την προτομή με ένα νέο μνημείο σε φυσικό μέγεθος. Ωστόσο, το άγαλμα έπεσε κατά τη διάρκεια μιας ξαφνικής καταιγίδας, υποτίθεται λόγω της κακής ποιότητας των υλικών που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή του (ή έτσι λέει η επίσημη έκδοση). Το 1931, μια γλυπτική σύνθεση με τα σύμβολα του προλεταριάτου – σφυροδρέπανο – τοποθετήθηκε προσωρινά στο σημείο.
Κατά τη διάρκεια της κατοχής της Οδησσού από τα ρουμανικά στρατεύματα κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο Ρουμάνος πρωθυπουργός Ίον Αντονέσκου έσπευσε να μετονομάσει την πλατεία και την οδό σε Αδόλφου Χίτλερ, αν και αυτή τη φορά χωρίς κανένα μνημείο. Στη δεκαετία του 1950, το βάθρο αφαιρέθηκε από την πλατεία και αντικαταστάθηκε ξανά με δημόσιο κήπο. Το 1965, ανήμερα της 60ής επετείου από την εξέγερση στο θωρηκτό Ποτέμκιν, στην πλατεία αποκαλύφθηκε ένα χάλκινο μνημείο για τους ναυτικούς. Αυτό το μνημείο έμεινε για 42 χρόνια. Τελικά, το 2007, ως μέρος ενός έργου για την αναδημιουργία της ιστορικής εμφάνισης του κέντρου της πόλης της Οδησσού, το «Μνημείο των Ιδρυτών της Οδησσού», ένα ακριβές αντίγραφο του αρχικού, επιστράφηκε στην Πλατεία Αικατερίνης. Και τώρα η πλατεία βρίσκεται μπροστά σε νέες αλλαγές καθώς οι πολιτικοί άνεμοι έχουν μετατοπιστεί ξανά.
Ένα πολιτικό εκκρεμές
Το γεγονός πως ο εθνικισμός αποτελεί την ουσία της πολιτιστικής μνήμης σε πολλές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και, ως αποτέλεσμα, το έθνος γίνεται θύμα του εαυτού του, επιβεβαιώνεται για άλλη μια φορά από τις αλλαγές στο πολιτιστικό και ιστορικό τοπίο της Ουκρανίας. Επιπλέον, η Ρωσία, η οποία εκτίθεται ως απειλή για την ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα, γίνεται έτσι βασικό στοιχείο στο μηχανισμό της συλλογικής μνήμης και ταυτότητας. Με άλλα λόγια, το μοντέλο ενός έθνους που υποφέρει και το μοτίβο μιας υπαρξιακής απειλής έχουν επικρατήσει και είναι η εικόνα του παρελθόντος και του παρόντος της Ρωσίας που θα χρησιμοποιηθεί για τη διαμόρφωση της ουκρανικής ταυτότητας.
Πώς έγινε αυτό δυνατό; Όταν η Ουκρανία κέρδισε την ανεξαρτησία μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η πολιτική (εκλογική) γεωγραφία της απέκτησε σταθερά σύνορα και ενσωματώθηκε στην αυτοσυνείδηση των δύο μερών της χώρας. Στην πραγματικότητα, αρκετές πληθυσμιακές ομάδες με ισχυρές εθνικές ταυτότητες εμφανίστηκαν εκείνη την εποχή: Ουκρανόφωνοι (που ζουν κυρίως στις δυτικές και κεντρικές περιοχές και δηλώνουν μια καθαρή εθνική αφήγηση), ρωσόφωνοι (που ζουν κυρίως στο κέντρο, νότια και ανατολικά, για τους οποίους οι Ρώσοι δεν ήταν «ξένοι» ή «εχθροί»), και πραγματικοί Ρώσοι.
Αυτές οι ομάδες, ιδιαίτερα οι ομιλητές της ουκρανικής και οι Ρωσόφωνοι, είχαν από καιρό τη δική τους κληρονομιά, γλώσσα και πολιτική εκπροσώπηση. Θυμηθείτε την Πορτοκαλί Επανάσταση του 2004 ή το Euromaidan του 2014, κατά την οποία το «φιλοουκρανικό» κομμάτι της κοινωνίας αντιτάχθηκε στον «φιλορώσο» ηγέτη Βίκτορ Γιανουκόβιτς. Ο οποίος, στην πραγματικότητα, είχε περάσει χρόνια διαπραγματευόμενος με την ΕΕ για την ενδεχόμενη ένταξη της Ουκρανίας.
Παρά ορισμένες ομοιότητες μεταξύ των ομάδων, οι διαφορές τους ήταν τόσο έντονες που ακόμη και πριν από την ανεξαρτησία της Ουκρανίας, οι αρχές θεωρούσαν πως οι προσπάθειες ομοσπονδιοποίησης ήταν καταστροφικές για το έθνος γενικότερα.
Για πολλά χρόνια, η Ουκρανία υπήρχε χάρη σε ένα πολιτικό εκκρεμές μεταξύ του νότου, της ανατολής και της δύσης της. Η αίσθηση της ενότητας εξαρτιόταν από δύο προϋποθέσεις: την εσωτερική και την εξωτερική. Η εσωτερική προϋπόθεση ήταν ότι η πολιτική ελίτ που ερχόταν στην εξουσία από οποιοδήποτε μέρος της χώρας θα εξέφραζε τα συμφέροντα ολόκληρου του πληθυσμού. Η εξωτερική προϋπόθεση ήταν να διατηρήσει τη χώρα ισορροπημένη μεταξύ των κύριων κέντρων εξουσίας. Και οι δύο συνθήκες αποδείχθηκαν εύθραυστες. Το πρώτο εξαρτιόταν από τον τρόπο με τον οποίο επιδιώκονταν τα εγχώρια πολιτικά σχέδια της Ουκρανίας, ενώ το δεύτερο αντανακλούσε την ικανότητα της χώρας να ακολουθήσει μια πολυδιανυσματική πολιτική στις σχέσεις με τη Ρωσία και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το 2014 είδε την κατάρρευση και των δύο συνθηκών. Πριν από το Euromaidan, την επανένωση της Κριμαίας με τη Ρωσία και το ξέσπασμα της ένοπλης σύγκρουσης στο Donbass, οι διαφωνίες σχετικά με την ιστορική αφήγηση ήταν μέτριες. Αυτή η λεπτή ισορροπία διαταράχθηκε από μια πολιτική υπέρ της ενεργού οικοδόμησης ενός εθνικού κράτους. Το εκκρεμές ταλαντεύτηκε βίαια και ξαφνικά όλο το σύστημα έχασε την ισορροπία του.
Οι τοπικές ελίτ αντέδρασαν με διαφορετικούς τρόπους. Μερικοί μετανάστευσαν φοβούμενοι διώξεις (όπως ο πρώην βουλευτής του Δημοτικού Συμβουλίου της Οδησσού Aleksandr Vasiliev) και άλλοι έγιναν μέρος μιας ελίτ με εθνικά νοήματα (όπως ο προαναφερόμενος δήμαρχος της Οδησσού, Trukhanov, ο οποίος στα τέλη του 2013 έως τις αρχές του 2014 μίλησε επανειλημμένα στα ρωσικά συλλαλητήρια).
Ταυτόχρονα, η κύρια μάχη εκτυλίχθηκε για την πίστη των αποκαλούμενων «μετριοπαθών» κατοίκων της Ουκρανίας – δηλαδή των Ρωσόφωνων Ουκρανών (ή Ρώσων Ουκρανών, όπως αποκαλεί τον εαυτό του ο διάσημος πολιτικός επιστήμονας και κάτοικος του Κιέβου Mikhail Pogrebinsky). Αυτή η ομάδα ήταν πάντα η μέση λύση. Έχοντας πολλά κοινά με τις δύο ομάδες, ξεχώριζε και από τις δύο. Και μετά την έναρξη της σύγκρουσης το 2014, η στάση αυτής της ομάδας απέναντι στη Ρωσία και τον πολιτισμό της έγινε βασικό σημείο της ουκρανικής πολιτικής.
Ρωσική ανατολή;
Οι περισσότεροι Ρωσόφωνοι Ουκρανοί δεν θεωρούσαν τους εαυτούς τους «διαφορετικής εθνικότητας» και δεν πρότειναν εναλλακτικά εθνικά σχέδια (για παράδειγμα, μια μοναδική περιφερειακή ταυτότητα που συνδέεται με τις νότιες και ανατολικές περιοχές της Ουκρανίας ως πρώην τμήμα της ιστορικής πολιτιστικής περιοχής της Novorossiya). Μια τέτοια «αποεθνικοποίηση» ήταν αποτέλεσμα της περιορισμένης εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας από τη δεκαετία του 1990 έως τις αρχές της δεκαετίας του 2000 και της συνολικής κοινωνικοοικονομικής κατάστασης.
Εκείνα τα χρόνια, δεν υπήρχαν διεθνικές ή διαπολιτισμικές συγκρούσεις στην Ουκρανία, επειδή δεν ήταν μοιρασμένη μεταξύ «Ρώσων» και «Ουκρανών». Ο τελικός διαχωρισμός προέκυψε μεταξύ εκείνων που πήραν την ουκρανική εθνική ταυτότητα και εκείνων που δεν το έκαναν. Με άλλα λόγια, μετά την αλλαγή του status quo το 2014, οι νότιες και ανατολικές περιοχές έγιναν ένα συγκρότημα εδαφών που δεν εμπλέκονται επαρκώς στην οικοδόμηση του ουκρανικού έθνους. Ενώ η περιοχή αμφισβήτησε την ουκρανική της ταυτότητα, δεν μπορούσε επίσης να ακολουθήσει το παράδειγμα του Ντονμπάς, το οποίο ανακήρυξε τη Λαϊκή Δημοκρατία του Ντονέτσκ (DPR) και τη Λαϊκή Δημοκρατία του Λουγκάνσκ (LPR) – ένα μοναδικό μοντέλο που δεν μπορούσε να εφαρμοστεί στα υπόλοιπα νότια και ανατολικά.
Μετά την έναρξη της στρατιωτικής επιχείρησης της Μόσχας, η αποσύνδεση από τη ρωσική κουλτούρα και γλώσσα έγινε αναπόφευκτη. Ταυτόχρονα, η εθνική ταυτότητα των Ρωσόφωνων Ουκρανών έχει επίσης υποστεί σημαντικές αλλαγές. Αυτό που παλαιότερα ήταν ένας συμβιβασμός που ενθάρρυνε ένα πολυεθνικό και πολυπολιτισμικό μοντέλο εθνικής ανάπτυξης έγινε ένα μεταβατικό μοντέλο προς την απόκτηση μιας εντελώς ουκρανικής ταυτότητας –τόσο γλωσσικά όσο και πολιτισμικά.
Πριν από μερικά χρόνια, οι κάτοικοι της νότιας και ανατολικής Ουκρανίας μιλούσαν ρωσικά ενώ αναγνώριζαν τους εαυτούς τους ως Ουκρανούς. Τώρα, η ρωσική γλώσσα και τα πολιτιστικά και ιστορικά σύμβολά της υφίστανται μη αναστρέψιμες αλλαγές και γίνονται δείκτης πολιτικών πεποιθήσεων – συγκεκριμένα, του φιλορωσισμού.
Έχοντας επίγνωση αυτού, οι αρχές προσπαθούν να αποκτήσουν τον έλεγχο της ιστορικής κληρονομιάς και των πολιτικών μνήμης και αναμένουν να κερδίσουν αυτή τη μάχη για την κοινή γνώμη. Οι σημερινές νότιες και ανατολικές περιοχές μετατρέπονται σε πεδίο δοκιμών για πειραματική οικοδόμηση εθνών. Ο πολιτικός τους αυτοπροσδιορισμός εξαρτάται πλήρως από την ιστορική μνήμη και τις γλωσσικές πολιτικές. Εν τω μεταξύ, ο εθνικισμός προσφέρει όλα τα απαραίτητα εργαλεία για την οικοδόμηση μιας συνεκτικής κοινωνικοπολιτικής κοινότητας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο μια τόσο εντυπωσιακή πρωτοβουλία «απορωσοποίησης» όπως η κατεδάφιση του μνημείου της Μεγάλης Αικατερίνης στην Οδησσό δε θα είναι η τελευταία.
Για πολλά χρόνια, η κύρια πολιτική και πολιτιστική συζήτηση στην ουκρανική κοινωνία περιστρέφεται γύρω από το ζήτημα της διατήρησης ή της εξάλειψης της ρωσικής και σοβιετικής πολιτιστικής κληρονομιάς της. Στην παρούσα κατάσταση ένοπλης σύγκρουσης, οι υποστηρικτές της τελευταίας χρησιμοποιούν επιδέξια τη δημόσια οργή για να πετύχουν τους στόχους τους. Εάν η διαδικασία συνεχιστεί (και δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι δε θα συμβεί), σε λίγα χρόνια η Ουκρανία θα μετατραπεί σε μια πολύ πιο ομοιογενή και πολύ λιγότερο πολιτιστικά ποικιλόμορφη χώρα – μια χώρα που έχει αποκηρύξει πρόθυμα ένα μεγάλο μέρος της κληρονομιάς της.