Φατίχ Γιουρτσέβερ* - turkishminute.com / Παρουσίαση Freepen.gr
Νομικό καθεστώς της Κασπίας Θάλασσας
Η Κασπία Θάλασσα είναι ένας μεγάλος υδάτινος όγκος που βρίσκεται μεταξύ Ευρώπης και Ασίας, συνορεύει με το Αζερμπαϊτζάν, το Ιράν, το Καζακστάν, τη Ρωσία και το Τουρκμενιστάν. Το νομικό καθεστώς της Κασπίας Θάλασσας αποτελεί αντικείμενο αμφισβήτησης μεταξύ αυτών των χωρών για πολλά χρόνια, με σημαντικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη των πόρων της, συμπεριλαμβανομένων των αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου, καθώς και για τα δικαιώματα των χωρών που συνορεύουν με αυτήν. Το 2018 τα πέντε παράκτια κράτη υπέγραψαν τη Σύμβαση για το νομικό καθεστώς της Κασπίας Θάλασσας, η οποία καθιέρωσε ένα πλαίσιο για την οριοθέτηση της θάλασσας και την άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων στα ύδατά της. Τα μέρη που υπέγραψαν τη σύμβαση συμφώνησαν στα 15 ναυτικά μίλια κυρίαρχων χωρικών υδάτων και άλλα 10 ναυτικά μίλια αλιευτικής περιοχής, πέραν των οποίων θα υπάρχουν κοινά ύδατα. Ωστόσο, η σύμβαση δεν επιλύει το ζήτημα της οριοθέτησης του βυθού και του υπεδάφους μεταξύ των πέντε παράκτιων κρατών. Αν και το Αζερμπαϊτζάν έχει διμερείς συμφωνίες με τη Ρωσία και το Καζακστάν για τη διαίρεση του βυθού της Κασπίας, δεν υπάρχει παρόμοια συμφωνία με το Ιράν. Συνεχίζονται οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Τουρκμενιστάν για την οριοθέτηση του βυθού. Στις 12-13 Σεπτεμβρίου 2022 πραγματοποιήθηκε στο Μπακού μια τακτική συνάντηση της κοινής ομάδας εργασίας Τουρκμενιστάν-Αζερμπαϊτζάν για την οριοθέτηση του βυθού της Κασπίας Θάλασσας, με τους συμμετέχοντες να συμφωνούν να συνεχίσουν τις διαπραγματεύσεις.
Η κύρια πρόκληση για την κατασκευή ενός αγωγού βυθού στην Κασπία Θάλασσα απορρέει από το άρθρο 14.2 της σύμβασης, το οποίο ρυθμίζει την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος της Κασπίας Θάλασσας και ορίζει ότι «Τα Μέρη μπορούν να τοποθετήσουν κορυφαίους υποθαλάσσιους αγωγούς στον πυθμένα της Κασπίας Θάλασσας, υπό τον όρο ότι τα έργα τους συμμορφώνονται με περιβαλλοντικά πρότυπα και απαιτήσεις που ενσωματώνονται στις διεθνείς συμφωνίες στις οποίες είναι συμβαλλόμενα μέρη, συμπεριλαμβανομένης της Σύμβασης Πλαισίου για την Προστασία του Θαλάσσιου Περιβάλλοντος της Κασπίας Θάλασσας και των σχετικών πρωτοκόλλων της».
Trans-Caspian Pipeline (TCP)
Ο αγωγός Trans-Anatolian Natural Gas Pipeline (TANAP) μεταφέρει αζερικό αέριο στην Τουρκία και την Ευρώπη. Ωστόσο, η συνολική χωρητικότητα του αγωγού μπορεί να αυξηθεί έως και 32 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (bcm). Μόνο 16 bcm χρησιμοποιούνται επί του παρόντος (ΕΕ: 10 bcm, Τουρκία: 6 bcm). Η ΕΕ και το Αζερμπαϊτζάν υπέγραψαν μνημόνιο κατανόησης (MOU) για μια Στρατηγική Ενεργειακή Συνεργασία στις 18 Ιουλίου 2022. Ωστόσο, οι ίδιοι οι πόροι φυσικού αερίου του Αζερμπαϊτζάν δεν επαρκούν για την κάλυψη της προγραμματισμένης αύξησης δυναμικότητας για τον TANAP. Για να λάβει η ΕΕ 20 bcm φυσικού αερίου μέσω του TANAP, τουλάχιστον 10 bcm φυσικού αερίου του Τουρκμενιστάν πρέπει να μεταφερθούν στο Αζερμπαϊτζάν μέσω του TCP, ένας προτεινόμενος υποθαλάσσιος αγωγός φυσικού αερίου που θα μεταφέρει φυσικό αέριο από το Turkmenbaşy του Τουρκμενιστάν στον τερματικό σταθμό Sangachal στο Αζερμπαϊτζάν. Η ιδέα για τον αγωγό χρονολογείται από τη δεκαετία του 1990, αλλά το έργο έχει αντιμετωπίσει πολλές προκλήσεις και η κατασκευή δεν έχει ακόμη ξεκινήσει.
Μπορεί να ειπωθεί πως η εστίαση της Ρωσικής Ομοσπονδίας στην κρίση της Ουκρανίας, η πρόθεση του Τουρκμενιστάν να διαφοροποιήσει τις πωλήσεις φυσικού αερίου και οι εξελίξεις στις διμερείς σχέσεις μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Τουρκμενιστάν δημιουργούν μια θετική ατμόσφαιρα για την κατασκευή του TCP.
Ρωσία και TCP
Δεδομένου ότι οι προοπτικές για την κατασκευή του TCP βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη, ο Ρώσος γερουσιαστής Alexander Bashkin έγραψε ένα σχόλιο για το News.am. Σύμφωνα με τον ίδιο, η κατασκευή του TCP απαιτεί τη συναίνεση όλων των χωρών της Κασπίας σύμφωνα με το άρθρο 14.2 της Σύμβασης για το νομικό καθεστώς της Κασπίας Θάλασσας. Υπό αυτές τις συνθήκες, η Ρωσία δεν μπορεί να συναινέσει στην κατασκευή του αγωγού με την αιτιολογία πως το TCP μπορεί να βλάψει το θαλάσσιο περιβάλλον της Κασπίας Θάλασσας.
Η κρυφή ατζέντα του Ερντογάν
Η κυβέρνηση Ερντογάν επιδιώκει να επεκτείνει τη σφαίρα επιρροής της στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία εκμεταλλευόμενη τη φθίνουσα πολιτική δύναμη της Ρωσίας σε αυτές τις περιοχές λόγω των αλλαγών στο γεωπολιτικό τοπίο που προκάλεσε η κρίση στην Ουκρανία. Ως χώρα μέλος του ΝΑΤΟ, η αυξανόμενη επιρροή της Τουρκίας σε αυτές τις περιοχές υποστηρίζεται από την ΕΕ και το ΝΑΤΟ, καθώς μπορεί να περιορίσει την επιρροή της Ρωσίας, της Κίνας και του Ιράν. Από την άλλη πλευρά, χώρες όπως το Αζερμπαϊτζάν, το Τουρκμενιστάν και το Καζακστάν αναζητούν εναλλακτικές αγορές φυσικού αερίου και πετρελαίου. Η ΕΕ είναι μια από τις καλύτερες επιλογές για αυτές τις χώρες. Η κυβέρνηση Ερντογάν προσπάθησε να τοποθετηθεί ως γέφυρα μεταξύ της ΕΕ και των χωρών του Καυκάσου και της Κεντρικής Ασίας. Η αύξηση της ικανότητας του TANAP θα ήταν ένα χρήσιμο εργαλείο πολιτικής για την κυβέρνηση Ερντογάν. Εάν το TANAP λειτουργεί με συνολική χωρητικότητα 32 bcm, με την υποστήριξη του φυσικού αερίου του Τουρκμενιστάν που θα μεταφερθεί μέσω του TCP, αυτό θα διευκολύνει την πολιτική υποστήριξη της ΕΕ προς τον Ερντογάν. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το αέριο, η χωρητικότητα του οποίου πρόκειται να αυξηθεί σε πάνω από 16 bcm στον αγωγό TANAP, θα πρέπει κανονικά να χρησιμοποιείται στην τουρκική αγορά, με βάση τη συμφωνία που ενέκρινε το τουρκικό κοινοβούλιο. Με άλλα λόγια, η Τουρκία πρέπει να θυσιάσει 16 bcm φυσικού αερίου μέσω του TANAP για να εξασφαλίσει την υποστήριξη της ΕΕ στον Ερντογάν.
Η Ρωσία και το Ιράν έχουν ένα νομικό επιχείρημα που προκύπτει από το άρθρο 14.2 της Σύμβασης για το νομικό καθεστώς της Κασπίας Θάλασσας για να εμποδίσουν την κατασκευή του TCP. Ωστόσο, το γεγονός ότι η πολιτική πίεση της Ρωσίας στο Αζερμπαϊτζάν και το Τουρκμενιστάν συνεχίζει να μειώνεται μπορεί να καταστήσει αυτό το έργο εφικτό στο εγγύς μέλλον. Το Ιράν δεν έχει αρκετή δύναμη για να αποτρέψει αυτό το έργο χωρίς την στήριξη της Ρωσίας. Ο Ερντογάν θα συμφωνήσει ότι το πρόσθετο αέριο από την επέκταση της χωρητικότητας του TANAP θα πάει στην ΕΕ επειδή χρειάζεται την πολιτική υποστήριξη της ΕΕ και του ΝΑΤΟ για να παρατείνει την πολιτική του ζωή.
* Ο Fatih Yurtsever είναι πρώην αξιωματικός του ναυτικού στις Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις. Χρησιμοποιεί ψευδώνυμο για λόγους ασφαλείας.