Ο Διγενής της Κύπρου, Γεώργιος Γρίβας [1898 - 27 Ιανουαρίου 1974]

Ευαγγελία Κ. Λάππα

Ο Γεώργιος Γρίβας καταγόταν από το Τρίκωμο της Αμμοχώστου αλλά γεννήθηκε στη Λευκωσία στις 6 Ιουνίου 1898. Ήταν το έκτο από τα οκτώ παιδιά του Θεοδώρου Γρίβα και της Καλομοίρας Χατζημιχαήλ από τη Λευκωσία. Το 1916, ήρθε στην Ελλάδα, όπου πέρασε στη Σχολή Ευελπίδων, απ’ όπου αποφοίτησε ως ανθυπολοχαγός στις 27 Ιουλίου 1919.

Από το Νοέμβριο του 1919, συμμετείχε στην Μικρασιατική εκστρατεία, από τη Σμύρνη μέχρι το Σαγγάριο. Για την ανδρεία που επέδειξε στις επιχειρήσεις παρασημοφορήθηκε με το Χρυσό Αριστείο Ανδρείας και το Μεγαλόσταυρο του Γεωργίου Α΄ ενώ προήχθη σε υπολοχαγό στις 13 Αυγούστου 1922.

Καθ’ όλη τη διάρκεια του μεσοπολέμου, έφτασε μέχρι το βαθμό του ταγματάρχου ενώ τελειοποίησε τις στρατιωτικές του σπουδές φοιτώντας στη Σχολή Εφαρμογής Πεζικού των Βερσαλλιών, στη Σχολή Βολής Chalai-SurMarne και στις Ανώτερες Σχολές Πολέμου της Ελλάδας και της Γαλλίας. Το 1938 νυμφεύθηκε την Βασιλική Ντέκα.

Συμμετείχε στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940, ως διοικητής της ΙΙ Μεραρχίας. Μετά την γερμανική προέλαση, ο Γρίβας ίδρυσε την αντιστασιακή οργάνωση «Χ», η οποία στην διάρκεια της κατοχής επεδόθη στην συλλογή πληροφοριών, την κατασκοπεία, την αναγραφή συνθημάτων και την φυγάδευση Ελλήνων προς την Μέση Ανατολή. Μετά την κατοχή, ο Γρίβας, με την οργάνωσή του, συμμετείχε στην μάχη του Θησείου κατά των συμμοριτών, τους οποίους νίκησε και έτσι απετράπη η μετατροπή της Ελλάδος σε κομμουνιστικό κράτος.

Το 1951, ο Γρίβας, όντας μέλος μυστικής οργάνωσης με πρωτεργάτες τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Μακάριο Γ΄, και μερικούς άλλους, επισκέπτεται την Κύπρο και μελετά επί τόπου την όλη κατάσταση. Στις 7 Μαρτίου 1953, έδωσε τον όρκο για αγώνα απελευθερώσεως της Κύπρου μαζί με άλλα στελέχη της μυστικής οργάνωσης στην Αθήνα. Στις 10 Νοεμβρίου 1954, κατέφθασε στην Κύπρο με το ιστιοφόρο «Σειρήν», το οποίο και μετέφερε τον πρώτο οπλισμό της μυστικής οργάνωσης. Ο Γρίβας την ονομάτισε «Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών» (Ε.Ο.Κ.Α.) ενώ ο ίδιος υιοθέτησε για τον εαυτό του το ψευδώνυμο «Διγενής» και με αυτό υπέγραψε την πρώτη επαναστατική του προκήρυξη που κυκλοφόρησε την 1η Απριλίου 1955. Αρχικά, ο Γρίβας κατηύθυνε τον αγώνα από αρχηγείο που εγκατέστησε σε σπίτι στη Λευκωσία αλλά, πολύ συχνά, για λόγους ασφάλειας, μετακινείτο και διέμενε σε διαφορετικά σπίτια. Διέθετε πάντα ένα προσεκτικώς διαλεγμένο και έμπιστο επιτελείο, που απεδείχθη ικανότατο σε πολλές περιπτώσεις διεξαγωγής μαχών και ανάγκης ταχείας διαφυγής από τον κλοιό Άγγλων στρατιωτών.

Μετά την υπογραφή των συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου, ο Γρίβας αναγκάστηκε να φύγει από την Κύπρο. Στις 17 Μαρτίου 1959, έφτασε στην Αθήνα όπου ενώπιον πλήθους επισήμων και λαού, ο τότε Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Θεόκλητος τον στεφάνωσε με χρυσό στεφάνι ενώ την επομένη μέρα η Βουλή των Ελλήνων «Κηρύσσει τον ένδοξον και ηρωικόν αξιωματικόν του Ελληνικού στρατού, Γεώργιον Γρίβα (Διγενή), ΑΞΙΟΝ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΟΣ». Επίσης του απονεμήθηκε ο βαθμός του στρατηγού εν αποστρατεία. Τον Ιούνιο του 1964, μετά τις δικοινοτικές διαταραχές στην Κύπρο, επέστρεψε στο νησί, όπου έγινε επικεφαλής 5.000 στρατιωτών αναλαμβάνοντας την αρχηγία των ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων και στη συνέχεια, δημιούργησε και ηγήθηκε της Εθνικής Φρουράς (Ε.Φ.) με τη διστακτική συναίνεση του Αρχιεπισκόπου Κύπρου και Προέδρου της Κύπρου Μακαρίου.

(Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Θεόκλητος στεφανώνει τον Γεώργιο Γρίβα με χρυσό στεφάνι - Πηγή: Ίδρυμα Στρατηγού Γεωργίου Γρίβα - Διγενή)

Στις 14 και 15 Νοεμβρίου 1967, ο Γρίβας, κατ’ εντολήν της Κυπριακής Κυβερνήσεως παρά τις αρχικές αντιρρήσεις του1, διηύθυνε τις επιχειρήσεις εναντίον Τουρκοκυπρίων στην περιοχή Κοφίνου-Αγίων Θεοδώρων, κάνοντας το λάθος να μην τις αναθέσει σε κατώτερο αξιωματικό2. Στην πραγματικότητα, η κρίση της Κοφίνου ήταν τεχνητή. Είχε συμφωνηθεί να γίνει ύστερα από συνεννόηση ανάμεσα στον Μακάριο, στον Καραμανλή και στον τότε βασιλιά των Ελλήνων Κωνσταντίνο, μέσω του Υπουργού Εθνικής Αμύνης και Αντιπροέδρου της Ελληνικής Κυβέρνησης, στρατηγού Γρηγορίου Σπαντιδάκη και εν αγνοία της τελευταίας, προκειμένου να φέρουν Ελλάδα και Τουρκία στα πρόθυρα του πολέμου κι έτσι να ανατραπεί το στρατιωτικό καθεστώς της 21ης Απριλίου στην Ελλάδα3.

Η τεχνητή κρίση της Κοφίνου, φυσικά, είχε ως επακόλουθο την πρόκληση αντιδράσεως των Τούρκων, οι οποίοι ζήτησαν την ανάκληση της Ελληνικής μεραρχίας και του Στρατηγού Γρίβα από την Κύπρο. Ο τελευταίος επέστρεψε στην Αθήνα, κατόπιν αποφάσεως του Βασιλέως. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, καθ’ υπόδειξιν του Υπουργού Εξωτερικών Παναγιώτη Πιπινέλη και υπό τον φόβο πιθανής πολεμικής σύγκρουσης με την Τουρκία, αποφάσισε να ανακαλέσει την μεραρχία από την Κύπρο4. Οι Απριλιανοί, αν και στην αρχή αρνήθηκαν, αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν καθώς η Ελλάδα ήταν εντελώς ανέτοιμη για γενικό πόλεμο, από πλευράς άμυνας5.

Ο Γρίβας, μόλις επέστρεψε στην Αθήνα, ετέθη από το στρατιωτικό καθεστώς της Ελλάδος υπό παρακολούθηση και περιορισμό στο σπίτι του στο Χαλάνδρι.

Το 1971, αντιλαμβανόμενος ύποπτες- ανθελληνικές κινήσεις του Μακαρίου και φοβούμενος μελλοντικής αρνητικής εκβάσεως της υποθέσεως της ενώσεως της νήσου με την Ελλάδα, πήγε κρυφά στην Κύπρο. Η ενέργεια αυτή, έγινε εν αγνοία του καθεστώτος της Ελλάδας αλλά εν γνώσει του Μακαρίου, του εν Ρώμη ευρισκόμενου βασιλιά Κωνσταντίνου και του αυτοεξορίστου στο Παρίσι Κωνσταντίνου Καραμανλή, τους οποίους ο ίδιος ενημέρωσε6, προφανώς αποκρύπτοντάς τους, τους κύριους σκοπούς της κίνησής του αυτής. Εκεί ίδρυσε την Ε.Ο.Κ.Α. Β΄ με σκοπό να αγωνιστεί υπέρ της ενώσεως και όχι της αυτονομίας της νήσου, την οποία εμφανώς πλέον υποστήριζε ο Μακάριος. Εξ’ αιτίας της έκρυθμης κατάστασης που δημιουργήθηκε, η Κύπρος περιήλθε στη δίνη εμφύλιας διαμάχης με πράξεις βίας και αντιβίας (κυρίως βασανιστηρίων από την παρακρατική οργάνωση «Εφεδρικό» του Μακαρίου)7 και με αμοιβαίες ανατινάξεις Αστυνομικών Σταθμών και αυτοκινήτων.

Στις 27 Ιανουαρίου 1974, ο Γρίβας, εξαντλημένος και απογοητευμένος, απεβίωσε από ανακοπή καρδιάς. Μετά από οκτώ μήνες οι Τούρκοι εισέβαλαν στην Κύπρο.

Ως ελάχιστο φόρο τιμής σε αυτόν τον μεγάλο Έλληνα Ήρωα παρατίθεται αυτό το ποίημα:

Ο Διγενής της Κύπρου, Γεώργιος Γρίβας

Γρίβα, θρέμμα της Κύπρου,

εθνικών αγώνων μαχητή,

Ήρωα, εθνάρχη της νήσου,

της ένδοξης Πατρίδος Διγενή8.

***

Πρώτη του Απρίλη μέρα,

αγώνα ξεκίνησες τρανό,

στα χώματα τα ματωμένα,

ενάντια στον ξένο το ζυγό.

***

Έπος έγραψες με αίμα

-ηρώων πρώτε, Διγενή-

με σκοπό του αγώνος έναν:

Η Κύπρος μ’ Ελλάδα να ενωθεί!

***

Λέων της Κύπρου, Γρίβα,

φόβος των εχθρών.

Σάπφειρος συ για την Πατρίδα,

παιάνων άξιε και τιμών.

***

Πλήγμα επέφερες μέγα,

στον Άγγλο κατακτητή.

Μα τη νίκη σου κάποιοι κλέψαν,

των ξένων δούλοι πιστοί.

***

Εσύ πια δεν ζούσες,

όταν εισέβαλαν οι Αγαρηνοί,

στην Κύπρο, που πάντα τιμούσες

-σαν άλλον9, δεν το ‘χες ευχηθεί!-

***

Σήμερα, όπως και τότε,

τ’ όνομά σου δυσφημούν,

κάποιοι σαν άλλοι προδότες,

τη φήμη σου να σβήσουν προσπαθούν.

***

Όμως… η ιστορία δεν αλλάζει,

μον’ διηγώντας τούτα στενάζει…

Ευαγγελία Κ. Λάππα

31 Δεκεμβρίου 2022


(Πηγή: Ίδρυμα Στρατηγού Γεωργίου Γρίβα - Διγενή)

Παρ’ όλες όμως τις εθνικές υπηρεσίες του Γεωργίου Γρίβα – Διγενή στο Έθνος μας, η Κυπριακή Βουλή, με εισήγηση του ΑΚΕΛ (κομμουνιστικό κόμμα Κύπρου), εξέδωσε ένα κατάπτυστο ψήφισμα εναντίον του, στις 4 Δεκεμβρίου 2022 (επέτειο της δεύτερης ημέρας της μάχης του Θησείου 1944!). Αυτό το ψήφισμα καταδικάζει «ως ανάξιο κάθε είδους τιμής από την πατρίδα» τον Γρίβα, τον συνδέει ψευδώς με το πραξικόπημα που διενέργησε το καθεστώς της 25ης Νοεμβρίου (ενώ εκείνος είχε αποβιώσει επτά μήνες πριν!) και εντελώς αναπόδεικτα τον κατηγορεί για «συνειδητή συνέργεια με την Τουρκία» και για «διχοτομικά σχέδια». Επίσης, τολμά να βάζει στο ίδιο ζύγι, τους «Μαχητές της Αντίστασης» που αντιστάθηκαν στο πραξικόπημα, για τους οποίους ορίζει, ως ημέρα μνήμης τους, την 7η Δεκεμβρίου10, με εκείνους τους ηρωικούς μαχητές και στρατιώτες της ΕΛ.ΔΥ.Κ. και της Ε.Φ. που αντιστάθηκαν στον Τούρκο εισβολέα. Το πιο φοβερό είναι ότι με θράσος καλεί την «πολιτεία να διακόψει τη χρηματοδότηση κάθε είδους δραστηριοτήτων που συνδέονται με απόδοση τιμών στον Γεώργιο Γρίβα». Κατηγορείται, για προδοσία, ο Αγωνιστής και Ελευθερωτής της Κύπρου, Γεώργιος Γρίβας – Διγενής, αντί να έχει καταδικαστεί ήδη το ίδιο το Α.Κ.Ε.Λ. για την αποικιοκρατική πολιτική του, κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας και τις βάναυσες εκτελέσεις αγωνιστών της Ε.Ο.Κ.Α. όπως ο Ανδρέας Επιφανίου11 και τόσων άλλων. Η Ιστορία έχει κρίνει τον Γρίβα ως Ήρωα και άξιο τέκνο της Πατρίδος και μοιραία η όποια εφήμερη προσπάθεια αλλοίωσής της, θα αποτύχει, διότι «μεγάλη ἡ ἀλήθεια καὶ ὑπερισχύει» (μεγάλη πράγματι είναι η αλήθεια και αυτή έχει ισχύν και δύναμιν ανωτέραν από όλους και από όλα) (Α΄ 'Έσδρας 4,41).

Πηγές:

1. Βασιλεύς Κωνσταντίνος, Χωρίς τίτλο, τόμος Β΄, Εκδόσεις Το Βήμα, 2015.

2. Λεωνίδου Φ. Λεωνίδου, Γεώργιος Γρίβας Διγενής, Βιογραφία, τόμος πρώτος (1898 – 1950), Λευκωσία 1995.

3. Λεωνίδου Φ. Λεωνίδου, Γεώργιος Γρίβας Διγενής, Βιογραφία, τόμος τρίτος (1959 – 1971), Λευκωσία 1995.

4. Λεωνίδου Φ. Λεωνίδου, Γεώργιος Γρίβας Διγενής, Βιογραφία, τόμος τέταρτος (1971 – 1974), Λευκωσία 1995.

5. Μαρκεζίνη Σπύρου, Σύγχρονη Πολιτική ιστορία της Ελλάδος, τόμος Γ΄, Εκδόσεις Πάπυρος, 1994.

6. Παπαγεωργίου Σπύρου, Επιχείρηση Κοφίνου, Πως διώχτηκε από την Κύπρο η Ελληνική Μεραρχία, Εκδόσεις Κ. Επιφανίου, Β΄ έκδοση.

7. Παπαχελά Αλέξη, Ο βιασμός της Ελληνικής Δημοκρατίας, Ο αμερικανικός παράγων, 1947-1967, Εκδόσεις Εστία, Ιούλιος 2001, δέκατη έκτη έκδοση (Πρώτη Έκδοση: Ιούνιος 1997, Δέκατη Έκδοση: Μάιος 1998, Δέκατη Πέμπτη Έκδοση, Οκτώβριος 2000).

8. Χατζηδάκη Μάνου Ν., Ανοίγουμε το φάκελο της Κύπρου, τόμος Β΄, πως φτάσαμε στον «Αττίλα» 1968 – 1974, η τελευταία ευκαιρία και η προδοσία, Εκδόσεις Πελασγός, Αθήνα 2017.

9. Χατζηδάκη Μάνου Ν., Η «προβοκάτσια» της Κοφίνου & η αλήθεια για την ανάκληση της «μεραρχίας», μύθοι και αλήθειες Γ΄, Εκδόσεις Πελασγός, Αθήνα 2018.

10. https://antiomospondiakos.blogspot.com/2011/01/1897-1974.html | Αντιομοσπονδιακός λόγος - Γεώργιος Θεοδώρου Γρίβας «Διγενής» 1897-1974.

11. https://www.defence-point.gr/news/i-aristera-tis-kyproy-aselgei-stin-istoria-psifisma-kata-toy-griva-digeni | Κύπρος: Κάποιοι ασελγούν στην Ιστορία… Ψήφισμα κατά Γρίβα Διγενή.

________________________

1 Βλ. Παπαγεωργίου Σπύρου, Επιχείρηση Κοφίνου, Πως διώχτηκε από την Κύπρο η Ελληνική Μεραρχία, Εκδόσεις Κ. Επιφανίου, Β΄ έκδοση, σελ 31-32.

2 Βλ. Παπαγεωργίου Σπύρου, Επιχείρηση Κοφίνου, Πως διώχτηκε από την Κύπρο η Ελληνική Μεραρχία, Εκδόσεις Κ. Επιφανίου, Β΄ έκδοση, σελ 49.

3 Βλ.:

- Παπαγεωργίου Σπύρου, Επιχείρηση Κοφίνου, Πως διώχτηκε από την Κύπρο η Ελληνική Μεραρχία, Εκδόσεις Κ. Επιφανίου, Β΄ έκδοση, σελ. 75.

- Χατζηδάκη Μάνου Ν., Η «προβοκάτσια» της Κοφίνου & η αλήθεια για την ανάκληση της «μεραρχίας», μύθοι και αλήθειες Γ΄, Εκδόσεις Πελασγός, Αθήνα 2018, σελ 77-88.

4 Βλ.:

- Βασιλεύς Κωνσταντίνος, Χωρίς τίτλο, Τόμος Β΄, Εκδόσεις Το Βήμα, 2015, σελ. 293.

- «Η μεραρχία Γεννηματά, όπως την ονόμασαν, θα ανακληθεί το 1967 από τον Βασιλέα Κωνσταντίνο, με υπόδειξη του Π. Πιπινέλη» (Πηγή: Μαρκεζίνη Σπύρου, Σύγχρονη Πολιτική ιστορία της Ελλάδος, τόμος Γ΄, Εκδόσεις Πάπυρος, 1994, σελ. 116).

- «Η διαπραγμάτευση κορυφώθηκε στις 28 Νοεμβρίου, στην Αθήνα, όταν ο βασιλέας και ο Πιπινέλης έδωσαν την τελική τους απάντηση: Αποδέχονταν την απομάκρυνση εντός σαράντα πέντε ημερών. Ο ρόλος του Κωνσταντίνου στη λήψη αυτής της απόφασης ήταν κάτι παραπάνω από καθοριστικός. Ο Βανς (σ. σ. ο Αμερικανός δημοσιογράφος Σάυρους Βανς, που είχε αποσταλεί ως διαμεσολαβητής των ΗΠΑ ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία) έγραφε σε σημείωμα που συνέταξε για το Στέητ Ντηπάρτμεντ μετά το τέλος της αποστολής του πως ‘‘πήγα στην Αθήνα για να πείσω τους Έλληνες να κάνουν αυτές τις μεγάλες και δύσκολες κινήσεις. Σε αυτό το ζήτημα, ο βασιλέας της Ελλάδος έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο’’.» (Πηγή: Αλέξη Παπαχελά, Ο βιασμός της Ελληνικής Δημοκρατίας, Ο αμερικανικός παράγων, 1947-1967, Εκδόσεις Εστία, Ιούλιος 2001, δέκατη έκτη έκδοση (Πρώτη Έκδοση: Ιούνιος 1997, Δέκατη Έκδοση: Μάιος 1998, Δέκατη Πέμπτη Έκδοση, Οκτώβριος 2000), σελ. 403).

5 «Ο αρχηγός του αμερικανικού Γενικού Επιτελείου στρατηγός Γουήλερ σε ενημέρωση που έκανε προς τον (Σ. Σ. πρόεδρο των ΗΠΑ) Τζόνσον και άλλους αξιωματούχους παρουσίασε την εικόνα στην οποία είχαν καταλήξει οι αρμόδιες υπηρεσίες:

- Στην Κύπρο, η Τουρκία είχε σαφές πλεονέκτημα ως προς τις δυνάμεις εδάφους. Οι ελληνικές αεροπορικές βάσεις ήταν πολύ μακριά από το νησί και η Τουρκία θα μπορούσε να αποκτήσει τον έλεγχο στον αέρα μέσα σε 24 ώρες.

- Η Ελλάδα είχε δυνατότητα αερομεταφοράς στρατιωτικών δυνάμεων, αλλά θα συναντούσε και πάλι το πρόβλημα της τουρκικής αεροπορικής υπεροχής. Το ίδιο πρόβλημα θα εξουδετέρωνε, κατά τον αμερικανό στρατηγό, και τη σαφή υπεροχή των ελληνικών ναυτικών δυνάμεων.

- Το Πεντάγωνο προέβλεπε ότι οι Τούρκοι θα αποβίβαζαν μια μεραρχία κοντά στην Κυρήνεια κατά την πρώτη φάση της επιχείρησης και κατόπιν μέσα σε τρεις εβδομάδες θα αποβίβαζαν άλλες τρεις μεραρχίες, ολοκληρώνοντας έτσι τον στρατηγικό έλεγχο του νησιού. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι η παρουσία της ελληνικής μεραρχίας στην Κύπρο δεν άλλαζε, κατά την εκτίμηση των αναλυτών του Πενταγώνου, την ισορροπία δυνάμεων, λόγω της αδυναμίας της Ελλάδας να της παράσχει αεροπορική κάλυψη.

- Στη Θράκη, ο στρατηγός Γουήλερ παρουσίασε μια κατάσταση εξίσου ανησυχητική για τα ελληνικά συμφέροντα. Η Τουρκία διέθετε πέντε μεραρχίες πεζικού και μια θωρακισμένη μεραρχία, ενώ η Ελλάδα είχε τρεις μεραρχίες πεζικού και μια θωρακισμένη. Εκτίμηση του Γενικού Επιτελείου των ΗΠΑ ήταν ότι οι τουρκικές δυνάμεις θα μπορούσαν να προελάσουν ως τη Θεσσαλονίκη, αν και, όπως τόνισε ο Γουήλερ, μάλλον δεν θα το έκαναν. Το πιο πιθανό σενάριο πάντως —σύμφωνα με τους αναλυτές του Πενταγώνου— ήταν αρχικά αιφνιδιαστικές τουρκικές επιθέσεις σε ελληνικές αεροπορικές βάσεις και εν συνεχεία η εισβολή στην Κύπρο». (Πηγή: Παπαχελά Αλέξη, Ο βιασμός της Ελληνικής Δημοκρατίας, Ο αμερικανικός παράγων, 1947-1967, Εκδόσεις Εστία, Ιούλιος 2001, δέκατη έκτη έκδοση (Πρώτη Έκδοση: Ιούνιος 1997, Δέκατη Έκδοση: Μάιος 1998, Δέκατη Πέμπτη Έκδοση: Οκτώβριος 2000), σελ 402). Η Ελληνική Κεντρική υπηρεσία Πληροφοριών (ΚΥΠ) έδωσε την πληροφορία ότι η Τουρκία παραπλανούσε με απειλή εισβολής στην Κύπρο ενώ πραγματικός στόχος της ήταν η κατάληψη τριών νήσων του Ανατολικού Αιγαίου και ο ταυτόχρονος αεροναυτικός αποκλεισμός της Κύπρου. Η επίτευξη των ανωτέρω κατόπιν θα της επέτρεπε να επιβάλει τους όρους της στο Κυπριακό από θέσεως ισχύος. (Χατζηδάκη Μάνου Ν., ο. π. , σελ 127-128) Τα σχόλια επαφίενται στον αναγνώστη…

6 Βλ. Λεωνίδου Φ. Λεωνίδου, Γεώργιος Γρίβας Διγενής, Βιογραφία, τόμος τρίτος (1959 – 1971), σελ. 579.

7 Βλ. Λεωνίδου Φ. Λεωνίδου, Γεώργιος Γρίβας Διγενής, Βιογραφία, τόμος τέταρτος (1971-1974), σελ 266-267, 292-293, 299-301, 333, 342, 346, 348, 428-430.

8 Ο Βασίλειος Διγενής Ακρίτας ήταν ακρίτας - ήρωας της Ρωμανίας που εξυμνείτο με λαϊκά τραγούδια και το περίφημο έπος του Διγενή Ακρίτα. Μ’ αυτόν παρομοιάζεται ο Γρίβας, μιας που το ψευδώνυμό του στον αγώνα της ΕΟΚΑ ήταν «Διγενής»

9 Μακάριος: «θεωρώ τον κίνδυνον εκ της Τουρκίας μικρότερον παρά τον κίνδυνον εκ μέρους των (σ.σ. των Ελλήνων)» (Από την κατάπτυστη ομιλία του στην Έδρα του Συμβουλίου Ασφάλειας του ΟΗΕ).

10 Δεν είναι τυχαία ημέρα για τους κουμουνιστές της νήσου. Στις 7 Δεκεμβρίου 1974, επέστρεψε στην Κύπρο ο Μακάριος, ο οποίος είχε καλέσει, στην ομιλία του στον ΟΗΕ, τους Τούρκους να εισβάλουν στο νησί.

11 Ο Επιφανίου Ανδρέας γεννήθηκε στο χωριό Πηγή, της επαρχίας Αμμοχώστου, στις 26 Δεκεμβρίου 1938. Φονεύθηκε στις 27 Δεκεμβρίου 1957 στο χωριό του από κομμουνιστές, για τη δράση του στην Ε.Ο.Κ.Α.. Ο Ανδρέας ξεψυχώντας στα χέρια της μητέρας του πρόλαβε να κατονομάσει το άτομο που τον κτύπησε, τον οποίο η Αγγλική κυβέρνηση φυγάδευσε στην Αγγλία για λόγους ασφάλειάς του. Ο Επιφανίου κηδεύτηκε με τιμές ήρωα. (Πηγή: http://www.eoka.org.cy/?page_id=678 | Ίδρυμα Απελευθερωτικού Αγώνα Ε.Ο.Κ.Α. 1955-1959 - Επιφανίου Ανδρέας).