Στις 12 Δεκεμβρίου, με το πρόσχημα του περιβαλλοντισμού, δεκάδες υποστηριζόμενοι από το κράτος «οικολογικοί ακτιβιστές» από το Αζερμπαϊτζάν απέκλεισαν τον μοναδικό χερσαίο διάδρομο που συνδέει την Αρμενία με το Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Yeghia Tashjian - thecradle.co / Παρουσίαση Freepen.gr
Ο αποκλεισμός δημιούργησε μια ανθρωπιστική κρίση για τους 120.000 Αρμένιους που ζουν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, αποκόπτοντάς τους από τον έξω κόσμο. Δεν είναι η πρώτη φορά που το Μπακού κάνει μια τέτοια προκλητική ενέργεια. Το Αζερμπαϊτζάν πιέζει εδώ και καιρό για τη δημιουργία του «διαδρόμου Zangezur» για να συνδεθεί με τον στενό σύμμαχο της Τουρκίας μέσω της νότιας Αρμενίας, αποκόπτοντας έτσι τα στρατηγικά σύνορα Αρμενίας-Ιράν.
Η Τεχεράνη αντιτάχθηκε σε αυτό το σχέδιο και έχει συμμετάσχει σε στρατιωτικές ασκήσεις στα σύνορά της με το Αζερμπαϊτζάν. Τον Οκτώβριο, οι Ιρανοί άνοιξαν ένα προξενείο στην πόλη Καπάν στη νότια Αρμενία ως προειδοποίηση προς το Μπακού και τους περιφερειακούς του συμμάχους.
Αποκλεισμός του διαδρόμου του Λατσίν
Παρόλα αυτά, το Αζερμπαϊτζάν, με την υποστήριξη της Τουρκίας, συνέχισε να επιδιώκει τον στόχο του, ο οποίος περιλάμβανε το κλείδωμα του δρόμου όπου σταθμεύουν Ρώσικες ειρηνευτικές δυνάμεις στο διάδρομο Λατσίν που συνδέει την Αρμενία με το Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Χάρτης των ζωνών σύγκρουσης Αζερμπαϊτζάν-Αρμενίας (Φωτογραφία: The Cradle)
Τον Ιούλιο του 2022, το Μπακού τροποποίησε ένα συμβόλαιο με τη βρετανική εταιρεία Anglo Asian Mining PLC, μεταβιβάζοντας τρεις νέες εγκαταστάσεις εξόρυξης εντός του Αζερμπαϊτζάν στην εταιρεία. Μία από αυτές τις περιοχές βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της περιοχής Martakert του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, μια περιοχή πλούσια σε ορυχεία χρυσού, χαλκού και αργύρου.
Ο αρμενικός πληθυσμός του Ναγκόρνο-Καραμπάχ αρνήθηκε τις προσπάθειες του Αζερμπαϊτζάν να στείλει ομάδες παρακολούθησης, πιστεύοντας ότι η κίνηση θα έδινε στο Μπακού τον έλεγχο της οικονομίας της περιοχής και τελικά θα οδηγούσε στην προσάρτησή του. Σε αντίποινα, το Μπακού έστειλε «περιβαλλοντολόγους» να μπλοκάρουν το μοναδικό διάδρομο που συνδέει την Αρμενία με το Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Οι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης εντόπισαν κρατικούς υπαλλήλους του Αζερμπαϊτζάν ανάμεσα σε μερικούς από αυτούς τους «περιβαλλοντολόγους» που προσπαθούν περιοδικά να προκαλέσουν τους Ρώσους ειρηνευτές. Ο αποκλεισμός έχει προκαλέσει ανθρωπιστική καταστροφή στην περιοχή, με χιλιάδες πολίτες να μην έχουν πρόσβαση σε βασικές ανάγκες, όπως φάρμακα και τρόφιμα, μέσω του μοναδικού δρόμου που τους συνδέει με τον έξω κόσμο.
Επιδεινώνοντας τις εντάσεις, η Anglo-Asian Mining έστειλε επιστολή σε κορυφαίους διεθνείς οργανισμούς και κράτη απαιτώντας να σταματήσει η «παράνομη εκμετάλλευση» των ορυχείων στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ από τους Αρμένιους. Και όμως η Μόσχα συνεχίζει να παίρνει παθητική θέση, παρά το γεγονός πως είναι ένα στοχευμένο μέρος στη μάχη σώμα με σώμα.
Η Μάχη των Διαδρόμων
Ο αποκλεισμός του διαδρόμου του Λατσίν δεν προκάλεσε έκπληξη, καθώς συζητήθηκε ανοιχτά στα μέσα ενημέρωσης του Αζερμπαϊτζάν.
Η μόνη έκπληξη ήταν η αδυναμία της Ρωσίας να επιλύσει την κρίση. Νωρίτερα αυτό το μήνα, ο υπουργός Άμυνας της Τουρκίας Χουλουσί Ακάρ κάλεσε την Αρμενία να «αδράξει την ευκαιρία και να ανταποκριθεί θετικά στις ειρηνευτικές εκκλήσεις της Τουρκίας και του Αζερμπαϊτζάν» κατά τη διάρκεια κοινών στρατιωτικών ασκήσεων με το Αζερμπαϊτζάν κοντά στα ιρανικά σύνορα.
Σχολίασε επίσης τον «διάδρομο Zangezur», υποστηρίζοντας ότι ήταν «ειλικρινής επιθυμία» του Μπακού να αποκαταστήσει τις συνδέσεις στην περιοχή και να εξασφαλίσει «μια συνολική εξομάλυνση σε όλη την περιοχή, συμπεριλαμβανομένων των σχέσεων μεταξύ Αζερμπαϊτζάν-Αρμενίας και Τουρκίας-Αρμενίας». Ο Ακάρ υποσχέθηκε επίσης πως η Τουρκία θα συνεχίσει να υποστηρίζει τη «δίκαιη υπόθεση» του Αζερμπαϊτζάν κατά της Αρμενίας.
Αλλά τη δεύτερη μέρα των διαδηλώσεων που οργάνωσαν οι Αζέροι και τον αποκλεισμό στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, τα μέσα ενημέρωσης του Αζερμπαϊτζάν κατέστησαν σαφείς τις προθέσεις τους.
Ζήτησαν την αντικατάσταση του διοικητή της ρωσικής ειρηνευτικής αποστολής στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, Αντρέι Βολκόφ, και να μεταφερθεί ο έλεγχος του διαδρόμου του Λατσίν στο Αζερμπαϊτζάν, μαζί με την «πλήρη αποκατάσταση της κυριαρχίας του Αζερμπαϊτζάν στα εδάφη υπό τον έλεγχο των ειρηνευτικών δυνάμεων».
Ορισμένοι ακτιβιστές του Αζερμπαϊτζάν ζήτησαν επίσης την απομάκρυνση των ρωσικών δυνάμεων και την αντικατάστασή τους με δυνάμεις υπό την εντολή του ΟΗΕ.
Απομάκρυνση Ρώσικων ειρηνευτικών δυνάμεων
Δεν είναι σαφές εάν το ίδιο το Μπακού είναι διατεθειμένο να χρησιμοποιήσει αυτή τη γλώσσα και να απαιτήσει την απομάκρυνση και την αντικατάσταση των ρωσικών ειρηνευτικών δυνάμεων. Σύμφωνα με ορισμένους εμπειρογνώμονες του Αζερμπαϊτζάν, το Μπακού είναι επί του παρόντος κατά της αποχώρησης των Ρώσων ειρηνευτικών δυνάμεων με τη βία, καθώς αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει στην προσάρτηση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ και στην εθνοκάθαρση των Αρμενίων Χριστιανών, κάτι που θα μπορούσε να αμαυρώσει την εικόνα του Προέδρου Ιλχάμ Αλίεφ στη Δύση και ενδεχομένως να οδηγήσει στις οικονομικές κυρώσεις ΗΠΑ-ΕΕ.
Αντίθετα, το Μπακού προτιμά να παραμείνουν οι Ρώσοι, αλλά με περιοριστική ιδιότητα. Είναι πιο εύκολο για το Αζερμπαϊτζάν να αντιμετωπίσει μια αδύναμη Ρωσία, παρά με τους Ευρωπαίους, καθώς είναι εξοικειωμένοι με τη «ρωσική νοοτροπία», λέει ένας ειδικός. Αυτό υποδηλώνει πως το Αζερμπαϊτζάν μπορεί να προτιμήσει να συνεχίσει να χρησιμοποιεί το διάδρομο του Λατσίν ως εργαλείο για διαπραγματεύσεις με τη Μόσχα, αντί να διακινδυνεύσει την απομάκρυνση των ρωσικών δυνάμεων.
Ένας άλλος ειδικός στα θέματα του Αζερμπαϊτζάν συμφώνησε ότι η τρέχουσα κρίση είναι ουσιαστικά μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Ρωσίας – καθώς η τελευταία δεν είναι σε θέση να εκπληρώσει την «ειρηνευτική αποστολή» της και να εμποδίσει τους «Αρμένιους του Καραμπάχ να εκμεταλλευτούν τους φυσικούς πόρους στην περιοχή».
Αλλά υποστηρίζει επίσης ότι η κρίση αφορά λιγότερο την εξόρυξη και την εκμετάλλευση των πόρων και περισσότερο την πίεση των Ρώσων να ανοίξουν το «διάδρομο Zangezur», που συνδέει το Αζερμπαϊτζάν με το θύλακα του Ναχιτσεβάν και βρίσκεται στα στρατηγικά σύνορα του Ιράν με την Αρμενία.
Σύμφωνα με τον εμπειρογνώμονα, «το Αζερμπαϊτζάν θέλει πρόσθετες εγγυήσεις ότι θα έχει μια ασφαλή σύνδεση με την Τουρκία, με αντάλλαγμα την ασφαλή σύνδεση του Καραμπάχ με την Αρμενία».
Η ιστορία γίνεται πιο περίπλοκη. Το Δεκέμβριο, τα ΜΜΕ του Αζερμπαϊτζάν κατηγόρησαν τους Αρμένιους πως προσκάλεσαν Ιρανούς στρατιωτικούς εμπειρογνώμονες να εκπαιδεύσουν τις δυνάμεις αυτοάμυνας του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Οι αναφορές υποστηρίζουν ότι Ιρανοί διέσχισαν το διάδρομο του Λατσίν και εισήλθαν στα εδάφη που ελέγχονται από ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις.
Παρά τις συνεχείς κραυγές και τις προκλήσεις του Μπακού, φαίνεται πως στόχος του Αζερμπαϊτζάν δεν είναι να απομακρύνει ή να αντικαταστήσει πλήρως τους Ρώσους ειρηνευτές, αλλά μάλλον να ελέγξει την αποστολή τους, να παρακολουθήσει τη διέλευση στο διάδρομο του Λατσίν και να χρησιμοποιήσει τον διάδρομο ως διπλωματικό χαρτί πίεσης στο Ερεβάν για να ανοίξει ένας διάδρομος στο Syunik που συνδέει το Αζερμπαϊτζάν με την Τουρκία.
Ως εκ τούτου, από την οπτική γωνία του Αζερμπαϊτζάν, το μέλλον του διαδρόμου του Λατσίν είναι πλέον συνδεδεμένο με την τύχη του «διαδρόμου Ζανγκεζούρ».
Η θέα από την Τεχεράνη
Σύμφωνα με τον Δρ. Ehsan Movahedian, ερευνητή και εκπαιδευτή στο Πανεπιστήμιο Allameh Tabataba'i της Τεχεράνης, «η Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν αναζητά μια νέα περιπέτεια στην περιοχή του Καυκάσου και αυτό το ζήτημα απαιτεί διπλωματικά βήματα από την Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν και θα πρέπει να αποτελεί προειδοποίηση για τις στρατιωτικές αρχές (στην Τεχεράνη)».
Ένα ιρανικό μέσο ενημέρωσης υποστηρίζει ότι αν πέσει το Στεπανακέρτ (πρωτεύουσα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ):
«Μπορούμε να φανταστούμε δυσάρεστα σενάρια για την περιοχή του Νοτίου Καυκάσου και τις γύρω περιοχές, συμπεριλαμβανομένου του Ιράν. Η άρση ενός εμποδίου όπως το Ναγκόρνο-Καραμπάχ ανοίγει το δρόμο για κατοχή αρμενικού εδάφους και αλλαγή του χάρτη της περιοχής και μακροπρόθεσμα για επιθέσεις ασφαλείας στις βορειοδυτικές περιοχές του Ιράν».
Ο αναλυτής, Mohammad Hossein Masumzadeh, λέει πως η μόνη λύση για να σταματήσει η επιθετικότητα του Αζερμπαϊτζάν «είναι τα επιθετικά μέτρα αντί της αμυντικής προσέγγισης που διέπει την περιφερειακή πολιτική της χώρας προκειμένου να αποφευχθούν ανεπανόρθωτοι κίνδυνοι».
Ορισμένοι Ιρανοί ειδικοί και πρώην διπλωμάτες πιστεύουν ότι οι εξελίξεις στο Νότιο Καύκασο σχετίζονται με τις εσωτερικές εξελίξεις στο Ιράν, όπου πολλοί Αζέροι, υποστηριζόμενοι από την Άγκυρα και το Μπακού, έχουν εμφανίσει αποσχιστικές φιλοδοξίες για διάλυση του κράτους από μέσα.
Το Ιράν ανησυχεί πως η εξάπλωση της τουρκικής επιρροής στα βόρεια σύνορά του θα μπορούσε να επηρεάσει την εσωτερική του πολιτική στο μέλλον, καθώς το Αζερμπαϊτζάν ζήτησε ανοιχτά για «ενοποίηση του Νότιου Αζερμπαϊτζάν (βόρειο Ιράν) με τη Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν».
Δε φαίνεται να είναι κενές απειλές. Στις 29 Νοεμβρίου, ιδρύθηκε στην Ελβετία ο «Οργανισμός για την Προστασία των Δικαιωμάτων του Νοτίου Αζερμπαϊτζάν», ανακοινώνοντας πως θα υποβάλει έγγραφα και πληροφορίες σε διεθνείς οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένου του ΟΗΕ, σχετικά με τα «δικαιώματα των ανθρώπων στην επαρχία του Αζερμπαϊτζάν του Ιράν».
Στις 2 Δεκεμβρίου, ο εκπρόσωπος του «Νότιου Αζερμπαϊτζάν» στον ΟΗΕ, Araz Yurdseven, υπερασπίστηκε την ιδέα της ανεξαρτησίας του «Νότιου Αζερμπαϊτζάν» και κατηγόρησε το Ιράν ότι διέπραξε «δολοφονίες κατά των Ιρανών Αζέρων».
Η περιοχή οδεύει προς νέα κλιμάκωση;
Είναι ενδιαφέρον ότι πολλοί Ευρωπαίοι και Αζερμπαϊτζάν εμπειρογνώμονες θεώρησαν την άρνηση του Αρμένιου πρωθυπουργού Νικόλ Πασινιάν να υπογράψει το τελικό έγγραφο της Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO) ως ένδειξη ρωσικής αδυναμίας, χαρακτηρίζοντάς το «ένα πρωτοφανές γεγονός που δεν είχε ξανασυμβεί».
Ο CSTO είναι μια ευρασιατική στρατιωτική συμμαχία που αποτελείται από έξι μετασοβιετικά κράτη, τα οποία περιλαμβάνουν την Αρμενία, τη Ρωσία, τη Λευκορωσία, το Καζακστάν, το Κιργιστάν και το Τατζικιστάν.
Υπάρχουν ανησυχίες πως η περιοχή μπορεί να οδηγηθεί προς μια νέα κλιμάκωση. Το Αζερμπαϊτζάν προσκάλεσε πρόσφατα τουρκικά μαχητικά αεροσκάφη F-16 στην περιοχή, το οποίο θεωρείται ως προετοιμασία για σύγκρουση. Η τελευταία φορά που το Μπακού κάλεσε τα τουρκικά αεροσκάφη ήταν το 2020, εβδομάδες πριν από τον πόλεμο με την Αρμενία.
Το Αζερμπαϊτζάν πιέζει επίσης τη Ρωσία να επαναδιαπραγματευτεί τους όρους της τριμερούς δήλωσης της 10ης Νοεμβρίου 2020, η οποία αναφέρει ότι μόνο οι Ρώσοι ειρηνευτικές δυνάμεις είναι υπεύθυνες για τον έλεγχο του διαδρόμου του Λατσίν.
Το Αζερμπαϊτζάν συνδέει τον αποκλεισμό του διαδρόμου του Λατσίν με το άνοιγμα του διαδρόμου του Ζανγκεζούρ. Εάν η Ρωσία συμφωνήσει σε αυτές τις παραχωρήσεις, θα μπορούσε να οδηγήσει στην απομόνωση της Αρμενίας, να απειλήσει την εδαφική της ακεραιότητα και να μπλοκάρει τα ιρανικά στρατηγικά σύνορα.
Αυτό θα μετατόπιζε επίσης την περιφερειακή ισορροπία δυνάμεων προς την Τουρκία, καθώς το Ιράν κινδυνεύει να δράσει μόνο του ενάντια στις παντουρκιστικές φιλοδοξίες Τουρκίας-Αζερμπαϊτζάν, οι οποίες θα μπορούσαν τελικά να απειλήσουν τα συμφέροντα εθνικής ασφάλειας του Ιράν τόσο σε περιφερειακό όσο και σε εσωτερικό επίπεδο.