Μετά από ώρες ταξιδιού στα ιρακινά σύνορα μεταξύ της αυτόνομης περιοχής Κουρδιστάν του Ιράκ (KRI) και του Ιράν, θα καταλήξετε σε ένα μόνο συμπέρασμα: «Αυτά είναι μονόπλευρα σύνορα».
Ανταποκριτής του The Cradle's Iraq / Παρουσίαση Freepen.gr
Από τον Απρίλιο του 2003, μετά την παράνομη εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ, η Δυτική Ασία μετατράπηκε σε μια τεράστια παιδική χαρά για μια σειρά από ξένα κράτη και οντότητες. Μεταξύ αυτών είναι ιρανικά κουρδικά αυτονομιστικά κόμματα και οργανώσεις που σταθμεύουν στο βόρειο Ιράκ.
Το Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης του Ιράν (IRGC) στοχεύει συχνά τις τοποθεσίες αυτών των ένοπλων πολιτοφυλακών με αεροπορικές επιδρομές λόγω της αυτονομιστικής απειλής που αποτελούν. Αλλά γιατί αυτές οι ομάδες εδρεύουν ακόμη και στο Ιράκ, και η Βαγδάτη και το Ερμπίλ διαδραματίζουν άμεσο ρόλο στη φιλοξενία πολιτοφυλακών που στοχεύουν το ιρανικό έδαφος;
Αυτά τα ερωτήματα παραμένουν –αναπάντητα– εμποδίζουν τις πάντα παρούσες ιρανικές στρατιωτικές απαντήσεις, όπως το Σεπτέμβριο όταν το IRGC πραγματοποίησε στοχευμένες επιθέσεις με drones και πυραύλους εναντίον αυτονομιστών Κούρδων πολιτοφυλακών για 13 συνεχόμενες ημέρες.
Όταν ολοκληρώθηκε η επιχείρηση στις 7 Οκτωβρίου, το IRGC ανακοίνωσε ότι είχε πετύχει τους στόχους του, αλλά προειδοποίησε πως «θα συνεχίσει τις επιχειρήσεις του, εάν η απειλή για την εθνική ασφάλεια του Ιράν επανέλθει».
Ιρανοί Κούρδοι αυτονομιστές
Η πιο εξέχουσα από αυτές τις κουρδικές πολιτοφυλακές είναι το Κόμμα Ελεύθερης Ζωής του Κουρδιστάν (Partiya Jiyana Azad a Kurdistanê – PJAK), του οποίου οι δραστηριότητες κατά των ιρανικών συμφερόντων κλιμακώθηκαν ξαφνικά μετά την κατοχή του Ιράκ από τις ΗΠΑ.
Μετά το 2004, το PJAK εμφανίστηκε για πρώτη φορά ως ένοπλη δύναμη, στις ίδιες περιοχές που ελέγχονται από το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK) υπό τον Αμπντουλάχ Οτσαλάν. Το PKK εδρεύει κυρίως στα Υψίπεδα Καντίλ στο βορειοανατολικό Ιράκ, το οποίο βρίσκεται στην οροσειρά Ζάγκρος που εκτείνεται βαθιά στο ιρανικό έδαφος.
Οι «Δυνάμεις του Ανατολικού Κουρδιστάν» είναι ο στρατιωτικός βραχίονας της κουρδικής πολιτοφυλακής κατά του Ιράν και οι μαχητές τους εκτιμάται ότι είναι μεταξύ 800 και 1.200, οι περισσότεροι από τους οποίους προέρχονται από τη Συρία, το Ιράκ, την Τουρκία, το Ιράν και διάφορες κουρδικές περιοχές.
Σε μια σειρά άρθρων που δημοσιεύθηκαν στο The New Yorker το 2006, ο δημοσιογράφος Seymour Hersh αποκάλυψε πως οι ΗΠΑ και το Ισραήλ εκπαίδευαν αυτό το κόμμα και το υποστήριζαν οικονομικά και με πληροφορίες προκειμένου να υπονομεύσουν την Τεχεράνη.
Λίγο μετά την εισβολή της στο Ιράκ, η κυβέρνηση του Προέδρου των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους ξεκίνησε ένα κρυφό πρόγραμμα εκπαίδευσης και εξοπλισμού του PJAK, με ισραηλινή βοήθεια. «Η ομάδα διεξήγαγε μυστικές διασυνοριακές επιδρομές στο Ιράν», ανέφερε ο Χερς, ως «μέρος μιας προσπάθειας να εξερευνηθούν εναλλακτικά μέσα άσκησης πίεσης στο Ιράν».
Εκμεταλλευόμενος την κοινωνική αναταραχή
Οι πρόσφατες και συνεχιζόμενες αναταραχές που σημειώθηκαν σε ορισμένες πόλεις του Ιράν μετά το θάνατο της νεαρής Ιρανοκούρδίσσας, Mahsa Amini, ενώ βρισκόταν υπό κράτηση στις 16 Σεπτεμβρίου, έδωσε την ευκαιρία στο PJAK και σε άλλα κουρδικά αυτονομιστικά κόμματα να εντείνουν τις ανατρεπτικές δραστηριότητες.
Ο ανταποκριτής του Cradle's Iraq μπόρεσε να φτάσει σε τοποθεσίες που στόχευσε το IRGC στην πόλη Koysanjak (60 χλμ. ανατολικά του Erbil, πρωτεύουσα του KRI) κοντά στα ιρανικά σύνορα και να πλησιάσει ένα από τα μεγαλύτερα στρατόπεδα του PJAK σε ένα από τα στρατόπεδα της πόλης στις κοιλάδες, που περιβάλλονται από μια οροσειρά.
Είναι σχεδόν αδύνατο για τους δημοσιογράφους να φτάσουν σε αυτές τις τοποθεσίες. Έπρεπε να ταξιδέψουμε μεταμφιεσμένοι –χωρίς τα κινητά μας τηλέφωνα ή τις κάμερες– μαζί με ντόπιους χωρικούς και με έναν Κούρδο συντονιστή που κανόνισε την επίσκεψή μας. Οι μαχητές της πολιτοφυλακής συχνά ψωνίζουν σε χωριά γύρω από το στρατόπεδο.
Ωστόσο, «ο στόχος τους δεν είναι να ψωνίσουν, αλλά να πραγματοποιήσουν επιχειρήσεις ασφάλειας και πληροφοριών στις οποίες το κυβερνών Δημοκρατικό Κόμμα του Κουρδιστάν στο Ερμπίλ κλείνει τα μάτια», επιβεβαιώνει ένας βοσκός που φεγγαρώνει ως λαθρέμπορος καπνού και καυσίμων και στις δύο πλευρές των συνόρων.
Υπολογίζει ότι ο αριθμός των μαχητών εδώ είναι λίγο πάνω από 1.000. Τα βουνά παρέχουν έναν άνετο και ασφαλή χώρο για να πραγματοποιήσουν τις στρατιωτικές τους δραστηριότητες, οι οποίες περιλαμβάνουν καθημερινές ασκήσεις και μια στρατιωτική άσκηση με πραγματικά πυρά το Φθινόπωρο.
«Επικίνδυνοι ονειροπόλοι»
Η πηγή μας αποκαλεί τους μαχητές του PJAK «ονειρολάτρες» επειδή το στρατιωτικό τους οπλοστάσιο χρονολογείται από τη δεκαετία του 1950 και περιλαμβάνει ελαφρά όπλα, εκρηκτικούς μηχανισμούς, όλμους και νάρκες κατά των οχημάτων. «Οι Αμερικανοί δε θα δώσουν σε αυτούς τους ανθρώπους σύγχρονα όπλα», προσθέτει ο λαθρέμπορος, ο οποίος πολέμησε στον πόλεμο Ιράν-Ιράκ τη δεκαετία του 1980 και έχει εμπειρία στο να διασχίζει το κακοτράχαλο έδαφος των συνόρων.
Ωστόσο, προειδοποιεί πως αυτοί οι άνθρωποι είναι «επικίνδυνοι», με τις «Δυνάμεις του Ανατολικού Κουρδιστάν» να μεταβαίνουν τώρα στο έργο ασφαλείας και στη «διαχείριση επιχειρήσεων» εντός του Ιράν. Το έργο τους διεξάγεται σε συνεργασία με ειδικές δυνάμεις των Πεσμεργκά του Δημοκρατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (KDP) και των δυνάμεων του «συνασπισμού» (οι οποίες είναι κυρίως αμερικανικά στρατεύματα).
Αυτή η συνεργασία δεν είναι καινούργια και έχει συνοδεύσει κάθε σημαντικό περιστατικό εσωτερικής εμφύλιας διαμάχης που παρατηρήθηκε από το Ιράν τουλάχιστον από το 2009, συμπεριλαμβανομένων των αναταραχών το 2016, το 2017, το 2019, το 2020 και πιο πρόσφατα το 2022.
Τα τελευταία δύο χρόνια, η δραστηριότητα του PJAK έπαψε να είναι καθαρά στρατιωτική και «βλέπουμε μαχητές της να συνοδεύουν τους επισκέπτες. Είναι αλήθεια ότι μεταμφιέζονται, αλλά δεν είμαστε αφελείς», λέει η ιρακινή πηγή, προσθέτοντας ωστόσο πως η περιοχή του Κουρδιστάν «δε θα αποκομίσει κέρδος από αυτό το παιχνίδι ως συνήθως».
Οι Κούρδοι του Ιράκ συνδέονται με το PJAK
Επισήμως, το KDP και η Πατριωτική Ένωση του Κουρδιστάν (PUK), που είναι τα δύο κύρια πολιτικά κόμματα στην περιοχή του Κουρδιστάν, αρνούνται οποιαδήποτε σχέση με το PJAK. Ωστόσο, οι Κούρδοι ηγέτες αναγνωρίζουν την ύπαρξη «συντονισμού», «μετάδοσης μηνυμάτων» και «ανταλλαγής πληροφοριών» με την ομάδα πολιτοφυλακής. Το KDP είχε προηγουμένως καλέσει το PJAK και το PKK να καταθέσουν τα όπλα.
Σίγουρα, θα ήταν δύσκολο –αν όχι αδύνατο– για το PJAK να διαχειριστεί δραστηριότητες τέτοιου μεγέθους στο ιρακινό έδαφος και να διαφημιστεί παγκοσμίως ως «μαχητές της ελευθερίας», χωρίς τη συμπαιγνία και την υποστήριξη τόσο των κουρδικών όσο και των ιρακινών αρχών.
Υψηλόβαθμη ιρανική διπλωματική πηγή με εμπειρία στη Βαγδάτη για περισσότερα από δέκα χρόνια, επιβεβαιώνει την ύπαρξη τριμερούς επιτροπής που περιλαμβάνει εκπροσώπους από την Τεχεράνη, τη Βαγδάτη και το Erbil για την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με τις «ανατρεπτικές δραστηριότητες» που πραγματοποιεί το PJAK εναντίον του Ιράν.
Ωστόσο, η επιτροπή δεν πραγματοποιεί τακτικές συνεδριάσεις και οι Ιρανοί έχουν πειστεί πως οι πρωτοβουλίες της για την αντιμετώπιση προβλημάτων δεν είναι σοβαρές λόγω της ανικανότητας της Βαγδάτης και λόγω της συμμετοχής ξένων κρατών στην υποστήριξη των αυτονομιστών.
Αυτό ώθησε την Τεχεράνη να υιοθετήσει μια πολιτική «βίας για να αποτρέψει ό,τι απειλεί την εθνική της ασφάλεια», με έναν ή δύο αξιωματούχους στο ιρακινό κράτος να ενημερώνονται μισή ώρα πριν από την έναρξη οποιασδήποτε ιρανικής στρατιωτικής επιχείρησης.
Η διπλωματική πηγή, που έχει στρατιωτική εμπειρία, προσθέτει: «Παρακολουθούμε συνεχώς όλους όσους επισκέπτονται τις τοποθεσίες του PJAK, τις κινήσεις των μαχητών του, όλα τα βήματά τους και την υποστήριξη που λαμβάνουν. Μεταδίδουμε ηχογραφήσεις από την στιγμή του βομβαρδισμού για να διαβεβαιώσουμε τους αυτονομιστές και τις υπηρεσίες πληροφοριών που τους υποστηρίζουν ότι γνωρίζουμε πολύ καλά τις τοποθεσίες τους».
Η Βαγδάτη κάνει τα στραβά μάτια
Ωστόσο, στη Βαγδάτη, επίσημες πηγές αρνούνται την ύπαρξη τριμερούς επιτροπής, καθώς και οποιαδήποτε προηγούμενη προειδοποίηση για ιρανικές αεροπορικές επιδρομές. Μάλιστα, υψηλόβαθμος Ιρακινός αξιωματικός ενημέρωσε το The Cradle πως υπάρχουν στρατηγεία και ασφαλή σπίτια για τους Κούρδους αυτονομιστές και τους ηγέτες τους τόσο στο Ερμπίλ όσο και στη Σουλεϊμανίγια, με συντονισμό μεταξύ PJAK και PKK.
Υπάρχουν επίσης στοιχεία ότι οι αυτονομιστικές πολιτοφυλακές δραστηριοποιούνται σε παράνομες, διασυνοριακές δραστηριότητες που παράγουν έσοδα για το PJAK, τα οποία, με τη σειρά τους, του επιτρέπουν να πληρώνει τους μισθούς των μαχητών του. Η Βαγδάτη τα γνωρίζει όλα αυτά, λένε πηγές, αλλά κλείνει τα μάτια.
Διασφάλιση της εδαφικής ακεραιότητας του Ιράν
Ο υψηλόβαθμος αξιωματικός ισχυρίζεται, ωστόσο, ότι ο νέος πρωθυπουργός του Ιράκ Muhammad Shia' al-Sudani είναι σοβαρός για την πρωτοβουλία του να δημιουργήσει μια νέα δύναμη συνοριοφυλάκων που θα σταθμεύει μεταξύ της περιοχής Τουρκίας και Ιράν και να δώσει προτεραιότητα στην υποστήριξη αυτών των δυνάμεων με ανθρώπινο δυναμικό, όπλα και σύγχρονο εξοπλισμό.
Αλλά η πηγή εξέφρασε επίσης απαισιοδοξία για αυτό το συνοριακό εγχείρημα και αναμένει τη συνέχιση των δραστηριοτήτων του PJAK στην ορεινή περιοχή που γνωρίζουν τόσο καλά.
Επισημαίνει πως η Τεχεράνη «δε θα πειστεί για το ιρακινό πεδίο και τα στρατιωτικά μέτρα. Οι Ιρανοί γνωρίζουν τις δυνατότητές μας. Η παρουσία των αυτονομιστών στα σύνορά τους θα παραμείνει πηγή ανησυχίας για την ασφάλεια. Και μας είπαν ότι δε θα σταθούν με σταυρωμένα χέρια μπροστά σε αυτήν την απειλή».
«Πρακτικά», καταλήγει, «η Τεχεράνη είναι αυτή που ελέγχει τα σύνορα στην περιοχή της οροσειράς Jasusan».
Περιττό να πούμε πως ως κυρίαρχο κράτος το Ιράν θα υιοθετήσει μια προορατική στάση για την αντιμετώπιση των απειλών για την εθνική του ασφάλεια που δημιουργούνται από υποστηριζόμενες από ξένες, αυτονομιστικές ομάδες – παρόλο που αυτό μπορεί να υπονομεύσει την κυριαρχία του ασθενέστερου Ιρακινού γείτονά του.
Ενώ είναι συλλογικά προς το συμφέρον του Ιράν, του Ιράκ και μάλιστα της Τουρκίας και της Συρίας να συντονιστούν για αυτήν την αμοιβαία εθνοεθνικιστική, αυτονομιστική απειλή για την ασφάλεια, η Βαγδάτη ήταν πολύ αργή για να ανταποκριθεί στην πρόκληση.
Αντίθετα, μπορεί να δούμε αυτή τη διαδικασία να ξεκινά πρώτα στα βορειοανατολικά της Συρίας, όπου και τα τέσσερα κράτη συγκεντρώνονται επί του παρόντος με έντονη ανησυχία για τον στρατιωτικοποιημένο κουρδικό αυτονομισμό, τους ξένους χορηγούς του και την επικείμενη απειλή μιας στρατιωτικής σύγκρουσης.