 |
| Sputnik / Vyacheslav Prokofyev |
Πριν από πέντε χρόνια, η Επιχείρηση Κλάδος Ελιάς της Τουρκίας ξεκίνησε με μαζικές αεροπορικές επιδρομές, στήλες τεθωρακισμένων οχημάτων, άρματα μάχης με υποστήριξη πεζικού και ειδικές δυνάμεις που εκκαθαρίζουν συριακά εδάφη. Ο τουρκικός στρατός εισήλθε σε μια περιοχή όπου είχαν σταθμεύσει τα ρωσικά στρατεύματα μόλις μια ημέρα νωρίτερα. Το περιστατικό προκάλεσε σοβαρή ένταση στις σχέσεις μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας.
Της Lidia Misnik, μιας ρεπόρτερ με έδρα τη Μόσχα που επικεντρώθηκε στην πολιτική, την κοινωνιολογία και τις διεθνείς σχέσεις - RT.com / Παρουσίαση Freepen.gr
Παρόλα αυτά, η Ρωσία και η Τουρκία δε διέκοψαν τους δεσμούς τους. Εν μέσω συγκρούσεων στη Συρία, τον Καύκασο και την Ουκρανία, και οι δύο πλευρές κατέφυγαν σε συμβιβασμούς και συνέχισαν να διεξάγουν έναν εποικοδομητικό, αμοιβαία επωφελή διάλογο. Σε αυτό το άρθρο, Ρώσοι τουρκολόγοι διερευνούν πώς ο πρώην εχθρός της Μόσχας και ένα από τα παλαιότερα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ έγινε ένας από τους πιο σταθερούς εταίρους της Ρωσίας.
Συριακές συγκρούσεις
Ο τουρκικός στρατός ξεκίνησε την Επιχείρηση Κλάδος Ελιάς στις 20 Ιανουαρίου 2018, ως απάντηση στους βομβαρδισμούς συνοριακών εδαφών από τη συριακή πλευρά. Η επιχείρηση έλαβε χώρα στο Αφρίν, τη βορειοδυτική περιοχή της Συρίας που κατοικείται κυρίως από Κούρδους. Κατευθύνθηκε εναντίον αποσπασμάτων των Κουρδικών Λαϊκών Δυνάμεων Άμυνας και του Κόμματος Δημοκρατικής Ένωσης που ιδρύθηκε από τους Κούρδους.
Με αυτόν τον τρόπο, η Τουρκία επηρέασε τα συμφέροντα των Ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων που βρίσκονται επίσημα στη Συρία κατόπιν αιτήματος της συριακής κυβέρνησης. Ένα χρόνο πριν από την έναρξη της Επιχείρησης Κλάδος Ελιάς, η Ρωσία εισήγαγε στο Αφρίν μια ομάδα από το Κέντρο Συμφιλίωσης των Αντιτιθέμενων Πλευρών και η παρουσία του ρωσικού στρατού έγινε ένα είδος εγγύησης ασφάλειας για τους Κούρδους. Κατά την έναρξη της επιχείρησης, για λόγους ασφαλείας, οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις μεταφέρθηκαν στο νοτιοανατολικό τμήμα της επαρχίας – ιδιαίτερα, στην περιοχή Tell Rifaat στο δρόμο προς το Χαλέπι.
Οι Κούρδοι υπέθεσαν ότι η Ρωσία είχε δώσει το πράσινο φως για την επίθεση. Η επιχείρηση της Άγκυρας ξεκίνησε με τον μαζικό βομβαρδισμό του Αφρίν. Αν και τα συστήματα αντιπυραυλικής άμυνας S-400 που βρίσκονται στη ρωσική αεροπορική βάση Khmeimim θα μπορούσαν να το είχαν αποτρέψει, η Ρωσία σαφώς δεν είχε καμία πρόθεση να τα χρησιμοποιήσει εναντίον της Τουρκίας. «Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς μια σύγκρουση μεταξύ της Ρωσίας και της Τουρκίας, η οποία είναι μέρος του ΝΑΤΟ. Η Ρωσία έπρεπε να καταρρίψει τουρκικά αεροπλάνα; Αυτό απλά δεν είναι δυνατό», δήλωσε ο στρατιωτικός ειδικός Βλαντιμίρ Εβσέεφ στην στρογγυλή τράπεζα της διεθνούς ομάδας μέσων ενημέρωσης Rossiya Segodnya.
Μετά την ολοκλήρωση της Επιχείρησης Κλάδος Ελιάς, ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είπε πως η Τουρκία θα συνεχίσει να διεξάγει στρατιωτικές επιχειρήσεις σε «ένα μεγάλο μέρος της βόρειας Συρίας». Αυτό πρακτικά σήμαινε ότι το συριακό ζήτημα θα έθετε σε κίνδυνο τις ρωσοτουρκικές σχέσεις σε περισσότερες από μία περιπτώσεις.
Μία από τις κρίσιμες στιγμές ήρθε τον Ιανουάριο του 2020, όταν, με την υποστήριξη του τουρκικού στρατού, οι μαχητές προσπάθησαν να διαπεράσουν τις θέσεις του συριακού κυβερνητικού στρατού. Η επίθεση αποκρούστηκε από τα στρατεύματα του Σύριου προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ με τη βοήθεια των ρωσικών αεροδιαστημικών δυνάμεων. Αυτό προκάλεσε κρίσιμη ένταση στις σχέσεις μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας. Οι παγκόσμιοι πολιτικοί ανησυχούσαν για την κατάσταση και την πιθανότητα μιας πραγματικής στρατιωτικής σύγκρουσης μεταξύ των δύο εξωτερικών δυνάμεων. Ωστόσο, οι διαπραγματεύσεις μεταξύ του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν και του Ερντογάν έβαλαν τελικά τέλος στις εντάσεις.
Το θέμα του Καυκάσου
Οι αντιθέσεις μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας δεν περιορίζονται στη Συρία. Ένα οδυνηρό θέμα και για τις δύο πλευρές αναδύθηκε πρόσφατα στον Καύκασο, όπου, για αρκετές δεκαετίες, η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν έχουν εμπλακεί σε ένοπλη διαμάχη για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Η τουρκική ηγεσία υποστήριξε ανοιχτά την πλευρά του Αζερμπαϊτζάν, ενώ η Ρωσία προσπαθεί να διατηρήσει την ειρήνη στην περιοχή μέσω διαμεσολάβησης και διπλωματικών διαπραγματεύσεων.
Ωστόσο, ακόμη και σε τέτοιες συνθήκες, υπάρχει χώρος για διάλογο μεταξύ Μόσχας και Άγκυρας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το έργο του κοινού Ρωσοτουρκικού Παρατηρητηρίου, το οποίο παρακολουθεί το καθεστώς κατάπαυσης του πυρός στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ μετά το τέλος του πολέμου 44 ημερών το 2020.
Το Κέντρο δεν είναι πάντα επιτυχημένο στην αποτροπή εντάσεων. Για παράδειγμα, η σύγκρουση ξέσπασε για άλλη μια φορά το Μάρτιο του 2022, όταν, σύμφωνα με το Ερεβάν, χωριά στο έδαφος του Καραμπάχ δέχθηκαν πυρά από τον στρατό του Αζερμπαϊτζάν.
Ωστόσο, η κατάσταση στην περιοχή είναι τόσο εύθραυστη που μπορεί να επιδεινωθεί χωρίς ούτε μια βολή. Στα μέσα Δεκεμβρίου, μια ομάδα του Αζερμπαϊτζάν που αυτοαποκαλούνταν περιβαλλοντικοί ακτιβιστές απέκλεισε τον διάδρομο του Λατσίν, ο οποίος βρίσκεται υπό τον έλεγχο των ρωσικών ειρηνευτικών δυνάμεων. Οι διαδηλωτές δήλωσαν πως αντιτίθενται στην παράνομη εξόρυξη φυσικών πόρων από τις αρμενικές αρχές στο έδαφος της μη αναγνωρισμένης δημοκρατίας και απαιτούν από τους αξιωματούχους του Αζερμπαϊτζάν να επιθεωρήσουν τα τοπικά ορυχεία.
Ο διάδρομος που απέκλεισαν οι ακτιβιστές είναι ο μόνος δρόμος που συνδέει το Ναγκόρνο-Καραμπάχ με την Αρμενία, γεγονός που θέτει de facto την μη αναγνωρισμένη δημοκρατία υπό αποκλεισμό.
Ο Βλαντιμίρ Πούτιν και ο Ρετζέπ Ερντογάν δεν έχουν ακόμη συζητήσει το θέμα. Η τελευταία τους συζήτηση για το θέμα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ έγινε την 1η Νοεμβρίου 2022. Στη συνέχεια, ο Ρώσος πρόεδρος ενημέρωσε τον Τούρκο ομόλογό του για τα αποτελέσματα της τριμερούς συνάντησής του με τον Πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ και τον Πρωθυπουργό της Αρμενίας Νικόλ Πασινιάν.
Ωστόσο, οι ηγέτες της Ρωσίας και της Τουρκίας διατηρούν τακτικές επαφές για μια άλλη σύγκρουση, η οποία για τη Μόσχα είναι αυτή την στιγμή το πιο πιεστικό ζήτημα.
Η ουκρανική κρίση
Αυτή, φυσικά, είναι η σύγκρουση στην Ουκρανία. Ο Πρόεδρος της Τουρκίας είναι σχεδόν ο μόνος μεσολαβητής στη σύγκρουση, τουλάχιστον στο θέμα των ανταλλαγών κρατουμένων μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, που γίνονται με την άμεση συμμετοχή της Άγκυρας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ερντογάν ζήτησε από τον Πούτιν να αναθέσει στην Άγκυρα το καθεστώς του επίσημου διαμεσολαβητή στην ουκρανική κρίση ακόμη και πριν από την έναρξη της ρωσικής στρατιωτικής επιχείρησης.
«Υποστηρίζουμε την εδραίωση της ειρήνης στην περιοχή, ειδικά στο θέμα που αφορά τους Τούρκους της Κριμαίας. Έχουμε συζητήσει επανειλημμένα αυτά τα θέματα με τους Ρώσους φίλους μας και ιδιαίτερα με τον Πρόεδρο Πούτιν. Δε θέλουμε η περιοχή να είναι μια περιοχή όπου κυριαρχεί ο πόλεμος», δήλωσε ο Πρόεδρος της Τουρκίας στα τέλη του περασμένου έτους.
Ωστόσο, η Μόσχα δύσκολα βλέπει την Άγκυρα ως μεσολαβητή μετά τη συμμετοχή της στην αντιρωσική «Πλατφόρμα της Κριμαίας» που διοργάνωσε το Κίεβο και την προμήθεια στρατιωτικών drones στην Ουκρανία – ενέργειες που της στέρησαν σαφώς την ουδετερότητα.
Στέρεη σχέση
Παρά τις πολλές αντιφάσεις μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας, οι δύο χώρες κατάφεραν να διατηρήσουν έναν εποικοδομητικό διάλογο και φιλικές σχέσεις. Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες είναι η οικονομική αλληλεξάρτηση Μόσχας και Άγκυρας, η οποία έχει αυξηθεί ραγδαία τα τελευταία χρόνια. Μεταξύ Ιανουαρίου-Σεπτεμβρίου του περασμένου έτους, ο εμπορικός τζίρος μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας ξεπέρασε τα 47 δισεκατομμύρια δολάρια, δηλαδή το διπλάσιο σε σχέση με τους πρώτους εννέα μήνες του 2021. Αυτό οφείλεται κυρίως στο ότι η Μόσχα χρησιμοποιεί την Άγκυρα για να αντικαταστήσει τις επίσημες εισαγωγές από δυτικά κράτη.
«Ο διάλογος μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας βασίζεται σε ένα εξαιρετικά υψηλό επίπεδο συνεργασίας στο εμπόριο και την οικονομία. Αυτή είναι μια βασική πτυχή. Η Τουρκία σημείωσε ρεκόρ στις εξαγωγές φέτος και σημαντική ποσότητα αγαθών εξήχθη στη Ρωσία. Ελλείψει αυτού, η τουρκική οικονομία θα ήταν σε πολύ πιο ατυχή κατάσταση από ό,τι είναι τώρα», δήλωσε στο RT ο Βίκτορ Ναντέιν-Ραγιέφσκι, ανώτερος ερευνητής στο Ινστιτούτο Παγκόσμιας Οικονομίας και Διεθνών Σχέσεων.
Επιπλέον, η Τουρκία εξαρτάται από τους ρωσικούς ενεργειακούς πόρους. Παρά το γεγονός πως το πρακτορείο ειδήσεων Anadolu ανέφερε ότι η Άγκυρα άρχισε να αντικαθιστά το ρωσικό φυσικό αέριο και να στρέφεται σε άλλους προμηθευτές (σύμφωνα με τη μηνιαία έκθεση της Αρχής Ρύθμισης της Αγοράς Ενέργειας), η Ρωσική Ομοσπονδία εξακολουθεί να διατηρεί ηγετική θέση στον τομέα αυτό.
Ο Nadein-Rayevsky θεωρεί επίσης την κατασκευή του πυρηνικού σταθμού Akkuyu στην Τουρκία από τη Ρωσία σημαντικό παράγοντα στις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών. Το εργοστάσιο κατασκευάζεται στη νότια ακτή, στην επαρχία Μερσίνης. Αυτός είναι ο πρώτος πυρηνικός σταθμός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που κατασκευάστηκε στη δημοκρατία και το πρώτο έργο στην παγκόσμια πυρηνική βιομηχανία που υλοποιήθηκε σύμφωνα με το μοντέλο «χτίζω-λειτουργώ». Η αντίστοιχη συμφωνία μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας υπογράφηκε το Μάιο του 2010. Το κόστος του έργου υπολογίζεται σε περίπου 20 δισεκατομμύρια δολάρια.
«Το κόστος κατασκευής καλύπτεται από τη Ρωσία, χωρίς την επένδυση τουρκικού κεφαλαίου. Το χρέος θα εξοφληθεί μέσω της παροχής ηλεκτρικής ενέργειας, που θα πληρώσουν οι Τούρκοι καταναλωτές σε προσυμφωνημένες τιμές. Αυτό το μοντέλο είναι αρκετά κερδοφόρο για τη Ρωσία. Μετατρέπουμε την Τουρκία σε κόμβο φυσικού αερίου που θα τροφοδοτεί την Ευρώπη με φυσικό αέριο. Αυτή είναι μια μεγάλη ευκαιρία για την Τουρκία, καθώς ως διανομέας πόρων, θα έχει λόγο στον καθορισμό των τιμών. Και οι Τούρκοι σίγουρα δε θα ξεπουλήσουν τον εαυτό τους», είπε ο ειδικός.
Εκτός από την οικονομική συνεργασία, η Ρωσία και η Τουρκία κατάφεραν να οικοδομήσουν σχέσεις εμπιστοσύνης και εποικοδομητικό διάλογο χάρη στον αμοιβαίο σεβασμό, λέει ο Amur Gajiyev, μέλος του Ινστιτούτου Ανατολικών Σπουδών της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών.
Και οι δύο χώρες σέβονται η μία τις πολιτικές και τα συμφέροντα της άλλης και έχουν αναπτύξει ένα μηχανισμό για αλληλεπίδραση με αμοιβαίο σεβασμό. Η συνομιλία μεταξύ τους δεν είναι στο ίδιο επίπεδο με την Τουρκία και το ΝΑΤΟ ή την Τουρκία και άλλες δυτικές χώρες – δεν είναι μια συνομιλία με ένα υποτελές κράτος, αλλά ένας διάλογος μεταξύ δύο ίσων δυνάμεων. Αυτό είναι το μυστικό πίσω από την αποτελεσματική διμερή συνεργασία», είπε ο ειδικός στο RT.
Οι προσωπικές σχέσεις μεταξύ των δύο ηγετών παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο, προσθέτει ο Nadein-Rayevskiy.
«Ο Πούτιν θεωρεί τον Ερντογάν έναν «πραγματικό άνδρα» που τηρεί τον λόγο του. Αυτό είναι ένα νέο χαρακτηριστικό για τον πρόεδρο της Τουρκίας, αλλά ο Ερντογάν έχει δείξει πίστη στις υποχρεώσεις του», είπε.
Σύμφωνα με τον Amur Gajiyev, μια άλλη σημαντική πτυχή είναι πως και οι δύο πλευρές συμμορφώνονται με τις υποχρεώσεις τους βάσει δεσμευτικών αμοιβαίων συμφωνιών. Αυτό φάνηκε στο πλαίσιο της συριακής διευθέτησης, των συμφωνιών για το Καραμπάχ και άλλων θεμάτων στο πλαίσιο της διμερούς συνεργασίας, όπως περιφερειακά προβλήματα, εμπορική, οικονομική και ενεργειακή συνεργασία, καθώς και πολιτιστικοί και ανθρωπιστικοί δεσμοί.
«Εφόσον υπάρχει αμοιβαία εμπιστοσύνη και όλες οι πλευρές τηρούν τις υποχρεώσεις τους βάσει των υφιστάμενων συμφωνιών, δεν θα υπάρχουν εμπόδια στην αμοιβαία επωφελή συνεργασία των δύο χωρών στο μέλλον», δήλωσε ο Amur Gajiyev.