 |
| Υπηρεσία Τύπου του Προέδρου της Ρωσικής Ομοσπονδίας |
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι ο πόλεμος με αντιπροσώπους της Δύσης εναντίον της Ρωσίας δεν είναι απλώς ένα ακόμη ελαφρύ χτύπημα στις αιωνόβιες σχέσεις μας, αλλά μάλλον μια βαθιά, παρατεταμένη σύγκρουση με μακροχρόνιες συνέπειες. Η παλιά στρατηγική, ξεκινώντας από το Μέγα Πέτρο, για τον εξευρωπαϊσμό της χώρας και τη θέση της σε αυτόν τον κόσμο, δεν είναι πλέον σχετική.
Ντμίτρι Τρένιν, καθηγητής ερευνητής στην Ανώτατη Οικονομική Σχολή και επικεφαλής ερευνητής στο Ινστιτούτο Παγκόσμιας Οικονομίας και Διεθνών Σχέσεων. Είναι επίσης μέλος του Συμβουλίου Διεθνών Υποθέσεων της Ρωσίας - RT.com / Παρουσίαση Freepen.gr
Τι είναι πιο σημαντικό - πολιτική ή στρατηγική; Πριν απαντήσουμε, πρέπει να ορίσουμε τους όρους. Ο πρώτος είναι ένας πολύ ευρύς όρος. Καλύπτει ένα ευρύ φάσμα νοημάτων - από την πολιτική πορεία μέχρι τα μικρότερα ευκαιριακά βήματα τακτικής φύσης. Επιπλέον, η πολιτική μπορεί να αναφέρεται όχι μόνο στις δραστηριότητες μιας μόνο περιοχής, αλλά σε έναν άπειρο αριθμό θεμάτων, όπως η εσωτερική πολιτική του Ισραήλ, η πολιτική των μεγάλων δυνάμεων στον Ειρηνικό ή η παγκόσμια πολιτική κατά το πρώτο τρίμηνο του 21ου αιώνα.
Συγκριτικά, η έννοια της στρατηγικής είναι πολύ πιο στενή και πιο καθορισμένη. Έχει δύο βασικά στοιχεία - τον στόχο στον οποίο στοχεύει το θέμα και τη γενική διαδρομή που έχει επιλέξει για να φτάσει στον στόχο. Η στρατηγική είναι πολύ ευαίσθητη στις περιστάσεις και προσαρμόζεται συνεχώς, αλλά οι συγκεκριμένες λεπτομέρειες της κίνησης προς τον στόχο ανήκουν στην τακτική. Σε αντίθεση με την πολιτική, η οποία έχει τις ρίζες της στην πολιτική διοίκηση και περιλαμβάνει αλληλεπίδραση με άλλες δυνάμεις που δραστηριοποιούνται στον ίδιο τομέα. Η στρατηγική, που έχει τις ρίζες της στις στρατιωτικές υποθέσεις, περιλαμβάνει αντίσταση. Δηλαδή την υποχρεωτική παρουσία αντιπάλου.
Την εποχή του Πρώσου στρατιωτικού θεωρητικού Carl Clausewitz, ο οποίος έλεγε περίφημα ότι ο πόλεμος είναι η συνέχεια της πολιτικής με άλλα (δηλαδή βίαια) μέσα, στρατηγική σήμαινε στρατιωτική στρατηγική, η οποία ήταν αυστηρά υποταγμένη στην πολιτική ως την υψηλότερη κατηγορία. Στη συνέχεια, η χρήση της λέξης άλλαξε. Η στρατηγική έγινε όλο και περισσότερο κατανοητή ως ανώτερη πολιτική, ενώ η πολιτική συχνά κατανοήθηκε ως πολιτική τακτική.
***
Με αυτές τις έννοιες να έχουν εξηγηθεί, μπορούμε τώρα να θέσουμε ένα πραγματικά σημαντικό ερώτημα: ποιο είναι το νόημα της στρατηγικής σε μια εποχή θεμελιωδών αλλαγών στον κόσμο; Φυσικά, καλό είναι να έχεις ξεκάθαρο στόχο και ξεκάθαρο μονοπάτι για να φτάσεις εκεί, αλλά τι γίνεται αν ο στόχος αποδειχτεί αντικατοπτρισμός και η πορεία προς αυτόν αδιέξοδο; Ή, έχοντας προσδιορίσει σωστά το τελικό σημείο της κίνησης και σχεδιάσει τη διαδρομή, ο στρατηγός συναντά απροσδόκητα μικρά ή μεγάλα εμπόδια («τριβή» κατά τον ορισμό του Clausewitz) στην πορεία που τον απομακρύνουν. Κατά συνέπεια, ο επιδιωκόμενος στόχος πρέπει να είναι ρεαλιστικός και οι τρόποι επίτευξής του πρέπει να είναι πολυδιάστατοι.
Είναι σαφές σε όλους πως ο σύγχρονος κόσμος έχει εισέλθει σε μια περίοδο πολλών κρίσεων: γεωπολιτική με οξεία φάση αντιπαλότητας μεγάλων δυνάμεων και ανάδειξη νέων παικτών στην παγκόσμια σκηνή, οικονομική με την περιφερειοποίηση της οικονομίας και της χρηματοδότησης, αξίες συμπεριλαμβανομένης της αδυναμίας των σύγχρονων δυτικών εμμονών να γίνουν καθολικές και της πάλης μεταξύ παράδοσης και καινοτομίας εντός της ίδιας της Δύσης, καθώς και μεταξύ της Δύσης και της Ανατολής και του Νότου, και τώρα του Βορρά - Ρωσίας, και ούτω καθεξής. Ένας σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει την πορεία και την έκβαση καθεμιάς από αυτές τις κρίσεις ήταν η εκρηκτική ανάπτυξη της τεχνολογίας σε διάφορους τομείς, από την επιστήμη των υπολογιστών έως τη βιομηχανική. Αυτές οι συνθήκες καθιστούν εξαιρετικά δύσκολη όχι μόνο την πρόβλεψη της γενικής εξέλιξης των γεγονότων, αλλά ακόμη και τη σωστή τοποθέτηση για την αντιμετώπιση των συνεπειών τους.
Επομένως, όταν αντιμετωπίζουμε τις κρίσεις της εποχής μας, είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο να παρασυρόμαστε από φαντασιώσεις. Είναι εξίσου απερίσκεπτο να παρασύρεσαι στο έλεος των ρευμάτων. Άρα, προκύπτει πως ο στρατηγός (σχεδιαστής και πλοηγός) και ο πολιτικός (ο πιλότος) πρέπει να συνεργάζονται και να βρίσκονται σε πολύ στενή επαφή μεταξύ τους.
Σε αυτό το πλαίσιο, είναι σημαντικό για τον στρατηγό να εντοπίσει πρώτα τις επικρατούσες τάσεις στην παγκόσμια ανάπτυξη, δημιουργώντας έτσι ένα πλαίσιο για τον καθορισμό στόχων. Στη συνέχεια, πρέπει να «ενσωματώσουν» πιθανούς και ρεαλιστικούς στόχους για τη χώρα τους σε αυτό το πλαίσιο, λαμβάνοντας υπόψη τις διαθέσιμες δυνατότητες. Εφόσον η στρατηγική διαφέρει θεμελιωδώς από ένα σχέδιο στο ότι λαμβάνει υπόψη τις ενέργειες των αντιπάλων, ο στρατηγός πρέπει να φανταστεί την στρατηγική του αντιπάλου και να καθορίσει έναν δρόμο για να τον νικήσει, ή τουλάχιστον να βρει έναν άλλο δρόμο προς την στρατηγική επιτυχία.
Ενώ ο στρατηγός κοιτάζει μακριά, ο πολιτικός πρέπει να παρατηρεί ζητήματα εδώ και τώρα. Οι καταστάσεις αλλάζουν συνεχώς και στις κρίσεις, ειδικά όταν υπάρχουν πολλές ταυτόχρονα, κινούνται γρήγορα και συχνά απροσδόκητα. Ο πολιτικός φροντίζει ώστε η ισορροπία δυνάμεων - ειδικά στη χώρα του - να παραμείνει ευνοϊκή για την επιλεγμένη στρατηγική. Άλλωστε, ο καθορισμός στόχων είναι πάντα προνόμιο της κυβέρνησης της εποχής. Η αλλαγή προσωπικού συνήθως σημαίνει επανεξέταση, ή τουλάχιστον προσαρμογή των στόχων και, κατά συνέπεια, των μέσων για την επίτευξή τους. Ο πολιτικός είναι επίσης υποχρεωμένος να παρακολουθεί στενά τις ενέργειες ξένων παραγόντων και να τις λαμβάνει υπόψη προς το συμφέρον της εθνικής στρατηγικής.
Μέχρι στιγμής όλα αυτά φαίνονται μάλλον αφηρημένα. Ας οξύνουμε το ερώτημα. Ποια πρέπει να είναι η στρατηγική και η πολιτική της Ρωσίας υπό τις παρούσες συνθήκες, ένα χρόνο μετά την έναρξη της στρατιωτικής επιχείρησης στην Ουκρανία;
***
Ας ξεκινήσουμε αξιολογώντας την τρέχουσα κατάσταση. Ένα αποτέλεσμα της σύγκρουσης ήταν ήδη μια θεμελιώδης αλλαγή στο εξωτερικό περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται η Ρωσία. Οι πολιτικές της σχέσεις με τη συλλογική Δύση και τους συμμάχους της έχουν γίνει ανοιχτά εχθρικές και η ένοπλη σύγκρουση στην Ουκρανία είναι ένας πόλεμος αντιπροσώπων της Δύσης εναντίον της Ρωσίας.
Οι οικονομικές σχέσεις με αυτό το μέρος του κόσμου έχουν υπονομευθεί μόνιμα και συρρικνώνονται. Οι πολιτιστικοί, επιστημονικοί, αθλητικοί και ανθρωπιστικοί δεσμοί έχουν περιοριστεί σοβαρά, ο πόλεμος της πληροφορίας έχει φτάσει στη μέγιστη ένταση και το Σιδηρούν Παραπέτασμα στην Ευρώπη έχει ξαναχτιστεί - αυτή τη φορά από τη Δύση.
Ωστόσο, η Ρωσία δεν είναι εντελώς απομονωμένη. Διατηρεί και αναπτύσσει συνεργασίες σε πολλούς τομείς με τα νέα κέντρα ισχύος του κόσμου και άλλες χώρες στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική. Αυτό το τμήμα της παγκόσμιας κοινότητας περιλαμβάνει τα περισσότερα κράτη του κόσμου, όπου ζει η πλειοψηφία του ανθρώπινου πληθυσμού και όπου συγκεντρώνεται περισσότερο από το ήμισυ της παγκόσμιας οικονομίας. Δικαίως μπορεί να ονομαστεί παγκόσμια πλειοψηφία με τη σαφή κατανόηση, φυσικά, ότι αυτή η πλειοψηφία δεν είναι μπλοκ και πως τα μέλη της δεν είναι σύμμαχοι της Ρωσίας. Καθοδηγούνται κυρίως από τα εθνικά συμφέροντα και είναι βαθιά ενσωματωμένα στην παγκόσμια οικονομία και στους δυτικοκεντρικούς θεσμούς που την υπηρετούν, γεγονός που περιορίζει σημαντικά την αλληλεπίδραση με τη Μόσχα.
Η δραματική αλλαγή στον εξωτερικό κύκλο έχει οδηγήσει σε βαθιές αλλαγές στη Ρωσία. Το παλιό μοντέλο εξαγωγής κυρίως πρώτων υλών και εισαγωγής τεχνολογίας δε λειτουργεί πλέον. Το πολιτικό σύστημα, το οποίο χτίστηκε σε φιλελεύθερα αμερικανο-γαλλικά μοντέλα και στη συνέχεια προσαρμόστηκε λίγο-πολύ επιτυχώς -στην ουσία και όχι στη μορφή- στις εγχώριες παραδόσεις, χρειάζεται προφανώς μια βαθιά αναμόρφωση. Η οιονεί ιδεολογία του πραγματισμού και της λατρείας του χρήματος, που κυριάρχησε στη χώρα μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, αποδείχτηκε εσφαλμένη και επιζήμια. Εν ολίγοις, το τέλος του ιστορικού προσανατολισμού προς την ενσωμάτωση με τον δυτικό κόσμο απαιτεί λογικά η Ρωσία να επαναπροσανατολιστεί. Τι σημαίνει όμως αυτό; Σε ποιον «εαυτό»; Σοβιετικό, τσαρικό ή άλλο;
Προϋπόθεση για τη μακροπρόθεσμη στρατηγική της Ρωσίας είναι η νίκη στη συνεχιζόμενη σύγκρουση στην Ουκρανία. Το πιο σημαντικό κριτήριο για μια τέτοια νίκη είναι ένα κράτος που είναι εγγυημένο ότι δε θα οδηγήσει σε ένα νέο πόλεμο μετά από κάποιο χρονικό διάστημα. Αντίθετα, μια ήττα -αν είναι υποθετικά δυνατή- θα μπορούσε να προκαλέσει αποσταθεροποίηση της χώρας, συνοδευόμενη από διάλυση του ρωσικού κράτους. Τα διακυβεύματα για τη Ρωσία στην τρέχουσα σύγκρουση είναι επομένως υπαρξιακά και θεμελιωδώς υψηλότερα από αυτά των ΗΠΑ και των συμμάχων τους.
Αυτό από μόνο του είναι ένας παράγοντας που λειτουργεί υπέρ της Ρωσίας, αλλά σίγουρα δεν εγγυάται την επιτυχία της.
Στρατηγικός στόχος μιας μεταπολεμικής Ρωσίας θα πρέπει να είναι η εδραίωση της ως μια από τις κορυφαίες δυνάμεις του κόσμου, που αποτελεί προϋπόθεση για επιβίωση και ασφάλεια. Απαιτεί μια δυναμική οικονομία και τη δική της τεχνολογική βάση που είναι απολύτως απαραίτητη για την πραγματική κυριαρχία σε έναν κόσμο του 21ου αιώνα, ένα μορφωμένο και υγιή πληθυσμό, μια κοινωνία βασισμένη σε αξίες που μοιράζεται η πλειοψηφία των ανθρώπων και στις αρχές της αλληλεγγύης και της δικαιοσύνης. Πρέπει επίσης να έχει ένα πολιτικό σύστημα που να διασφαλίζει την ενότητα της εξουσίας και να βασίζεται στην αρχή της αρμονικής συνεργασίας μεταξύ των κύριων κοινωνικών ομάδων, των ιδεολογικών σφαιρών και των κλαδικών, περιφερειακών και τοπικών συμφερόντων, με την επίλυση των συγκρούσεων στη βάση του νόμου.
Ο δρόμος για την υλοποίηση αυτού του στρατηγικού στόχου βρίσκεται κυρίως εντός της χώρας. Βασικό κομμάτι αυτού του ταξιδιού είναι η συγκρότηση μιας ελίτ αφοσιωμένης στην εξυπηρέτηση του κράτους και όχι μόνο του εαυτού της. Κρίσιμο σημείο είναι η επιλογή του αρχηγού του κράτους, ειδικά σε περίπτωση αλλαγής πρώτου προσώπου. Αυτή η επιλογή δεν περιορίζεται στην ίδια την εκλογική διαδικασία. Περιλαμβάνει την επιλογή και την εκπαίδευση των υποψηφίων, την εκπαίδευσή τους σε διαφορετικές θέσεις και καταστάσεις, καθώς και τους κανόνες και τα πρότυπα διαδοχής στην ανώτατη εξουσία. Η τοπική αυτοδιοίκηση, η οποία θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο ανοιχτή στους πολίτες και ικανή να αντιμετωπίσει προβλήματα, αποτελεί μια στέρεη λαϊκή βάση για το σύνολο της δομής εξουσίας.
Δεν είναι καν απαραίτητο να σκιαγραφηθούν οι κύριες ωθήσεις μιας στρατηγικής στα οικονομικά και χρηματοοικονομικά, την επιστήμη και την τεχνολογία, τις αξίες και τον πολιτισμό. Ωστόσο, για να διασφαλιστεί πως τα στρατηγικά οράματα δε θα παραμείνουν σχέδια στα χαρτιά, όπως συμβαίνει συχνά, ο στρατηγός πρέπει είτε να είναι ικανός πολιτικός (η προτιμώμενη επιλογή) είτε ικανός να συνεργάζεται στενά με ένα κατώτερο σώμα έμπειρων και εξελιγμένων πολιτικών.
Και πάλι, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η στρατηγική είναι αγώνας - όχι μόνο με τις συνθήκες, αλλά και με πολύ συγκεκριμένα συμφέροντα και ανθρώπους ως φορείς. Η πολιτική είναι η τέχνη του να αποκτάς (και να διατηρείς) ηγεσία, ενώ η στρατηγική, σύμφωνα με τα λόγια του Alexander Suvorov, είναι η επιστήμη της νίκης. Τίποτα δεν αθροίζεται από μόνο του.
Σε ό,τι αφορά την εξωτερική πολιτική, η στρατηγική της Ρωσίας να κινηθεί προς τον στόχο που περιγράφηκε παραπάνω, δηλαδή την ιδιότητα του μεγάλου παγκόσμιου παράγοντα, συνεπάγεται - μεταξύ πολλών άλλων προφανών - ενεργή συμμετοχή στην οικοδόμηση μιας νέας παγκόσμιας τάξης που αποκλείει την κυριαρχία από οποιονδήποτε χώρα ή ομάδα χωρών.
Αυτό είναι ένα αδύνατο έργο μόνο για τη Ρωσία. Γι' αυτό είναι λογικό να ξεκινήσουμε προσπάθειες οικοδόμησης της ειρήνης αναπτύσσοντας τους υπάρχοντες θεσμούς και πρακτικές μη δυτικών χωρών όπως οι BRICS, η SCO, η EAEC και ο CSTO. Πρόκειται για ένα τεράστιο και περίπλοκο έργο που απαιτεί συντονισμένες προσπάθειες πολλών κρατών, αλλά εδώ τίθενται οι βάσεις για τη δημιουργία πολιτικών, οικονομικών, χρηματοπιστωτικών και άλλων θεσμών που να ταιριάζουν στις πραγματικότητες του πρώτου μισού του 21ου αιώνα.