thecradle.co - Yeghia Tashjian / Παρουσίαση Freepen.gr
Παρά τις ισχυρές διπλωματικές τους σχέσεις, η Τουρκία βρίσκεται σε άμεσο ανταγωνισμό με τη Ρωσία και το Ιράν σε δύο μεγάλες ασιατικές ζώνες συγκρούσεων, τη Συρία και το Ναγκάρνο-Καραμπάχ, συνδέοντας τις τύχες του Λεβάντε και του Νοτίου Καυκάσου σε οποιαδήποτε μελλοντική επίλυση.
Ενώ η Άγκυρα επιδιώκει να εδραιώσει την εξουσία της στη βόρεια Συρία και να προωθήσει την τουρκική ηγεμονία σε βασικά κράτη του Καυκάσου όπως το Αζερμπαϊτζάν για γεωπολιτικό πλεονέκτημα, οι στόχοι της Μόσχας και της Τεχεράνης σε αυτά τα δύο θέατρα είναι να μειώσουν την επιρροή των ΗΠΑ και να προωθήσουν τη μακροπρόθεσμη οικονομική αλληλεξάρτηση μεταξύ περιφερειακών και τοπικών κρατών που θα σταθεροποιήσει και θα εμπλουτίσει την περιοχή.
Παρά αυτές τις διαφορές, υπήρξε μια καταιγίδα συναντήσεων μεταξύ ανώτατων Σύριων και Τούρκων αξιωματούχων, με τη Ρωσία να φιλοξενεί άμεσους διαλόγους μεταξύ των αντίστοιχων υπουργών Άμυνας και των αρχηγών των υπηρεσιών πληροφοριών.
Η επιθυμία να συγκεντρώσει την προεκλογική εύνοια των ψηφοφόρων από τον Τούρκο Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και οι καταστροφικοί σεισμοί που έπληξαν τις τουρκοσυριακές συνοριακές πόλεις, έχουν παίξει ρόλο στη διευκόλυνση της πρόσφατης προσέγγισης μεταξύ Άγκυρας και Δαμασκού.
Ωστόσο, είναι απίθανο να υπάρξει πλήρης διπλωματική εξομάλυνση σύντομα λόγω του καθεστώτος του Ιντλίμπ, του προπύργιου των μαχητών στη βόρεια Συρία που ελέγχεται επί του παρόντος από την Τουρκία και τους πληρεξουσίους της. Η Ρωσία φαίνεται επί του παρόντος να τάσσεται υπέρ της διατήρησης του status quo στο Idlib μέχρι να προχωρήσουν περαιτέρω οι συνομιλίες προσέγγισης.
Μόχλευση συγκρούσεων μεταξύ τους
Η επίλυση της συριακής κρίσης εξαρτάται από την έκβαση των περιφερειακών εξελίξεων, των διεθνών διαφορών και των συνεχιζόμενων διπλωματικών αγώνων μεταξύ Άγκυρας και Μόσχας καθώς επιδιώκουν να εδραιώσουν ή να επεκτείνουν την επιρροή τους σε διάφορες περιοχές, συμπεριλαμβανομένης της Συρίας και του Νότιου Καυκάσου.
Οι δύο συγκρούσεις, ιδιαίτερα η διαμάχη του Ναγκόρνο-Καραμπάχ μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν, μοιράζονται ορισμένες ομοιότητες. Και οι δύο περιοχές χαρακτηρίζονται από σημαντική εθνική και θρησκευτική ποικιλομορφία, επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τις περιφερειακές δυνάμεις Ρωσία, Ιράν και Τουρκία και βρίσκονται στο στρατηγικό στόχαστρο παγκόσμιων υπερδυνάμεων όπως η Κίνα και οι ΗΠΑ. Ως αποτέλεσμα, οι δύο συγκρούσεις έχουν διεθνοποιηθεί και οι τοπικοί παράγοντες δεν είναι σε θέση να επιτύχουν λύση χωρίς εξωτερικές εγγυήσεις.
Ο Νότιος Καύκασος αποτελείται από τρία κράτη – Γεωργία, Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν – το καθένα με διαφορετικό προσανατολισμό εξωτερικής πολιτικής. Η Γεωργία έχει δεσμευτεί να συνεργαστεί με τους ευρωατλαντικούς και ευρωπαϊκούς θεσμούς, ενώ η Αρμενία είναι μέλος της στρατιωτικής συμμαχίας του Οργανισμού Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO) υπό τη Ρωσία.
Εν τω μεταξύ, το Αζερμπαϊτζάν και η Τουρκία είναι στρατιωτικοί σύμμαχοι που μοιράζονται παρόμοιες κοσμοθεωρίες, στο βαθμό που η απόφαση της Άγκυρας να υποστηρίξει ένα από τα αντιμαχόμενα μέρη στην Ουκρανία μπορεί να ωθήσει το Μπακού να υιοθετήσει παρόμοια στάση. Αυτή είναι η σημερινή αυξανόμενη σύνδεση μεταξύ τοπικής και διεθνούς σύγκρουσης – κυρίως επειδή οι μεγάλες δυνάμεις έχουν ενταχθεί σε αυτές τις περιφερειακές διαμάχες.
Επιπλέον, η αστάθεια στο Νότιο Καύκασο –μια στρατηγική γεωγραφία για μελλοντικούς εμπορικούς δρόμους που θα ενδυναμώσει τους νέους ηγεμόνες της Ασίας– θα μπορούσε να δημιουργήσει προκλήσεις που θα επηρεάσουν τις εμπορικές και οικονομικές σχέσεις μεταξύ των περιφερειακών κρατών και των γειτόνων τους.
Οι πρόσφατες εξελίξεις δείχνουν πως η Μόσχα πιστεύει ότι η τρέχουσα ανάπτυξη στρατευμάτων της στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι επαρκής για να διασφαλίσει τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα της Ρωσίας στο Μπακού. Ωστόσο, αυτή η θέση αμφισβητείται συνεχώς από το Αζερμπαϊτζάν που υποστηρίζεται από την Τουρκία, ειδικά μετά την υπογραφή της Διακήρυξης του Σούσι τον Ιούνιο του 2021.
Αζερμπαϊτζάν: Ένας σημαντικός σύμμαχος εκτός του ΝΑΤΟ
Η διακήρυξη στόχευε στην ενίσχυση των στρατιωτικών, ασφάλειας και διπλωματικών δεσμών μεταξύ των δύο τουρκικών χωρών και οδήγησε στην περιφερειακή άνοδο της Άγκυρας σε βάρος της Μόσχας. Η Διακήρυξη του Σούσι έχει εδραιώσει τις στρατιωτικές σχέσεις και τις σχέσεις ασφαλείας του Αζερμπαϊτζάν με το βασικό μέλος του ΝΑΤΟ, την Τουρκία, με το Μπακού να μεταρρυθμίζει το στρατό του και να αυξάνει τις μονάδες ειδικών δυνάμεών του χρησιμοποιώντας τα πρότυπα του ΝΑΤΟ.
Σύμφωνα με τον Ahmad Alili από το Κέντρο Ανάλυσης Πολιτικής Καυκάσου που εδρεύει στο Μπακού, το Αζερμπαϊτζάν έχει μετατραπεί σε «μεγάλο σύμμαχο εκτός ΝΑΤΟ» για την Τουρκία, παρόμοιο με το ρόλο του Ισραήλ, της Αιγύπτου και της Ιαπωνίας για τις ΗΠΑ:
Αυτή η εξέλιξη ώθησε τη Μόσχα να αυξήσει την ήπια πίεσή της στο Μπακού και να υπογράψει μια «συμμαχική δήλωση» το Φεβρουάριο του 2022 για να εδραιώσει την πολιτική της παρουσία στην περιοχή. Στην πορεία, ωστόσο, η Αρμενία βρέθηκε περικυκλωμένη από την Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν χωρίς καμία χερσαία σύνδεση με τη Ρωσία και έτσι έχει ωθηθεί σε μια γωνία.
Ρωσική και τουρκική «φρενίτιδα»
Αν και η Άγκυρα και η Μόσχα κατανοούν η μία τις κόκκινες γραμμές της άλλης στη Συρία, η φιλοδοξία της Τουρκίας να παίξει μεγαλύτερο ρόλο στο Νότιο Καύκασο έχει θέσει σε δοκιμασία τη σχέση της με τη Ρωσία.
Το ξέσπασμα του δεύτερου πολέμου του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 2020 έδωσε στην Τουρκία μια μοναδική ευκαιρία να επεκτείνει την επιρροή της στην άμεση γειτονιά της – η οποία παραμένει, από το 1828, στη σφαίρα εθνικών συμφερόντων της Μόσχας. Για να αμφισβητήσει τη Ρωσία, η Τουρκία παρείχε πλήρη ενεργό στρατιωτική και διπλωματική υποστήριξη στο Αζερμπαϊτζάν στον πόλεμο κατά της Αρμενίας για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Κατά τη διάρκεια του πολέμου, τόσο η Μόσχα όσο και η Άγκυρα έπαιξαν τους αντιπάλους μεταξύ τους. Οι παρατηρητές παρατήρησαν ότι ενώ η Ρωσία ήταν μάλλον αμυντική στη δική της «αυλή» στο Νότιο Καύκασο, ήταν έτοιμη να προχωρήσει στην επίθεση στη Συρία βομβαρδίζοντας θέσεις ανταρτών που υποστηρίζονται από την Τουρκία και την Τουρκία στο Ιντλίμπ.
Ασκώντας πίεση στην Άγκυρα στο συριακό θέατρο, η Μόσχα προσπαθούσε να εξισορροπήσει τα τρωτά σημεία της και να ειδοποιήσει την Τουρκία για τους άλλους διαγωνισμούς της. Δε φαινόταν να λειτουργεί. Η Τουρκία έκανε ένα επιθετικό παιχνίδι στην αυλή της ίδιας της Ρωσίας, εγκαινιάζοντας, το Νοέμβριο του 2020, τη σύνδεση του Trans-Adriatic Pipeline (TAP) με τον Trans-Atolian Pipeline (TANAP), ο οποίος επιτρέπει στο φυσικό αέριο της Κασπίας Θάλασσας να φτάσει στη Νότια Ευρώπη μέσω Τουρκίας, παρακάμπτοντας Ρωσία.
Αυτό το έργο είναι κρίσιμο για την Άγκυρα, καθώς μετατρέπει την Τουρκία από εισαγωγέα σε οδό διαμετακόμισης φυσικού αερίου. Ο γεωπολιτικός χαρακτήρας αυτού του έργου στοχεύει στη μείωση της εξάρτησης της Ευρώπης από το φυσικό αέριο από τη Μόσχα.
Ασυμφωνία
Στο διπλωματικό μέτωπο, η Τουρκία προσπάθησε να ξεκινήσει μια διαδικασία αποσυμπίεσης τύπου Αστάνα για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Ωστόσο, η Μόσχα δεν ήταν πρόθυμη να εμπλακεί σε μια αμιγώς διμερή τροχιά με την Άγκυρα στις μετασοβιετικές περιοχές της, καθώς αυτό διατρέχει τον κίνδυνο νομιμοποίησης της επέμβασης και της παρουσίας της Τουρκίας στην πίσω αυλή της Ρωσίας.
Για αυτόν το λόγο, ο Maxim Suchkov, ειδικός στο Συμβούλιο Διεθνών Υποθέσεων της Ρωσίας (RIAC), με έδρα τη Μόσχα, εξηγεί ότι η Ρωσία επέλεξε να μην επέμβει άμεσα στον πόλεμο, ακολουθώντας μια «προσέγγιση παρακολουθήστε και δείτε», η οποία στενοχώρησε τον Αρμένιο σύμμαχό της. Τελεία.
Ο Σουτσκόφ σημείωσε ότι αν το Αζερμπαϊτζάν είχε καταφέρει να καταλάβει το Στεπανακέρτ, την πρωτεύουσα του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, το παιχνίδι της Τουρκίας θα είχε αποδώσει καρπούς και η επιρροή της στην περιοχή απλώς θα επιταχυνόταν. Αλλά αυτό θα είχε οδηγήσει στην εθνοκάθαρση των Αρμενίων και στο Ερεβάν να κατηγορήσει τη Μόσχα για την αδράνειά της – και χάνοντας το μοναδικό περιφερειακό στρατιωτικό σύμμαχό της, η Ρωσία θα είχε ενδεχομένως χάσει ολόκληρη την περιοχή. Αντίθετα, η Ρωσία προσπάθησε να ικανοποιήσει το Μπακού, χωρίς να αποξενώσει εντελώς το Ερεβάν, το οποίο συντρίφτηκε κατά τη διάρκεια του blitzkrieg του φθινοπώρου του 2020 του Μπακού.
Κατά συνέπεια, η τριμερής δήλωση της 10ης Νοεμβρίου 2020 με τη μεσολάβηση της Ρωσίας και η οποία τερμάτισε τον πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ δεν ευνόησε τις φιλοδοξίες της Τουρκίας. Παρά την πίεση για μια πλήρη νίκη του Αζερμπαϊτζάν – ή τουλάχιστον την ανάπτυξη τουρκικών ειρηνευτικών δυνάμεων δίπλα στις ρωσικές δυνάμεις – τα αιτήματα της Άγκυρας απορρίφθηκαν.
Ανεξάρτητα από αυτό, η Τουρκία κατάφερε να γίνει ενεργός παίκτης στη διαμόρφωση του νέου γεωπολιτικού τοπίου της περιοχής. Ενώ η Ρωσία έχει εκφράσει τη δυσαρέσκειά της για την τουρκική παρέμβαση στην παραδοσιακή σφαίρα επιρροής της και έχει καθιερώσει κάποιες «κόκκινες γραμμές», έχει επίσης αναγκαστεί να αναγνωρίσει την Τουρκία ως κατώτερο παίκτη στην περιοχή, αν και η ισοτιμία στην περιφερειακή τάξη μετά τη σύγκρουση παραμένει υπέρ της Μόσχας.
Περιφερειακή τάξη μετά το 2020
Ωστόσο, η συνεχιζόμενη στρατιωτική σύγκρουση στην Ουκρανία είχε σημαντικό αντίκτυπο στην ισορροπία δυνάμεων στο Νότιο Καύκασο. Καθώς οι εχθροπραξίες μεταξύ της Δύσης και της Ρωσίας συνεχίζουν να αυξάνονται, η περιοχή έχει γίνει μια νέα ζώνη αντιπαράθεσης, με το Αζερμπαϊτζάν και την Αρμενία να επιδιώκουν να εξασφαλίσουν τα ζωτικά τους συμφέροντα υπό την κάλυψη του ανταγωνισμού των Μεγάλων Δυνάμεων.
Ενώ το άμεσο συμφέρον του Ερεβάν είναι να προστατεύσει την ασφάλεια του τοπικού αρμενικού πληθυσμού στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, το Αζερμπαϊτζάν επιδιώκει να επιλύσει το ζήτημα του Καραμπάχ μέσω της ωμής βίας, η οποία, εάν επιτύχει, θα μπορούσε να μειώσει σημαντικά την περιφερειακή επιρροή της Μόσχας, ιδίως καθώς η ειρηνευτική της εντολή λήγει το 2025.
Παρά την τριμερή δήλωση του 2020, φαίνεται πως μια μακροχρόνια ειρήνη είναι ακόμα μακριά. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των πολλών διαφορών που παραμένουν άλυτες μεταξύ του Ερεβάν και του Μπακού είναι η αντίθετη ερμηνεία τους στο ένατο άρθρο της δήλωσης.
Το Αζερμπαϊτζάν επιμένει ότι η Αρμενία πρέπει να παράσχει ένα «διάδρομο» μέσω του Σιούνικ (νότια Αρμενία) για να συνδέσει την ηπειρωτική χώρα του Αζερμπαϊτζάν με το θύλακα του Ναχιτσεβάν, τον οποίο το Μπακού αποκαλεί «διάδρομο Ζανγκεζούρ».
Η Αρμενία απορρίπτει αυτόν τον ισχυρισμό, υποστηρίζοντας ότι το άρθρο αναφέρεται μόνο στην αποκατάσταση διαύλων επικοινωνίας (όπως αυτοκινητόδρομοι και σιδηρόδρομοι), με τις δύο πλευρές να έχουν πρόσβαση και να χρησιμοποιούν τις διαδρομές. Αλλά το Μπακού έχει αυξήσει τα διακυβεύματα απειλώντας να μπλοκάρει τον διάδρομο του Λατσίν εάν η Αρμενία δεν παράσχει πρόσβαση στον διάδρομο του Σιούνικ. Το Ερεβάν, με τη σειρά του, υποστηρίζει πως το καθεστώς του διαδρόμου του Λατσίν δεν πρέπει να συνδέεται με το άνοιγμα αυτών των διαύλων επικοινωνίας.
Η κόκκινη γραμμή του Ιράν
Αυτό ώθησε το γειτονικό Ιράν να κάνει μια «επιστροφή» στο Νότιο Καύκασο, προειδοποιώντας ότι τυχόν εδαφικές αλλαγές στα σύνορα Αρμενίας-Ιράν θα αποτελούσαν κόκκινη γραμμή για την Τεχεράνη. Το Ιράν πιστεύει πως τέτοιες αλλαγές θα μπορούσαν να απειλήσουν τα δικά του γεωπολιτικά συμφέροντα, τα οποία περιλαμβάνουν το μερίδιό του στον στρατηγικό Διεθνή Διάδρομο Μεταφορών Βορρά-Νότου (INSTC) που υποστηρίζεται από Μόσχα-Τεχεράνη-Νέο Δελχί .
Με το βάναυσο αποκλεισμό του διαδρόμου του Λατσίν από το Αζερμπαϊτζάν – τη μοναδική χερσαία οδό που συνδέει το Ναγκόρνο-Καραμπάχ με την Αρμενία – τα ρωσικά στρατεύματα παραμένουν οι μοναδικοί εγγυητές της ασφάλειας των Αρμενίων του Καραμπάχ. Ωστόσο, σε αντίθεση με ό,τι έχουν προβλέψει πολλοί αναλυτές, η ήττα της Αρμενίας στον πόλεμο του 2020 δε μείωσε τη ρωσική επιρροή στην Αρμενία.
Στην πραγματικότητα, η Ρωσία έχει αποκτήσει ακόμη μεγαλύτερη επιρροή εκεί, παρά την αυξανόμενη απογοήτευση του Ερεβάν με την αδυναμία της Μόσχας να αποτρέψει τις επιθέσεις του Αζερμπαϊτζάν σε κυρίαρχο αρμενικό έδαφος. Οι αξιωματούχοι του Μπακού έχουν επιδεινώσει τα πράγματα δηλώνοντας πως δεν είναι υπέρ της ανανέωσης της ρωσικής ειρηνευτικής εντολής το 2025 και αντίθετα θα πιέσουν για την «επανένταξη» της περιοχής στο Αζερμπαϊτζάν.
Εάν το Μπακού επιτύχει τον στόχο του και ασχοληθεί με τη δημογραφική μηχανική στην περιοχή – αναγκάζοντας τους Αρμένιους να εγκαταλείψουν το Ναγκόρνο-Καραμπάχ – δε θα υπάρχει πλέον δικαιολογία για τη ρωσική παρουσία στην περιοχή και η Μόσχα θα χάσει τη μόχλευση της σε ολόκληρο τον Νότιο Καύκασο.
Σενάριο Ναγκόρνο-Καραμπάχ στη Συρία;
Η σύγκρουση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ έχει τονίσει την επιτυχία της Μόσχας στη διατήρηση της επιρροής της στην περιοχή, παρά την προσπάθεια της Τουρκίας να συρρικνώσει τη ρωσική επιρροή. Ωστόσο, η συνεχιζόμενη κρίση στην Ουκρανία, και η αβέβαιη έκβασή της, παίζει και στο Νότιο Καύκασο.
Καθώς ο κόσμος μετατοπίζεται από μια μονοπολική τάξη υπό την ηγεσία των ΗΠΑ στην πολυπολικότητα, το Αζερμπαϊτζάν και η Αρμενία, όπως και πολλά άλλα έθνη που βρίσκονται σε σύγκρουση, πρέπει να λάβουν στρατηγικές αποφάσεις για το εάν θα ευθυγραμμίσουν τα συμφέροντά τους με τη Ρωσία ή τη Δύση. Η ουδετερότητα – όταν τα μεγάλα διακυβεύματα ισχύος είναι τόσο υψηλά – είναι απίθανο να εξυπηρετήσει τα ζωτικά συμφέροντα καμίας χώρας.
Ως εκ τούτου, η αυξανόμενη πίεση στον Ερντογάν για να εδραιώσει την εξουσία του στις επερχόμενες εκλογές της Τουρκίας μπορεί να τον αναγκάσει να κάνει παραχωρήσεις στον έναν άξονα έναντι του άλλου. Μια τέτοια κίνηση θα μπορούσε να έχει σημαντικό αντίκτυπο στο Μπακού και μπορεί να οδηγήσει αυτά τα «αδελφικά» έθνη να καταλήξουν σε αντίπαλα παγκόσμια στρατόπεδα.
Επιπλέον, το ενδεχόμενο οι ΗΠΑ να αποσύρουν τα στρατεύματά τους από τη βορειοανατολική Συρία, σε συνδυασμό με το ασαφές πολιτικό μέλλον των Κούρδων της Συρίας, την παράλληλη οικονομία τους και τις αυτόνομες δομές διακυβέρνησής τους, δημιουργεί τον κίνδυνο ενός υποπεριφερειακού κενού ισχύος.
Αυτό θα μπορούσε να ωθήσει την Τουρκία και τη Ρωσία να διαχειριστούν ή να ενισχύσουν τη συνεργατική τους αντιπαλότητα, αν και μένει να φανεί εάν η Ρωσία μπορεί να επιτύχει μια συμφωνία που θα αλλάξει το παιχνίδι μεταξύ των Κούρδων και της Δαμασκού – η οποία θα μπορούσε να κερδίσει τη μόχλευση της Μόσχας με την Άγκυρα στο Νότιο Καύκασο.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία θα μπορούσε να αποτελέσει εμπόδιο στις ρωσικές διπλωματικές πρωτοβουλίες. Η απροθυμία της Ρωσίας να αντιμετωπίσει τις εισβολές του Αζερμπαϊτζάν και τις παραβιάσεις της εκεχειρίας μετά την εμπλοκή του στον πόλεμο της Ουκρανίας υποδηλώνει ότι η Μόσχα μπορεί να μην είναι σε θέση να διαμεσολαβήσει ένα σενάριο διατήρησης της ειρήνης τύπου Ναγκόρνο-Καραμπάχ για τους Κούρδους της Συρίας.
Ως εκ τούτου, η συριακή κρίση μπορεί να παραμείνει παγωμένη έως ότου εξομαλυνθούν οι σχέσεις μεταξύ Άγκυρας και Δαμασκού – ή η Τουρκία απειλήσει με περαιτέρω στρατιωτικές επιθέσεις. Το αποτέλεσμα των τουρκικών εκλογών στις 14 Μαΐου 2023 θα παίξει αναμφίβολα σημαντικό ρόλο από αυτή την άποψη, τόσο στη Συρία όσο και στο Νότιο Καύκασο.