Σπύρος Στάλιας, Οικονομολόγος PhD
Με άλλα λόγια το μέλλον έχει υπολογισμένους πιθανολογικούς κινδύνους και κατά συνέπεια δεν είναι αβέβαιο. Το εργοδικό αξίωμα μας λέει λοιπόν ότι το μέλλον είναι προκαθορισμένο και καμμία ανθρώπινη δράση δεν μπορεί αυτό να το αλλάξει.
Συμπερασματικά, όταν οι τραπεζίτες δίνουν ένα δάνειο είναι σε θέση να υπολογίσουν με αναλογιστική ακρίβεια τη μελλοντική αξία όλων των πιθανών αποτελεσμάτων που προκύπτουν από τα παρελθόντα και τα σημερινά δεδομένα της αγοράς δανείων. Κατά συνέπεια αποκλείεται στο μέλλον να υπάρξουν αθετήσεις υποχρεώσεων, κόκκινα δάνεια, πτωχεύσεις ή άλλες καταστρεπτικές συνέπειες για την απασχόληση και το ΑΕΠ.
Η αγορά των δανείων έγινε αστρονομία, τα δάνεια διαγράφουν μια γνωστή πορεία στο μέλλον, όπως οι πλανήτες!!!
Αλλά όταν το 2008 ξέσπασε η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση (ΠΧΚ), και προέκυψαν σε όλες τις χώρες συστηματικές χρεωκοπίες, κόκκινα δάνεια, αθετήσεις υποχρεώσεων, αποδείχθηκε ότι το νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα λειτουργίας των χρηματοπιστωτικών αγορών ότι είναι εσφαλμένο.
Σε μια καταπληκτική μαρτυρία "mea culpa" ενώπιον του Κογκρέσου των ΗΠΑ στις 23 Οκτωβρίου 2008, ο από το 1986 Προεδρος της Κεντρικής Τράπεζας της Αμερικής (FED) Άλαν Γκρίνσπαν παραδέχτηκε ότι είχε υπερεκτιμήσει την ικανότητα των ελεύθερων χρηματοπιστωτικών αγορών να αυτοδιορθώνονται και ότι δεν περίμενε η απορρύθμιση να απελευθερώσει μια τέτοια καταστροφική δύναμη στη πραγματική οικονομία.
Ο Γκρίνσπαν δήλωσε: ‘’Αυτή η κρίση, ωστόσο, αποδείχθηκε πολύ ευρύτερη από οτιδήποτε θα μπορούσα να φανταστώ [...] όσοι από εμάς είχαμε κοιτάξει το συμφέρον των δανειστικών ιδρυμάτων (τράπεζες) για την προστασία των ιδίων κεφαλαίων (ιδιαίτερα εγώ) είμαστε σε συγκλονισμένοι και σε κατάσταση σοκ [...] Τις τελευταίες δεκαετίες, ένα τεράστιο σύστημα διαχείρισης κινδύνων και τιμολόγησης είχε εξελιχθεί, που συνδυάζει τις καλύτερες γνώσεις μαθηματικών και ειδικών οικονομικών που υποστηρίζονται από σημαντικές προόδους στην τεχνολογία των υπολογιστών και των επικοινωνιών. Βραβείο Νόμπελ [στην οικονομία] απονεμήθηκε για την ανακάλυψη του μοντέλου τιμολόγησης [ελεύθερης αγοράς] που στηρίζει μεγάλο μέρος της προόδου στις αγορές [χρηματοπιστωτικών] παραγώγων. Αυτό το σύγχρονο υπόδειγμα διαχείρισης κινδύνου επικράτησε για δεκαετίες. Όλο το πνευματικό οικοδόμημα, ωστόσο, [έχει πιά] καταρρεύσει."
Σε ερώτηση από μέλη της επιτροπής του Κογκρέσου, ο Γκρίνσπαν παραδέχτηκε ότι: "Βρήκα ένα ελάττωμα στο μοντέλο που αντιλαμβάνομαι ότι είναι η κρίσιμη λειτουργική δομή που καθορίζει πώς λειτουργεί ο κόσμος. Αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που σοκαρίστηκα [...] Ακόμα δεν καταλαβαίνω πλήρως γιατί συνέβη, και προφανώς στο βαθμό που θα καταλάβω τι συνέβη και γιατί, θα αλλάξω τις απόψεις μου’’.
Μεγάλο ενδιαφέρον έχει η επιστολή που έστειλε η Βρετανική Ακαδημία στην Βασίλισσα Ελισάβετ όταν τον Νοέμβριο του 2008 στο London School of Economics ρώτησε με αυστηρότητα γιατί συνέβη αυτό, γιατί κάνεις δεν προέβλεψε την πιστωτική κρίση και τι θα πρέπει να γίνει ώστε ‘ποτέ πάλι’ αυτό να ξανασυμβεί.
Η Βρετανική Ακαδημία θεώρησε καθήκον της, όπως ήταν φυσικό, να απαντήσει στο ερώτημα της Βασίλισσας και στις 22 Ιουλίου του 2009, μετά από 9 ολόκληρους μήνες, έστειλε την απάντηση της στα ανάκτορα του Μπάκιγχαμ. Η επιστολή της Ακαδημίας είναι εντυπωσιακή, γιατί με απλό τρόπο μας δείχνει σε τι επιστημονική σύγχυση έχει περιπέσει η ανθρωπότητα τα τελευταία σαράντα χρόνια. Ολόκληρη την επιστολή που είναι πια μια ιστορική πηγή, την παραθέτω στο τέλος του κειμένου και αξίζει να διαβαστεί. Εδώ αναρτώ μόνο μια μικρή αλλά λίαν ενδεικτική παράγραφο: ‘’..οι περισσότεροι ήσαν πεπεισμένοι ότι οι Τράπεζες γνώριζαν τι έκαναν. Πίστευαν ότι οι οικονομικοί μάγοι είχαν βρει νέους και έξυπνους τρόπους Πράγματι, ορισμένοι υποστήριξαν ότι υπήρχε τέτοια διασπορά του κινδύνου στα νέα χρηματοοικονομικά προϊόντα που ουσιαστικά ο κίνδυνος είχε εξαλειφθεί. Είναι δύσκολο να θυμηθούμε καλύτερο παράδειγμα ευσεβούς σκέψης σε συνδυασμό με την ύβρη…. Υπήρξε ευρεία συναίνεση ότι ήταν καλύτερα να ασχοληθεί κανείς με τα επακόλουθα των φουσκών στις χρηματοπιστωτικές αγορές markets and housing markets than to try to head them off in advance. και στις αγορές κατοικιών [αν υπάρξουν] παρά να προσπαθήσει εκ των προτέρων να τις αποτρέψει’’. Credence was given to Εύγλωττο το μήνυμα.
Στην ευρωζώνη τώρα. Το 2008 οι τράπεζες βρέθηκαν με διπλό πρόβλημα. Σε κρίση φερεγγυότητας δηλαδή στο κατά πόσο είχαν επαρκές κεφάλαιο να καλύψουν τα κόκκινα τους δάνεια, και σε κρίση ρευστότητας στο δηλαδή κατά πόσο είχαν επαρκείς αξίες άμεσα ρευστοποιήσιμες για να καλύψουν τις άμεσες υποχρεώσεις τους. Ήσαν βαρέλι δίχως πάτο.
Τότε έντρομοι οι ηγέτες της Ευρώπης και οι τραπεζίτες κατάλαβαν ότι δεν είχαν τα μέσα και τους τρόπους να αντιμετωπίσουν το θέμα της κρίσης.
Κατάλαβαν ότι το τραπεζικό σύστημα σε κάθε χώρα της ευρωζώνης είχε γίνει τόσο μεγάλο που η κάθε μια χώρα χωριστά δεν θα μπορούσε από μόνη της να σώσει το τραπεζικό της σύστημα. Αντιλήφθηκαν ότι η ΕΚΤ είναι τράπεζα μαϊμού, που σαν στόχο είχε μόνο να μας σώσει από ένα καλπάζοντας πληθωρισμό τύπου Γερμανίας του 1923 ή Ζιμπάμπουε κάτι που ήταν εκτός πραγματικότητας. Όπως ήταν και είναι φτιαγμένη, δεν μπορούσε να σώσει ούτε μια τράπεζα από την πτώχευση, ούτε ένα κράτος. Δεν ήταν και δεν είναι μια πραγματική κεντρική τράπεζα που θα μπορούσε να σταθεροποιήσει το σύστημα. Δεν μπορούσε –και ακόμα δεν μπορεί- να ασκήσει την λειτουργία του lender-of-last-resort όπως η FED στην Αμερική ή η Τράπεζα της Αγγλίας ή κάθε σοβαρή Κεντρική Τράπεζα σε όλο τον κόσμο. Υποθέτω ότι μερικοί ηγέτες θα θυμήθηκαν ότι είχαν παραδώσει τις πρέσες εκτύπωσης εθνικού νομίσματος και την ανεξάρτητη νομισματική πολιτική που ήταν το αμορτισέρ απορρόφησης των κραδασμών της οικονομίας και της προσαρμογής της στη διεθνή οικονομία.
Αφού οι ηγέτες μας βρεθήκαν στην κατάσταση να μην μπορούν να πληθωρισμών για να αποφύγουν το πρόβλημα στο οποίο περιήλθαν (είχαν παραδώσει τις εκτυπωτικές πρέσες στη Γερμάνια), να μην μπορούν να υποτιμήσουν για να αποφύγουν το πρόβλημα (δεν υπήρχε εθνικό νόμισμα), τους απέμενε ή να πτωχεύσει η Ευρώπη, και θα ζούσαμε στιγμές δευτέρας παρουσίας, ή να εφαρμοστεί γενική λιτότητα σε όλη την Ευρώπη. Αποφάσισαν το δεύτερο. Τα οικονομικά της άπατης του νεοφιλελευθερισμού μας οδήγησαν στην λιτότητα.
Με άλλα λόγια μπορεί να προκύψουν συστημικές χρεοκοπίες και αφερεγγυότητες, αλλά δεν μπορούν ποτέ να προβλεφθούν εκ των προτέρων και κατά συνέπεια η λιτότητα εφαρμόστηκε για να σωθούν οι τράπεζες. Η έκρηξη του υπερδανεισμού των χωρών της ευρωζώνης είναι το σύμπτωμα και όχι η αιτία της λιτότητας που ζούμε σήμερα. Η αιτία είναι αυτό καθ’ αυτό το ευρώ, το διεφθαρμένο τραπεζικό σύστημα και ο βλακώδεις θεωρίες των νεοκλασικών πάνω στις όποιες στηρίχτηκε η οικοδόμηση της Ευρωζώνης.
Στην Αμερική η κρίση άρχισε με τις Τράπεζες και έληξε μέσα στις Τράπεζες. Ο Αμερικανικός Λαός, οι φορολογούμενοι, δεν πλήρωσαν τίποτα για την σωτηρία των τραπεζών. Το ίδιο και στην Αγγλία. Εδώ, στην Ελλάδα και στην Ευρωζώνης το θέμα της αναχρηματοδότησης των τραπεζών μετακυλίστηκε στους φορολογουμένους και έγινε αυτό γιατί η κατασκευή της ευρωζωνης δεν επέτρεπε άλλες λύσεις.
Αν αυτή την στιγμή οι Έλληνες βρισκόμαστε στην πιο δεινή θέση από τότε που γίναμε Κράτος, αυτό οφείλεται στον ιδιωτικό τραπεζικό τομέα και πουθενά αλλού. Οι Τράπεζες δημιουργήσαν αυτό το χάος δηλαδή, πτώση του ΑΕΠ, ανεργία, μετανάστευση των νέων, δραστική μείωση των μισθών και των συντάξεων και φυσικά 700.000 (;) κόκκινα δάνεια που ανήκουν σε ‘δεδηλωμένους θεσμικούς μπαταξήδες’. Τι ντροπή.
Και έρχονται τώρα οι Τράπεζες και ούτε λίγο ούτε πολύ ζητούν σπίτια και άλλα περιουσιακά στοιχεία με την απλή δικαιολογία ότι δεν ικανοποίησαν ‘οι κόκκινοι’ τους όρους του συμβολαίου που υπέγραψαν κάποτε. Σωστό.
Αλλά το γεγονός ότι οι πολίτες δεν μπορούν να είναι συνεπείς στις υποχρεώσεις τους την αιτία την δημιούργησε η απληστία των Τραπεζιτών και θύματα είναι οι πολίτες και όχι το αντίθετο, δεν είναι θύματα οι τράπεζες και θύτες οι πολίτες. Αυτό είναι το απόλυτο γεγονός, χωρίς αμφιβολία σε παγκόσμιο επίπεδο.
Υπ’ αυτή την έννοια απορία προκαλεί η απόφαση του Αρείου Πάγου που δικαιώνει τις Τράπεζες και τα Funds και χειρότερα ακόμα την αντίληψη ότι οντολογικά το μέλλον είναι προβλέψιμο. Αν είναι έτσι τι την θέλουμε τότε την δικαιοσύνη.
Η απόφαση πάει κόντρα στα γεγονότα και κατά συνέπεια το μόνο που μπορεί να δικαιολογήσει την απόφαση του Αρείου Πάγου είναι ότι οι Ανώτατοι Δικαστές μας δεν γνώριζαν τα γεγονότα.
Αν δεν κατανοήσουν οι Αρεοπαγίτες μας τι πραγματικά συνέβη και επιμείνουν στην άποψη τους τότε θα δημιουργήσουν στην ελληνική κοινωνία ένα Τηλέφειο Τραύμα, δηλαδή ένα αθεράπευτο τραύμα, που νομίζω ότι θα είναι η απαρχή για μεγάλο κοινωνικό αναβρασμό αφού το άδικο δικαιώνεται.
Τι είναι το ‘Τηλέφειο Τραύμα’. ‘Όταν ο Αχιλλέας τραυμάτισε αναιτίως τον Τήλεφο, ο Απόλλωνας είπε στον Τήλεφο ‘ο τρώσας και ιάσεται’ και ο Αχιλλέας θεράπευσε.
Οι Αεροπαγίτες αυτό θα πρέπει να το κατανοήσουν, και να καλέσουν το πολιτικό σύστημα και τις τράπεζες να βρουν λύση, να θεραπεύσουν. Το δίκαιο είναι η βάση της κοινωνικής ειρήνης.
New York 28/2/2023