Μετά τον καταστροφικό σεισμό που συγκλόνισε τη Συρία και την Τουρκία στις 6 Φεβρουαρίου, η Δαμασκός βρέθηκε στο επίκεντρο μιας άνευ προηγουμένου περιφερειακής διπλωματικής δραστηριότητας. Οι υπουργοί Εξωτερικών της Αιγύπτου και της Ιορδανίας και μια ανώτερη αραβική κοινοβουλευτική αντιπροσωπεία μετέβησαν για επισκέψεις, ενώ ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες αναφέρουν πως ο κορυφαίος διπλωμάτης της Σαουδικής Αραβίας εμφανίστηκε επίσης στη συριακή πρωτεύουσα.
The Cradle's Syria Correspondent / Παρουσίαση Freepen.gr
Αυτό το ξαφνικό κύμα πρωτοβουλιών «σεισμών διπλωματίας» συμπίπτει με την αυξανόμενη συζήτηση στις αραβικές πρωτεύουσες σχετικά με το ενδεχόμενο η Συρία να συμμετάσχει στην πρώτη της Σύνοδο του Αραβικού Συνδέσμου –από το 2011– στο Ριάντ αργότερα αυτόν το μήνα.
Αλλά δεν ήταν, όπως υπέθεσαν πολλοί, τα σεισμικά ρήγματα που ανάγκασαν μια αλλαγή στις αραβικές πολιτικές απέναντι στη Συρία. Μάλλον, ήταν η γεωπολιτική θέση του κράτους μέσα σε έναν επιταχυνόμενο περιφερειακό ανταγωνισμό για ηγεμονία που προκάλεσε τη βιασύνη προς τη Δαμασκό.
Μέσω των πολιτικών προσέγγισής τους με την κυβέρνηση του Προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ, οι αραβικές χώρες επιδιώκουν να απομακρύνουν τη Συρία από το Ιράν και να αναιρέσουν το περιφερειακό χάος που προκλήθηκε από τις αραβικές εξεγέρσεις την τελευταία δεκαετία. Αυτή είναι μια πολιτική που υιοθετήθηκε στο Κάιρο και το Άμπου Ντάμπι, τα δύο αραβικά κράτη που διαθέτουν τις ισχυρότερες σχέσεις με το Ισραήλ – το μεγαλύτερο περιφερειακό αντίπαλο του Ιράν.
Πρωτοβουλία Καΐρου: Ένα αραβικό σχέδιο για συμφιλίωση με τη Συρία
Τα νέα είναι ότι υπάρχει τώρα στο τραπέζι ένα σχέδιο αραβικής συμφιλίωσης, βασισμένο σε μια «κολοβωμένη» πρωτοβουλία που έφερε μαζί του στη Δαμασκό ο υπουργός Εξωτερικών της Αιγύπτου Sameh Shoukry. Το Cradle ενημερώθηκε για τα περιγράμματα αυτού του σχεδίου, το οποίο προτείνει την αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ της Συρίας και των αραβικών κρατών στα προ του 2011 επίπεδα, την επιστροφή της Συρίας στον Σύνδεσμο των Αραβικών Κρατών και τη διαπραγμάτευση για την ανάπτυξη κοινών «αραβικών δυνάμεων» στο Συριακό-Ιρακινό σύνορο.
Στις σκιές αυτής της πρωτοβουλίας, τα ΗΑΕ – ο κύριος μοχλός εξομάλυνσης της Δυτικής Ασίας με το Ισραήλ – προσπαθεί να προωθήσει τη δική του «μυστική ρήτρα» ωθώντας τη Συρία και το Ισραήλ σε ειρηνευτικές συνομιλίες για πρώτη φορά μετά την κατάρρευσή τους το 2010. Είναι σίγουρος ένας τραβηγμένος στόχος: Το Ισραήλ βομβαρδίζει τη Συρία κάθε εβδομάδα, για αρχή.
Το σχέδιο του Καΐρου μπορεί να έχει ήδη επιτύχει έναν από τους τρεις κύριους στόχους του. Ένας Αιγύπτιος πολιτικός που γνωρίζει καλά τις πρόσφατες αραβοσυριακές συναντήσεις και ζήτησε να παραμείνει ανώνυμος, αρνήθηκε οποιαδήποτε αραβική διαφωνία για τη Συρία. Επιβεβαιώνει, μάλιστα, ότι η Σαουδική Αραβία συντονίζεται τώρα με τα ΗΑΕ, την Αίγυπτο και το Ομάν σε ένα μηχανισμό για τον τερματισμό της αναστολής της ιδιότητας μέλους της Συρίας στον Αραβικό Σύνδεσμο το 2011.
Επισημαίνει τις δηλώσεις του υπουργού Εξωτερικών της Σαουδικής Αραβίας Faisal bin Farhan Al Saud στη Διάσκεψη για την Ασφάλεια του Μονάχου τον περασμένο Φεβρουάριο, οι οποίες καταδεικνύουν μια αξιοσημείωτη αλλαγή από τα πρώτα χρόνια του συριακού πολέμου. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου τεράστιας διααραβικής διχόνοιας, πολλά περιφερειακά κράτη, συμπεριλαμβανομένης της Σαουδικής Αραβίας, υποστήριξαν ένοπλες πολιτοφυλακές για να ανατρέψουν την κυβέρνηση υπό την ηγεσία του Άσαντ.
Ο «ρεαλισμός» διέπει τη νέα προσέγγιση στη Συρία
Στο Μόναχο, ο Αλ Σαούντ είπε πως «υπάρχει μια συναίνεση που αυξάνεται στον αραβικό κόσμο ότι το status quo δεν είναι εφαρμόσιμο, οι «μαξιμαλιστικοί στόχοι» για μια πολιτική λύση θα απορριφθούν και πως «διατυπώνεται» μια νέα προσέγγιση για την αντιμετώπιση του ζητήματος των Σύριων προσφύγων σε γειτονικά κράτη.
Στην πραγματικότητα, είναι ο «ρεαλισμός» που έχει αρχίσει να διέπει την αραβική προσέγγιση στη συριακή κατάσταση: αυτό περιλαμβάνει τον παραμερισμό των αιτημάτων για «αλλαγή καθεστώτος» και την αναγνώριση της αποτυχίας τους να επιτύχουν αυτόν τον στόχο. Αυτό ισχύει και για την πρόσφατη τουρκική πολιτική προσέγγισης με τη Δαμασκό.
Η αιγυπτιακή πηγή λέει στο The Cradle ότι η πρωτοβουλία του Καΐρου – που υποστηρίζεται από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και «συντονίζεται» με το Ριάντ – βασίζεται στη διατήρηση της «ενότητας και κυριαρχίας των συριακών εδαφών» και «την επιστροφή στην κατάσταση πεδίου όπως ήταν πριν από το 2011».
Αν και η Δαμασκός δεν έφερε αντίρρηση για την πρωτοβουλία του Καΐρου κατ' αρχήν, έχει δηλώσει πως θα προχωρήσει σταδιακά - «παράλληλα» με όσους κάθονται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Αυτό πρέπει να ξεκινήσει με τη διακοπή της αραβικής χρηματοδότησης των ένοπλων ομάδων, ιδιαίτερα εκείνων των μαχητών που συνδέονται με την Αλ Κάιντα και έχουν αποκλειστεί σε διάφορους τρομοκρατικούς καταλόγους.
Επιβεβαιώνει ότι υπάρχει μια «ισορροπημένη αραβική δέσμευση» να σταματήσει η χρηματοδότηση της ένοπλης αντιπολίτευσης της Συρίας. Επιπλέον, η Τουρκία έχει εκφράσει την ξεχωριστή της προθυμία να παράσχει «εγγυήσεις ασφαλείας στο Idlib», το εναπομείναν προπύργιο των εξτρεμιστικών πολιτοφυλακών στη Συρία.
Η αιγυπτιακή πολιτική πηγή αποκαλύπτει επίσης πως «η συζήτηση για την επιστροφή της Συρίας στον Αραβικό Σύνδεσμο είναι πίσω μας». Αυτό, φυσικά, υποδηλώνει ότι όλα τα αραβικά κράτη συμφωνούν πλέον σε αυτό το θέμα – σε πλήρη αντίθεση με τη διαφωνία που σκέπασε την προηγούμενη σύνοδο κορυφής στο Αλγέρι τον περασμένο Νοέμβριο.
«Οι συνομιλίες περιστρέφονται τώρα γύρω από πολιτικές ρήτρες που συνοδεύουν αυτήν την επιστροφή [στον Αραβικό Σύνδεσμο], συμπεριλαμβανομένης της συζήτησης για την ανάπτυξη αραβικών δυνάμεων στην περιοχή Τζαζίρα της Συρίας, μέχρι το τρίγωνο των συνόρων Συρίας-Ιορδανίας-Ιράκ και συμπεριλαμβανομένης της απόφασης για ίδρυση αυτής της δύναμης στην τελική δήλωση της επόμενης αραβικής συνόδου κορυφής στο Ριάντ», αποκαλύπτει αναλυτικά.
Εξωτερικές προκλήσεις
Το κύριο εμπόδιο σε αυτήν την πρωτοβουλία είναι η ανάπτυξη αμερικανικών στρατευμάτων στο al-Tanf (ανατολική Συρία), al-Hasakah και Deir Ezzor (βορειοανατολικά), όπου η Ουάσιγκτον διατηρεί περίπου 900 στρατιώτες ως μέρος του υπό την ηγεσία των ΗΠΑ συνασπισμού κατά του ISIS σε περιοχές που ελέγχονται από τις κατά κύριο λόγο Κουρδικές Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF).
Και δεν υπάρχουν ενδείξεις πως οι Ηνωμένες Πολιτείες σκοπεύουν να αποσυρθούν από αυτές τις περιοχές. Στις 4 Μαρτίου, ο Πρόεδρος του Γενικού Επιτελείου Στρατηγού των ΗΠΑ, Στρατηγός Μαρκ Μίλι επισκέφθηκε τη βορειοανατολική Συρία, όπου ανακοίνωσε ότι οι αμερικανικές δυνάμεις και οι SDF σημειώνουν πρόοδο στη διασφάλιση της ήττας του ISIS. Όταν ρωτήθηκε αν η αποστολή στη Συρία άξιζε τον κίνδυνο, ο Milley τη συνέδεσε με την ασφάλεια των Ηνωμένων Πολιτειών και των συμμάχων τους, λέγοντας: «Αν νομίζετε πως αυτό είναι σημαντικό, η απάντηση είναι ναι».
Τα τελευταία χρόνια, από τότε που άρχισε να κλείνει ο πόλεμος στη Συρία, η Ουάσιγκτον έχει συστηματικά ματαιώνει τις προσπάθειες των Αράβων να βελτιώσουν τις σχέσεις με τη Συρία. Μετά το σεισμό της 6ης Φεβρουαρίου, το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ ανακοίνωσε ρητά την άρνησή του να «ομαλοποιήσει τις σχέσεις με τη Δαμασκό». Και η συντριπτική πλειοψηφία της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ ενέκρινε νομοσχέδιο στις 27 Φεβρουαρίου που καλεί την κυβέρνηση του προέδρου Τζο Μπάιντεν να συνεχίσει να επιβάλλει κυρώσεις στη Συρία – παρά την επιδείνωση της ανθρωπιστικής κρίσης στη χώρα.
Ακόμη και πριν από το σεισμό, η Ουάσιγκτον εργαζόταν υπερωρίες για να σφίξει τον οικονομικό κλοιό στη Συρία. Μόλις πριν από μήνες, στα τέλη του 2022, ο Μπάιντεν εξέδωσε το «Νόμο Captagon» επιβάλλοντας πρόσθετες κυρώσεις στη Δαμασκό, η οποία ήδη βρισκόταν υπό τις τιμωρητικές συνέπειες των σαρωτικών κυρώσεων του Νόμου του Καίσαρα των ΗΠΑ.
Τον περασμένο χρόνο, δυτικά και αραβικά μέσα ενημέρωσης επισήμαναν ισχυρισμούς ότι η Συρία μεταφέρει λαθραία το Captagon σε αραβικές χώρες του Περσικού Κόλπου, ιδιαίτερα στη Σαουδική Αραβία. Αυτές οι κατηγορίες στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκαν για να δικαιολογήσουν και να εμποδίσουν τα αραβικά κράτη να αποκαταστήσουν τους δεσμούς με τη Δαμασκό. Μία από τις «τιμές εξομάλυνσης» με τη Συρία, ζήτησαν οι περιφερειακοί πολιτικοί, θα ήταν οι πληροφορίες για τα «εργοστάσια Captagon» που εξάγουν αυτό το φάρμακο στη Σαουδική Αραβία.
Ωστόσο, σήμερα, αραβικές πηγές επιβεβαιώνουν ότι «όλα όσα κυκλοφόρησαν στα μέσα ενημέρωσης σχετικά με την απαίτηση των αραβικών χωρών για τη Δαμασκό να σταματήσει το λαθρεμπόριο Captagon δεν ήταν στο τραπέζι με τους Σύριους αξιωματούχους» κατά τη διάρκεια συναντήσεων τον περασμένο μήνα. Στην ουσία δεν συζητήθηκε καν το Captagon.
«Αυτό που συζητήθηκε», λέει μια πηγή με πληροφορίες για τις ατζέντες της συνάντησης, «ήταν ένας μηχανισμός Συρίας-Ιορδανίας-Ιράκ –με αραβική κάλυψη– για τον έλεγχο των συνόρων, παρόμοιος με τη συμφωνία για την ασφάλεια των συνόρων Ιράκ-Σαουδικής Αραβίας που υπογράφηκε τον περασμένο Φεβρουάριο».
Εκτός από την στρατιωτική κατοχή των ΗΠΑ που θέτει σοβαρά εμπόδια σε οποιεσδήποτε λύσεις στη Συρία, υπάρχει άλλο ένα εμπόδιο που πρέπει να ξεπεραστεί: οι υποστηριζόμενες από την Τουρκία τρομοκρατικές πολιτοφυλακές που ελέγχουν το μεγαλύτερο μέρος της επαρχίας Ιντλίμπ και την ύπαιθρο του Χαλεπίου. Σε αυτή την περιοχή της βόρειας Συρίας, ο Τουρκο-ρωσικός εγγυητής θα είναι η κύρια μηχανή για την επιστροφή «όλων των περιοχών στον κρατικό έλεγχο μέσω ενός κοινού στρατιωτικού μηχανισμού ασφαλείας», σύμφωνα με τις πηγές.
Μια αναζήτηση για τον περιορισμό της ιρανικής επιρροής
Τα αραβικά κράτη, που χρηματοδότησαν ένοπλες αντιπολιτευόμενες ομάδες και τρομοκρατικές οργανώσεις κατά της Συρίας, δεν κρύβουν το γεγονός ότι το κλαδί ελιάς τους στη Δαμασκό στοχεύει να την απομακρύνει από τον Ιρανό σύμμαχό τους και τον άξονα αντίστασης. Τουλάχιστον, τα συμμαχικά με τις ΗΠΑ κράτη του Κόλπου αναζητούν ένα ρόλο στη Συρία που θα τους επέτρεπε να μετριάσουν την ιρανική επιρροή.
Την ίδια στιγμή, η Δαμασκός έχει επανειλημμένα αρνηθεί αυτές τις «ανακριβείς αναφορές για ιρανικές στρατιωτικές δυνάμεις στη Συρία» και ισχυρίζεται πως «ο αριθμός των Ιρανών συμβούλων στη Συρία δεν υπερβαίνει τους 100». Όσον αφορά τις βοηθητικές δυνάμεις του στρατού, «η Συριακή Εθνική Άμυνα έχει αρχίσει να τις αντικαθιστά και θα ενσωματωθεί σταδιακά στον στρατό», αποκαλύπτει Σύρος δημοσιογράφος κοντά στην κυβέρνηση.
Η Δαμασκός σχεδιάζει να λύσει τους κόμπους, έναν προς έναν. Σύριοι αξιωματούχοι επιμένουν να εξηγούν «την πραγματικότητα της ιρανικής παρουσίας και την παρουσία φιλικών δυνάμεων της Χεζμπολάχ, μακριά από τη συσκότιση των γεγονότων από τα μέσα ενημέρωσης», λέει η συριακή πηγή. «Οι «φίλοι» μπήκαν μετά από αίτημα της Συρίας για να πολεμήσουν τις ένοπλες ομάδες που έχουν σκορπίσει το χάος και στοχεύουν νόμιμους θεσμούς. Όταν σταματήσει η χρηματοδότηση και ο εξοπλισμός αυτών των ομάδων, θα φύγουν [οι σύμμαχοί μας] με ευγνωμοσύνη, γιατί δεν θα τους χρειαζόμαστε».
Ανέφικτα προαπαιτούμενα
Υποστηρίζει πως η επιτυχία της πρωτοβουλίας του Καΐρου εξαρτάται από πολλές προϋποθέσεις, καμία από τις οποίες δεν έχει επιτευχθεί ακόμη. Το πιο σημαντικό από αυτά είναι η εξάρθρωση ενόπλων ομάδων όπως ο υποστηριζόμενος από την Τουρκία «Συριακός Εθνικός Στρατός» και η δημιουργία του μηχανισμού για την ενσωμάτωση αυτών των δυνάμεων στον Συριακό Αραβικό Στρατό (SAA). Αυτό θα περιλαμβάνει συμφωνία για τον ρόλο των υποθετικών «αραβικών δυνάμεων» που προτείνονται στο σχέδιο του Καΐρου – για τον τρόπο επικοινωνίας με τους μαχητές της αντιπολίτευσης του Ελεύθερου Συριακού Στρατού (FSA) και τις δυνάμεις των Κούρδων SDF για τη δημιουργία μηχανισμών που θα τους εντάσσουν επίσης στον SAA.
Ο δρόμος για τη συγκρότηση αυτών των «αραβικών δυνάμεων» ή τη συμφωνία για την επιχειρησιακή τους εντολή δε φαίνεται καλά στρωμένος, και αυτή η πρωτοβουλία είναι πιθανό να αντιμετωπίσει μια δύσκολη μάχη κατά τη διάρκεια πραγματικών συζητήσεων πεδίου και τεχνικής.
Η συζήτηση αυτής της πρωτοβουλίας δε σημαίνει απαραίτητα ότι η Δαμασκός θα συμφωνήσει με αυτήν. Η συριακή κυβέρνηση παραμένει προσκολλημένη στις υπάρχουσες συμμαχίες της και αρνείται να κάνει οποιεσδήποτε παραχωρήσεις σχετικά με τις διαπραγματεύσεις με το Ισραήλ. Αυτή η σκληρή στάση απέκτησε ώθηση αφού η κυβέρνηση Τραμπ αναγνώρισε μονομερώς την κυριαρχία του Τελ Αβίβ στα κατεχόμενα συριακά Υψίπεδα του Γκολάν – επιπλέον της κολακευτικής αποστολής της σημερινής δεξιάς ισραηλινής κυβέρνησης να εκκαθαρίσει την παλαιστινιακή υπόθεση.
«Η Δαμασκός πολέμησε για 12 χρόνια και πλήρωσε βαρύ τίμημα, και δεν είναι έτοιμη να κάνει παραχωρήσεις σε αυτούς που την πολέμησαν», λέει μια πηγή κοντά στην κυβέρνηση.