 |
| Vyacheslav PROKOFYEV / SPUTNIK / AFP |
Φατίχ Γιουρτσέβερ* - turkishminute.com / Παρουσίαση Freepen.gr
Σύμφωνα με το Τμήμα Η της συμφωνίας, η Πρωτοβουλία για τα Σιτάρια της Μαύρης Θάλασσας επρόκειτο να παραμείνει σε ισχύ για 120 ημέρες μετά την ημερομηνία υπογραφής όλων των εμπλεκόμενων μερών. Η πρωτοβουλία μπορεί να παραταθεί αυτόματα για μια επιπλέον περίοδο 120 ημερών, εκτός εάν ένα από τα μέρη δηλώσει την πρόθεσή του να τερματίσει ή να τροποποιήσει τη συμφωνία. Η αρχική συμφωνία, που παρατάθηκε το Νοέμβριο έως τις 18 Μαρτίου, αναμενόταν να ανανεωθεί για άλλες 120 ημέρες. Ωστόσο, μετά από συνάντηση με αξιωματούχους του ΟΗΕ στη Γενεύη, η Μόσχα πρότεινε παράταση 60 ημερών. Το Κίεβο ήταν δυσαρεστημένο με αυτή την απόκλιση από την αρχική συμφωνία, αλλά δεν απέρριψε την πρόταση.
Η ρωσική κυβέρνηση αποφάσισε να συντομεύσει την περίοδο παράτασης της συμφωνίας επειδή δεν αντιμετωπίζονται οι ανησυχίες σχετικά με μια αντίστοιχη συμφωνία για τις ρωσικές εξαγωγές τροφίμων και λιπασμάτων. Ενώ οι δυτικές κυρώσεις δεν στοχεύουν ρητά τις εξαγωγές γεωργικών προϊόντων της Ρωσίας, η Μόσχα υποστηρίζει πως εμπόδια στις εξαγωγές, όπως μπλοκ στις πληρωμές, τα logistics και οι ασφάλειες, την εμποδίζουν να εξάγει δικά της σιτηρά και λιπάσματα. Η συμφωνία, που υπεγράφη από τον ΟΗΕ και τη Ρωσία τον Ιούλιο του 2022, εξαιρούσε αυτά τα προϊόντα από τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν από τους συμμάχους του Κιέβου. Η Μόσχα εξέφρασε τη δυσαρέσκειά της για την έλλειψη συμμόρφωσης και ανέφερε ότι οι περαιτέρω αποφάσεις θα εξαρτηθούν από απτή πρόοδο στην ομαλοποίηση των ρωσικών γεωργικών εξαγωγών. Ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Sergey Vershinin τόνισε την ανάγκη για βελτιωμένες τραπεζικές πληρωμές, την επιμελητεία μεταφορών, την ασφάλιση και τις προμήθειες αμμωνίας που μεταφέρονται μέσω του αγωγού Tolyatti-Odessa.
Παρά τους ισχυρισμούς, το Reuters ανέφερε στοιχεία από τη ρωσική εταιρεία συμβούλων Sovecon, τα οποία δείχνουν ότι οι εξαγωγές σιταριού της Ρωσίας από τον Ιούλιο έως το Δεκέμβριο προβλέπεται να αυξηθούν κατά 2% σε 22,9 εκατομμύρια τόνους, στο ίδιο επίπεδο με το μέσο όρο της πενταετίας. Επιπλέον, οι συνολικές εξαγωγές σιτηρών της Ρωσίας για τη σεζόν 2022/23 υπολογίζονται σε 56,1 εκατομμύρια τόνους, με το σιτάρι να αντιστοιχεί σε 43,7 εκατομμύρια τόνους.
Ο Τούρκος Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν εκμεταλλεύονται την Πρωτοβουλία για τη Μαύρη Θάλασσα για να προωθήσουν τους πολιτικούς τους στόχους. Ο Πούτιν χρησιμοποιεί τη συμφωνία για να διατηρήσει τη θέση της Ρωσίας στη διεθνή κοινότητα, συμμετέχοντας σε διαπραγματεύσεις με τον ΟΗΕ ως νόμιμο κράτος και εξασφαλίζοντας πολιτική υποστήριξη από τα αφρικανικά έθνη που έχουν πληγεί περισσότερο από την επισιτιστική κρίση, καθώς βασίζονται στις απρόσκοπτες εξαγωγές σιτηρών. Αν και τα εμπορικά πλοία που μεταφέρουν σιτηρά από ουκρανικά λιμάνια θα πρέπει συνήθως να πλέουν με ασφάλεια στη Μαύρη Θάλασσα σύμφωνα με την αρχή της ελευθερίας της ναυσιπλοΐας, αυτή η συμφωνία οδηγεί στη σιωπηρή αναγνώριση του αποκλεισμού των ουκρανικών λιμένων από τον ΟΗΕ.
Ταυτόχρονα, ο Ερντογάν ενισχύει την εικόνα του ως προορατικού ηγέτη που αντιμετωπίζει κρίσεις, όπως η διευκόλυνση της συμφωνίας μέσω των προσπαθειών του για διαμεσολάβηση. Αυτό ενισχύει το διεθνές και εγχώριο κύρος του, αποδεικνυόμενο χρήσιμο ως προπαγάνδα ενόψει των προεδρικών και κοινοβουλευτικών εκλογών που έχουν προγραμματιστεί για τις 14 Μαΐου. Για τον Πούτιν, ένας βασικός λόγος πίσω από την πρόταση παράτασης 60 αντί 120 ημερών είναι οι επερχόμενες τουρκικές εκλογές. Κατανοεί ότι η διατήρηση της Πρωτοβουλίας για τα Σιτάρια της Μαύρης Θάλασσας για να ταιριάζει στους στόχους του θα ήταν δύσκολη χωρίς την πολιτική υποστήριξη του Ερντογάν. Επιλέγοντας παράταση 60 ημερών, ο Πούτιν στοχεύει να διατηρήσει τον έλεγχο του μέλλοντος της πρωτοβουλίας σε περίπτωση που ο Ερντογάν χάσει την προεδρία.
Ο ΟΗΕ θα μπορούσε να επινοήσει μια λύση που θα διασφαλίζει τη συνεχή εξαγωγή ουκρανικών σιτηρών στις παγκόσμιες αγορές, ανεξάρτητα από την επιρροή του Πούτιν και του Ερντογάν. Η αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος είναι παγκόσμιας σημασίας και επηρεάζει άμεσα τις τιμές των τροφίμων. Η ναυτική επιχείρηση της Προσωρινής Δύναμης των Ηνωμένων Εθνών στο Λίβανο (UNIFIL) στην ανατολική Μεσόγειο, αναπτύσσεται στα ανοικτά των ακτών του Λιβάνου, θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως βιώσιμο μοντέλο για μια τέτοια λύση.
Η UNIFIL Maritime Task Force (MTF), που δραστηριοποιείται από τον Οκτώβριο του 2006, έχει βοηθήσει το Λιβανικό Ναυτικό επιβλέποντας τα χωρικά ύδατα, προστατεύοντας την ακτογραμμή και εμποδίζοντας τη μη εξουσιοδοτημένη είσοδο όπλων στο Λίβανο. Η ανάπτυξη του MTF μετά τη σύγκρουση Λιβάνου-Ισραήλ τον Ιούλιο-Αύγουστο του 2006 συνέβαλε καθοριστικά στο να πειστεί το Ισραήλ να άρει τον ναυτικό του αποκλεισμό. Εάν η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ εγκρίνει ψήφισμα, μια νέα ναυτική ομάδα θα μπορούσε να ιδρυθεί στη Μαύρη Θάλασσα υπό τη διοίκηση της Τουρκίας. Αποτελούμενη από πολεμικά πλοία από χώρες όπως η Βραζιλία και η Ινδία, στα οποία η Ρωσία δεν έχει αντίρρηση, η δύναμη θα επιβλέπει την είσοδο όπλων στα ουκρανικά λιμάνια. Αυτό θα βοηθούσε να ακυρωθεί ο αποκλεισμός της Ρωσίας και να διασφαλιστεί η ασφαλής ναυσιπλοΐα των πλοίων που μεταφέρουν σιτηρά στη Μαύρη Θάλασσα.
Τίθεται ένα πιεστικό ερώτημα σχετικά με την σκοπιμότητα μιας τέτοιας επιχείρησης, δεδομένου πως η Τουρκία έχει κλείσει τα στενά για τη διέλευση πολεμικών πλοίων σε συμμόρφωση με τη Σύμβαση του Μοντρέ σχετικά με το καθεστώς των Στενών λόγω της συνεχιζόμενης σύγκρουσης μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας.
Αναγνωρίζοντας την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ως «πόλεμο», η Τουρκία έκλεισε τα στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων στα ρωσικά και ουκρανικά πολεμικά πλοία, επικαλούμενη το άρθρο 19 της σύμβασης, βάσει του οποίου τα πολεμικά πλοία που ανήκουν σε εμπόλεμες δυνάμεις δεν μπορούν να περάσουν από τα στενά. Το άρθρο 19 δε δίνει στην Τουρκία το δικαίωμα να κλείσει τα στενά σε όλα τα πολεμικά πλοία, κάτι που θα απαιτούσε την επίκληση του άρθρου 21. Επομένως, σύμφωνα με τη Σύμβαση του Μοντρέ, δεν υπάρχει νομικό κώλυμα για το MFT εάν δημιουργηθεί χρησιμοποιώντας τα στενά για να εισέλθει στη Μαύρη Θάλασσα δεδομένου ότι το άρθρο 19 εφαρμόζεται επί του παρόντος.
Η Σύμβαση του Μοντρέ έχει σημασία για τη ρύθμιση της διέλευσης και της ναυσιπλοΐας στα στενά και για τη διασφάλιση της ασφάλειας της Τουρκίας και των παραθαλάσσιων εθνών της Μαύρης Θάλασσας. Κατά συνέπεια, η παρεμπόδιση των εξαγωγών σιτηρών της Ουκρανίας θέτει σε κίνδυνο την οικονομική της σταθερότητα καθώς και την επισιτιστική ασφάλεια των αφρικανικών χωρών. Σύμφωνα με το πνεύμα της Σύμβασης του Μοντρέ, η Τουρκία θα πρέπει να υποστηρίξει τη δημιουργία μιας ναυτικής ομάδας υπό την ηγεσία του ΟΗΕ στη Μαύρη Θάλασσα. Τηρώντας τους καθορισμένους περιορισμούς χωρητικότητας και ημέρας της σύμβασης για ξένα πολεμικά πλοία, αυτή η ειδική ομάδα μπορεί να συμβάλει στην ενίσχυση της περιφερειακής ασφάλειας.
* Ο Fatih Yurtsever είναι πρώην αξιωματικός του ναυτικού στις Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις. Χρησιμοποιεί ψευδώνυμο για λόγους ασφαλείας.