Το 1806, ο Γάλλος αυτοκράτορας Ναπολέων Βοναπάρτης εφάρμοσε έναν από τους σημαντικότερους εμπορικούς αποκλεισμούς στην ευρωπαϊκή ιστορία, γνωστό ως «Ηπειρωτικό Αποκλεισμό». Η υποκείμενη αιτία ήταν μια εμπορική σύγκρουση μεταξύ Γαλλίας και Βρετανίας. Το 1793, η Βρετανία, που βρισκόταν σε πόλεμο με τη Γαλλία, επέβαλε ναυτικό αποκλεισμό στις πόλεις των γαλλικών λιμανιών.
Karin Kneissl - thecradle.co / Παρουσίαση Freepen.gr
Έτσι, στις 21 Νοεμβρίου 1806, ο Ναπολέων ανακοίνωσε τον Ηπειρωτικό Αποκλεισμό στο Βερολίνο, απαγορεύοντας στα ευρωπαϊκά κράτη υπό γαλλική κυριαρχία – Πρωσία, Ολλανδία, Ισπανία, Αυστρία και τμήματα της Ιταλίας – να εμπλέκονται σε «όλες τις συναλλαγές και την αλληλογραφία με τα βρετανικά νησιά». Ως αποτέλεσμα, τα πλοία από την Αγγλία ή τις αποικίες της δεν επιτρεπόταν να ελλιμενιστούν σε κανένα από τα λιμάνια αυτών των χωρών.
Ο εμπορικός αποκλεισμός τελικά αφορούσε σχεδόν ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο και το Λονδίνο απάντησε με αντιμπλοκαρίσματα. Το λαθρεμπόριο έγινε ανεξέλεγκτο και αφού οι ευρωπαϊκές δυνάμεις απώθησαν σταδιακά τα στρατεύματα του Ναπολέοντα, ο Ηπειρωτικός αποκλεισμός άρθηκε στις αρχές του 1813. Οι Βρετανοί αναδείχθηκαν νικητές, έχοντας εκτρέψει το μεγαλύτερο μέρος του εμπορίου τους στη Βόρεια Αμερική.
«Κυρώσεις από την κόλαση»
Σήμερα, τεκτονικές αλλαγές στο εμπόριο, παρόμοιες με αυτές του παρελθόντος, λαμβάνουν χώρα στις περισσότερες ηπείρους. Η Ρωσία έχει απομονωθεί από τη συλλογική Δύση μέσω των «κυρώσεων από την κόλαση » και έχει μετατοπίσει το εμπόριο της Ανατολικά-Νοτιοανατολικά, ακριβώς όπως οι Βρετανοί κινήθηκαν σε Δύση-Βορρά-Δύση πριν από 200 χρόνια.
Όπως πάντα, οι λαθρέμποροι συνοδεύουν τους εμπορικούς πολέμους, όπως ήταν ξεκάθαρα εμφανές στις προσπάθειες κυρώσεων κατά του Ιράκ και της Σερβίας. Η ιστορία είναι ο μεγαλύτερος μάρτυρας: είτε οι γερμανικοί «nouveaux-riches» της δεκαετίας του 1920 είτε τα Βαλκάνια της δεκαετίας του 1990, οι εξειδικευμένοι πληθυσμοί καταφέρνουν πάντα να επωφελούνται από τις κυρώσεις και τους αποκλεισμούς.
Όταν επιβλήθηκαν οι πρώτες σημαντικές κυρώσεις στη Ρωσία μετά την κρίση της Κριμαίας του 2014, η Μόσχα απάντησε με πολυάριθμες αντκυρώσεις, ιδίως στον τομέα της γεωργίας.
Ως αποτέλεσμα, οι εξαγωγές τροφίμων από την ΕΕ στη Ρωσία μειώθηκαν γρήγορα, ενώ η εγχώρια παραγωγή μήλων και κρασιού στη Ρωσία άρχισε να ανθεί. Οι ρωσικές μηλιές έχουν μια λογοτεχνική ιστορία που εκτείνεται αιώνες πίσω, και οι κυρώσεις κατέστησαν ξεκάθαρο πως δεν υπήρχε ανάγκη τα αυστριακά μήλα να ταξιδέψουν στη Ρωσία. Οι Ρώσοι από τότε έγιναν περήφανοι οινοπότες, καταναλώνοντας σταφύλια από τους δικούς τους αμπελώνες.
Η ιστορία επαναλαμβάνεται: Όταν ο ηπειρωτικός αποκλεισμός του Ναπολέοντα απέκοψε μεγάλα τμήματα της ηπειρωτικής Ευρώπης από το αγγλικό εμπόριο αποικιακών αγαθών - όπως το εξαιρετικά δημοφιλές ζαχαροκάλαμο από την Καραϊβική - αυτό απλώς ενίσχυσε την παραγωγή ζάχαρης από τεύτλα, η οποία προωθήθηκε εύκολα από τη νομοθεσία του Ναπολέοντα που ήταν φιλική προς τα τεύτλα.
Εμπορικοί πόλεμοι και καινοτομία
Η γερμανική λέξη «ersatz» είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται σήμερα στα Αγγλικά και τα Γαλλικά, αντικατοπτρίζοντας τη γερμανική προσέγγιση για την αντικατάσταση του ενός αγαθού με ένα άλλο, βασιζόμενη στην επιστήμη και την καινοτομία και όχι στις πρώτες ύλες.
Αυτή η προσέγγιση δοκιμάστηκε βαριά κατά τη διάρκεια των προηγούμενων πολέμων, όταν η Γερμανία δεν είχε αποικίες και έπρεπε να βασιστεί σε υλικά ersatz. Σήμερα, αυτή η εστίαση έχει μετατοπιστεί στον εντοπισμό προμηθευτών ενέργειας ersatz για να αντικαταστήσουν το ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο κατά τη διάρκεια του πιο πρόσφατου εμπορικού πολέμου ΗΠΑ-Ευρώπης.
Οι εμπορικοί πόλεμοι πυροδοτούν αναπόφευκτα την καινοτομία και τη δημιουργικότητα, όπως φαίνεται στην περίπτωση της Κίνας. Η καταστολή των εξαγωγών προηγμένης τεχνολογίας από την κυβέρνηση Μπάιντεν δεν έχει αποφέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα, καθώς η Κίνα έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο με τα υπερηχητικά όπλα και τις νανοτεχνολογίες και σήμερα αντιπροσωπεύει περίπου το 55% των παγκόσμιων διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας που έχουν κατατεθεί – υπερδιπλάσιο από αυτό των ΗΠΑ.
Ενώ η Ουάσιγκτον συνεχίζει να ελπίζει πως οι έλεγχοι των εξαγωγών μπορούν να λειτουργήσουν ως στρατηγικό εργαλείο για την επιβολή κόστους στους αντιπάλους, σε πολλές περιπτώσεις ισχύει το αντίθετο. Οι κινεζικές εταιρείες απλώς αντικαθιστούν την τεχνολογία που τους έχει αποκλειστεί με δικά τους εγχώρια τεχνικά επιτεύγματα.
Περιορισμοί και κενά
Αν και οι κυρώσεις σπάνια αποδίδουν όπως επιδιώκονται, η οπλοποίηση των νομισμάτων, των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών και της ασφαλιστικής κάλυψης από τη Δύση συνεχίζει να αυξάνεται αμείωτα, με την ΕΕ να προτείνει τώρα το ενδέκατο πακέτο κυρώσεων κατά της Ρωσίας.
Με κάθε απόφαση κυρώσεων, τα κενά και η καταστρατήγηση παραμένουν ένα ζήτημα, που οδηγεί πάντα στη συνεχή αναβάθμιση περαιτέρω κυρώσεων. Παρά την ακραία πολεμική της Ουάσιγκτον σε αυτό το μέτωπο, πολλές αμερικανικές εταιρείες παρέμειναν στη Ρωσία για να αντισταθμίσουν τα στοιχήματά τους και να παρακολουθήσουν την τοπική αγορά, συμπεριλαμβανομένων των αναλυτικών υπηρεσιών όπως η Platts, η οποία παρέχει δεδομένα για την αγορά ενέργειας.
Η British Petroleum παραμένει μέτοχος του ρωσικού ενεργειακού κολοσσού Rosneft –αν και χωρίς να ασκήσει την ψήφο της– και ανταλλακτικά για γερμανικά αυτοκίνητα στη Ρωσία εξακολουθούν να διακινούνται μέσω τρίτων κρατών. Όπως φάνηκε στην πρόσφατη επίσκεψη στη Μόσχα του νέου υπουργού Άμυνας της Κίνας Li Shangfu για να συναντήσει τον Ρώσο Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, οι κυρώσεις συχνά γυρίζουν μπούμερανγκ σε όσους τις δημιουργούν. Σε αυτή την περίπτωση, έχουν φέρει δύο μεγάλα αντίπαλα κράτη των ΗΠΑ σε μια αποτελεσματική συμμαχία.
Οι οικονομολόγοι Patricia Adams και Lawrence Adams έγραψαν πρόσφατα ένα άρθρο για το American Thinker στο οποίο ορίζουν τις σαρωτικές κυρώσεις της Δύσης στη Ρωσία ως «τον πιο μνημειώδη λάθος υπολογισμό στη σύγχρονη ιστορία».
Το ΔΝΤ αύξησε σημαντικά την πρόβλεψή του για την οικονομία της Ρωσίας για τρίτη συνεχή φορά – παρά τις κυρώσεις και μια σειρά από άλλες δυτικές «τιμωρίες», η Ρωσία αναμένεται να δει θετική ανάπτυξη τόσο το 2023 όσο και το 2024. Επιπλέον, μια άνευ προηγουμένου παγκόσμια τάση προς την αποδολαριοποίηση έχει σημαντικό αντίκτυπο στις ενεργειακές συναλλαγές που διεξάγονται εδώ και καιρό στο πετροδολάριο, με γεωπολιτικές προεκτάσεις σε ολόκληρη τη Δυτική Ασία και πέρα από αυτήν.
Αντίθετα, το πετρο-γιουάν μετατοπίζεται σταδιακά στον ορίζοντα – αυτό έγινε μάρτυρας φέτος με την πώληση από τη γαλλική πολυεθνική TotalEnergies ενός φορτίου υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) των Εμιράτων στην China National Offshore Oil Corp, με πληρωμή σε γιουάν μέσω της Shanghai Petroleum & Gas Ανταλλαγή (SHPGX).
Όταν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους εμπόδισαν την πρόσβαση των περισσότερων ρωσικών τραπεζών στο παγκόσμιο σύστημα χρηματοοικονομικών μηνυμάτων που εδρεύει στο Βέλγιο, SWIFT, και πάγωσαν περίπου 300 δισεκατομμύρια δολάρια σε ρωσικά συναλλαγματικά αποθέματα, κάθε κυβέρνηση από το Ριάντ μέχρι το Πεκίνο κατάλαβε πως τέτοιες κυρώσεις μπορεί να συμβούν και σε αυτές.
Αποδολαριοποίηση και πόλεμος
Αυτή η συνειδητοποίηση ώθησε πολλές χώρες να αναλάβουν δράση για να μειώσουν την ευπάθειά τους στις κυρώσεις, με την Κίνα να δημιουργεί μια νέα χρηματοοικονομική υποδομή εκτός του ελέγχου των ΗΠΑ και να πιέζει τους προμηθευτές εμπορευμάτων να βραχυκυκλώσουν το δολάριο. Η ίδρυση τράπεζας BRICS ως αντίβαρο στο ΔΝΤ είναι ένα ακόμη βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση.
Μένει να δούμε αν οι ΗΠΑ θα θεωρήσουν την εκτεταμένη αποδολαριοποίηση ως εθνική ταπείνωση και ακόμη ένα πρόσχημα για να πάνε σε (οικονομικό) πόλεμο. Αλλά το σίγουρο είναι ότι οι κυρώσεις δε λειτουργούν – με σπάνια εξαίρεση εκείνων που επιβλήθηκαν κατά του Απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική τον περασμένο αιώνα, αν και ίσως επειδή αυτές οι κυρώσεις ήταν πραγματικά μια καθολικά συμφωνημένη πορεία παγκόσμιας δράσης.
Οι δυτικές κυρώσεις, αντίθετα, είναι ένα ειδικό όργανο καταναγκασμού που χρησιμοποιείται από λίγα μόνο κράτη για να επιβάλουν «αλλαγή συμπεριφοράς» σε στοχευμένους αντιπάλους, όπως φαίνεται στο Ιράκ, τη Σερβία, το Ιράν και τη Βενεζουέλα.
Το Ιράν, για παράδειγμα
Η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν είναι ένα παλιό χέρι στην αντιμετώπιση του δυτικού οικονομικού εξαναγκασμού. Είναι η χώρα με τις περισσότερες κυρώσεις στον κόσμο με περισσότερες από 4000 κυρώσεις – έως ότου ήρθε στο επίκεντρο η ρωσο-ουκρανική σύγκρουση το 2022. Παρά το καταπιεστικό καθεστώς των δυτικών οικονομικών τιμωριών, το Ιράν έχει σημειώσει αξιοσημείωτη πρόοδο τόσο σε στρατιωτικούς όσο και σε επιστημονικούς τομείς και έχει δημιουργήσει ορόσημα αυτάρκειας σε ζωτικούς τομείς της οικονομίας του.
Αντί να συρρικνώσουν το στρατιωτικό και τεχνολογικό αποτύπωμα του Ιράν για να συμμορφωθεί με τις απαιτήσεις της Δύσης, οι κυρώσεις των ΗΠΑ και της ΕΕ ενθάρρυναν τους Ιρανούς να εμβαθύνουν το ειρηνικό πυρηνικό τους πρόγραμμα και να αναπτύξουν γρήγορα τις εγχώριες ικανότητες βαλλιστικών πυραύλων – σήμερα, που θεωρούνται ευρέως ως οι πιο προηγμένοι στη Δυτική Ασία και τη Βόρεια Ασία - Αφρική. Επιπλέον, η χώρα έχει κάνει μεγάλα βήματα προόδου στην εγχώρια παραγωγή άλλου εξελιγμένου στρατιωτικού υλικού, συμπεριλαμβανομένων τανκς, υποβρυχίων και drones.
Δεν σταματά εκεί. Το Ιράν έχει επίσης σημειώσει σημαντικές προόδους στην παραγωγή επιστημονικής έρευνας και ανάπτυξης, καταλαμβάνοντας την πρώτη θέση στη Δυτική Ασία και τη δέκατη πέμπτη θέση στον κόσμο σε άρθρα επιστημονικών και τεχνικών περιοδικών. Αυτή η πρόοδος εκτείνεται από τη βιοτεχνολογία στη νανοτεχνολογία – όπου το Ιράν είναι ένα από τα έξι μόνο έθνη που θέτουν βιομηχανικά πρότυπα – μέχρι την αεροδιαστημική μηχανική.
Παρά τον αρνητικό αντίκτυπο των κυρώσεων στην ιρανική οικονομία, υπήρξαν βασικός μοχλός στην ώθηση στις μνημειώδεις τεχνολογικές και επιστημονικές προόδους της χώρας, καθιστώντας τους Ιρανούς συνολικά πιο αυτάρκεις και λιγότερο εξαρτημένους από ξένες εισαγωγές.
Εν ολίγοις, η τρέχουσα προσέγγιση της δυτικής «καταναγκαστικής» διπλωματίας είναι δραματικά ανεπαρκής όσον αφορά την αντιμετώπιση μεγάλων δυνάμεων όπως η Ρωσία και η Κίνα, έθνη που λειτουργούν σε τελείως διαφορετικό επίπεδο από τους παραδοσιακούς στόχους των δυτικών κυρώσεων. Η αληθινή διπλωματία βασίζεται στον αμοιβαίο σεβασμό της κυριαρχίας και στη μη ανάμειξη στις εσωτερικές υποθέσεις, όπως περιγράφεται στον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ.
Τώρα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια περίοδο μεγάλης αβεβαιότητας και η σύγκρουση στην Ουκρανία απλώς επιτάχυνε τις εξελίξεις που είχαν ήδη ξεκινήσει εδώ και πολλά χρόνια. Αυτές οι σεισμικές αλλαγές περιλαμβάνουν μια συνολική επανεκκίνηση των παγκόσμιων αλληλεπιδράσεων – από νέους εμπορικούς δρόμους και εναλλακτικά νομίσματα, έως την αυξανόμενη κυριαρχία διαφορετικών γλωσσών και πολιτισμών. Και οι «κυρώσεις από την κόλαση» έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην καθοδήγηση αυτής της αλλαγής.