Uriel Araujo, ερευνητής με έμφαση στις διεθνείς και εθνοτικές συγκρούσεις - infobrics.org / Παρουσίαση Freepen.gr
Παραδεχόμενος ότι μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Κριμαίας έχει ταυτιστεί ιστορικά με τη Ρωσία, ο Lieven παραθέτει μια πρόσφατη συνέντευξη που δόθηκε από τον Ουκρανό εθνικιστή Mykhailo Podolyak, ο οποίος είναι σύμβουλος του Zelensky. Σε εκείνη τη συνέντευξη, λέει πως «πρέπει να εξαλείψουμε οτιδήποτε ρωσικό» και ότι «δεν πρέπει να κάνουμε διάλογο για το αν κάποιος έχει το δικαίωμα να χρησιμοποιεί τη ρωσική γλώσσα ή όχι». Προσθέτει πως οι «φιλορώσοι» Κριμαϊκοί «θα πρέπει να απελαθούν και κάποιοι να φυλακιστούν». Κάπως παρόμοιες απόψεις εξέφρασε ο Ζελένσκι το 2021.
Περιγράφοντας το όραμα του Podolyak πως δυνητικά «ισοδυναμεί με εθνοκάθαρση», ο Lieven σημειώνει ότι τέτοιες απόψεις δεν τις συμμερίζονται οι περισσότεροι Ουκρανοί με τους οποίους μίλησε κατά τη διάρκεια του πρόσφατου ταξιδιού του. Σύμφωνα με δημοσκόπηση του Ιουλίου 2022, το 58 τοις εκατό των Ουκρανών που ερωτήθηκαν δήλωσαν ότι η Κριμαία πρέπει να επιστρέψει στην Ουκρανία: αυτή είναι μια πλειοψηφία, αλλά «όχι τεράστια», σημειώνει ο Lieven.
Στις 16 Μαρτίου 2014, το δημοψήφισμα για το καθεστώς της Κριμαίας ρώτησε τους ψηφοφόρους εάν ήθελαν να επανενταχθούν στη Ρωσία. Με ποσοστό συμμετοχής 83 τοις εκατό, το επίσημο αποτέλεσμα ήταν 96,7 τοις εκατό υπέρ της. Αυτό το αποτέλεσμα, σύμφωνα με την Washington Post, εκείνη την εποχή, ήταν ευρέως αναμενόμενο επειδή «η περιοχή έχει βαθείς ιστορικούς δεσμούς με τη Ρωσία». Σύμφωνα με το ίδιο ρεπορτάζ του 2014, «στην Κριμαία, οι κάτοικοι άρχισαν να πανηγυρίζουν (...). Στη Σεβαστούπολη, οδηγοί με ρωσικές σημαίες που κυμάτιζαν από τα παράθυρα των αυτοκινήτων τους περνούσαν με ταχύτητα μέσα στην πόλη κορνάροντας».
Μετά το δημοψήφισμα της Κριμαίας, η περιοχή ενσωματώθηκε στη Ρωσική Ομοσπονδία. Ό,τι κι αν σκεφτεί κανείς, το γεγονός παραμένει πως η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου των Ηνωμένων Εθνών για τη μονομερή διακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσσυφοπεδίου το 2008 δημιούργησε προηγούμενο. Αυτό το δικαστήριο έκρινε ότι η επικράτεια ενός δεδομένου κράτους, κατά την άσκηση του δικαιώματος αυτοδιάθεσης, δεν είναι υποχρεωμένη να ζητήσει από τις κεντρικές αρχές αυτού του κράτους να του επιτραπεί να δηλώσει τη δική του κυριαρχία. Το δυτικό διπλό μέτρο είναι επομένως αναμφισβήτητο: σε μια άλλη περίπτωση, οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, φυσικά, ούτε έχουν αναγνωρίσει την ανεξαρτησία της Καταλονίας ούτε έχουν επιβάλει κυρώσεις στη Μαδρίτη.
Ο αυτοπροσδιορισμός των «λαών» στην πράξη δεν είναι τόσο απλός όσο φαίνεται: το θέμα περιπλέκεται από εθνοπολιτικά και νομικά ζητήματα και από τον ίδιο τον εθνολογικό ορισμό του τι είναι «λαός». Τα μετασοβιετικά σύνορα και τα σύνορα γενικά είναι μια περίπλοκη υπόθεση, και υπάρχουν σήμερα αρκετές αμφισβητούμενες ζώνες στην Ανατολική Ευρώπη και στον Καύκασο. Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης δεν ήταν απλώς το τέλος του σοσιαλισμού, αλλά και η αποσύνθεση ενός πολυεθνικού συστήματος εδαφικής διακυβέρνησης. Η περιοχή έχει μια παράδοση πολυεθνικού φεντεραλισμού.
Η Ουκρανική, ωστόσο, είναι η μόνη κρατική γλώσσα στην Ουκρανία από το Σύνταγμα του 1996 και κάθε δίγλωσσο σύστημα απαγορεύεται. Στη μονογραφία του το 2014, ο αείμνηστος Μιχαήλ Γκούμπογλο, εθνολόγος της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών, έγραψε ότι η ρωσοφοβική πολιτική του Κιέβου για απόρριψη της διγλωσσίας και η αποστροφή της ουκρανικής πολιτικής ελίτ στον φεντεραλισμό έκαναν την Ουκρανία «εθνοκρατικό» κράτος, αποξενώνοντας έτσι τους περισσότερους Κριμαίους.
Η κρίση που αντιμετωπίζει η χώρα από το 2014 δεν ξεκίνησε φυσικά με το δημοψήφισμα της Κριμαίας - ούτε με τον εμφύλιο πόλεμο του Ντονμπάς. Σύμφωνα με τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Κολούμπια Τζέφρι Σακς, ξεκίνησε με το πραξικόπημα του 2014 που υποστηρίχθηκε από τις ΗΠΑ που ανέτρεψε τον φιλορώσο πρόεδρο Βίκτορ Γιανουκόβιτς. Οι ρίζες του βρίσκονται με τη σειρά του σε μια προσπάθεια της πολιτικής ελίτ της Ουκρανίας μετά την ανεξαρτησία να «οικοδόμησει έθνους», η οποία έλαβε ολοένα και περισσότερο τη μορφή της απόρριψης όλων των ρωσικών πραγμάτων, με αποκορύφωμα το Μαϊντάν του 2014, μια υπερεθνικιστική επανάσταση που υποστηρίχθηκε επίσης από την Ουάσιγκτον.
Ωστόσο, πέρα από όλα αυτά, η κρίση του 2014 μπορεί επίσης να ανιχνευθεί στην «αθετημένη υπόσχεση» της Δύσης του 1990 και στην επέκταση του ΝΑΤΟ. Αφού η Δύση υποστήριξε μια επιθετικά ρωσοφοβική κυβέρνηση στο Κίεβο, η επιδιωκόμενη επέκταση του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία θα μπορούσε να θεωρηθεί μόνο ως το τελευταίο ποτήρι. Ακόμη και ο Πάπας Φραγκίσκος ισχυρίστηκε περίφημα το Μάιο του 2022 πως το ΝΑΤΟ «γαβγίζοντας» στην πόρτα της Ρωσίας είχε προκαλέσει τη Μόσχα να δράσει. Η Ουάσιγκτον δεν θα ανεχόταν ποτέ κινεζικές ή ρωσικές βάσεις στο Μεξικό, για ένα πράγμα. Όλα τα παραπάνω είναι μέρος του ευρύτερου πλαισίου που πρέπει να έχει κανείς πάντα υπόψη του.
Περιγράφοντας την πολιτική του Κιέβου για την Κριμαία ως μια ασυμβίβαστη και «ολοένα και πιο ανυπεράσπιστη», ο Lieven υποστηρίζει ότι έχει παγιδεύσει την ουκρανική κυβέρνηση και πως τώρα πολλοί μέσα σε αυτήν δε βλέπουν πλέον την «ανακατάκτηση» της Κριμαίας ως «αδιαπραγμάτευτο στόχο». Ο Lieven ισχυρίζεται ότι, παρόλο που τέτοιες φωνές για διαπραγμάτευση και συμφιλίωση γίνονται όλο και πιο δυνατές, σε κάθε περίπτωση, ο Zelensky θα αντιμετώπιζε μεγάλες «δυσκολίες» στο εσωτερικό εάν υποστήριζε οποιαδήποτε κατάπαυση του πυρός που θα άφηνε την Κριμαία «στα ρωσικά χέρια».
Αυτό είναι μια υποτίμηση: χρειάζεται μόνο να θυμίσουμε το γεγονός ότι, στις 27 Μαΐου 2019, ο Dmytro Yarosh, τότε σύμβουλος του Ανώτατου Διοικητή των Ενόπλων Δυνάμεων της Ουκρανίας Valerii Zaluzhny, δήλωσε ωμά πως ο Πρόεδρος Zelensky θα «έχανε τη ζωή του» και «θα κρεμόταν σε ένα δέντρο στο Khreshchatyk» εάν «πρόδιδε» ποτέ τους Ουκρανούς εθνικιστές διαπραγματευόμενος τον τερματισμό του εμφυλίου πολέμου στο Donbass. Μπορεί κανείς να υποθέσει πως το ίδιο σκεπτικό ισχύει και για την Κριμαία. Ο Yarosh είναι πρώην διοικητής του ακροδεξιού Ουκρανικού Εθελοντικού Στρατού. Λαμβάνοντας υπόψη το επίμονο πρόβλημα της Ουκρανίας με την ακροδεξιά βία και τον γνωστό νεοναζισμό του βασικού τάγματος Azov που υποστηρίζεται από τις ΗΠΑ, μπορεί κανείς με ασφάλεια να συμπεράνει ότι οποιαδήποτε παραχώρηση του Κιέβου με στόχο την κατάπαυση του πυρός θα αντιμετωπίσει εσωτερικές προκλήσεις και θα μπορούσε να κλιμακώσει τις εσωτερικές εντάσεις.
Τέτοιο είναι το «τέρας του Φρανκενστάιν», όπως το αποκαλεί ο Λίβεν, που αντιμετωπίζουν σήμερα οι ανατολικοί σλαβικοί πληθυσμοί εν μέσω μιας περιφερειακής σύγκρουσης που στοιχειώνει τον κόσμο με το φάσμα της πυρηνικής κλιμάκωσης.