 |
| pixabay / Squirrel_photos |
Η Αίγυπτος διέρχεται μια από τις πιο δραματικές κρίσεις χρέους στη σύγχρονη ιστορία της. Ως άμεση συνέπεια του μοντέλου του καθεστώτος του στρατιωτικοποιημένου καπιταλισμού που τροφοδοτείται από χρέη, η λίρα υποτιμήθηκε τρεις φορές τον περασμένο χρόνο, χάνοντας το ήμισυ της αξίας της μέχρι τον Ιανουάριο, καθώς ο βασικός πληθωρισμός έφτασε σε ιστορικό υψηλό πάνω από το 40%.
Maged Mandour - middleeasteye.net / Παρουσίαση Freepen.gr
Αυτή η κατάσταση επιδεινώθηκε από τις εικασίες για μια άλλη επικείμενη υποτίμηση του νομίσματος. Καθώς η έλλειψη δολαρίου συνεχίζεται, η εκκρεμότητα των εισαγωγών έχει επιδεινώσει την κρίση, οδηγώντας σε ελλείψεις στην αγορά και συμπίεση του ιδιωτικού τομέα - παρά τον ισχυρισμό της Αιγύπτου τον Ιανουάριο ότι η καθυστέρηση επιλύθηκε.
Πράγματι, όλα τα σημάδια δείχνουν μια παρατεταμένη κρίση που θα διαρκέσει για χρόνια - και οι σύμμαχοι της Αιγύπτου στον Κόλπο φαίνονται απρόθυμοι να παράσχουν βοήθεια χωρίς ουσιαστικές οικονομικές μεταρρυθμίσεις σε μια αξιοσημείωτη απόκλιση από την παραδοσιακή πολιτική τους έναντι του καθεστώτος, η οποία συνεπαγόταν σχεδόν άνευ όρων βοήθεια.
Το πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων που ανακοίνωσε η αιγυπτιακή κυβέρνηση ως απάντηση στην κρίση χρέους φαίνεται να καθυστερεί. Στα τέλη Μαρτίου, η πώληση μεριδίου 10% στην κρατικά ελεγχόμενη Telecom Egypt φέρεται να ανεστάλη από την κυβέρνηση εν μέσω δυσμενών συνθηκών στην αγορά.
Το βάθος και η διάρκεια αυτής της κρίσης θα έχει βαθιές οικονομικές και πολιτικές συνέπειες, ορισμένες από τις οποίες θα εκτείνονται πολύ πέρα από το καθεστώς του προέδρου Abdel Fattah al-Sisi. Το πιο προφανές, και αναμφισβήτητα το πιο δαπανηρό, θα είναι η ταχεία αύξηση της φτώχειας, με εκατομμύρια περισσότερους ανθρώπους να αναμένεται να πέσουν κάτω από το όριο της φτώχειας.
Αρκεί να δούμε τις συνέπειες της υποτίμησης του 2016 για να κατανοήσουμε τον αντίκτυπο. Μεταξύ 2015 και 2018, τα ποσοστά φτώχειας αυξήθηκαν από 27,8% σε 32,5%, σύμφωνα με κυβερνητικά στοιχεία. Αυτό ισοδυναμεί με πέντε εκατομμύρια περισσότερους ανθρώπους που πέφτουν κάτω από το όριο της φτώχειας.
Το βάθος και η έκταση της επέκτασης της φτώχειας στην τρέχουσα κρίση πιθανότατα θα είναι πολύ χειρότερα, για δύο λόγους. Πρώτον, δεν υπάρχουν εισροές κεφαλαίων σε μεγάλα έργα υποδομής, που θα μπορούσαν να δράσουν για να μετριάσουν εν μέρει τις επιπτώσεις της υποτίμησης του νομίσματος.
Δεύτερον, το βάθος και η έκταση της υποτίμησης του νομίσματος αναμένεται να είναι πολύ βαθύτερα και πιο παρατεταμένα. Λαμβάνοντας υπόψη την έλλειψη εισροών κεφαλαίων και το προβλεπόμενο κενό εξωτερικής χρηματοδότησης 19 δισ. $ το οικονομικό έτος 2023 και 22,5 δισ. $ το οικονομικό έτος 2024, η λίρα θα συνεχίσει να αντιμετωπίζει σοβαρή πίεση, προσθέτοντας μεγαλύτερη πίεση στο κόστος ζωής.
Καταρρέουσα αφήγηση
Οι συνέπειες της ραγδαίας πτώσης του βιοτικού επιπέδου και του αυξανόμενου πληθωρισμού είναι σημαντικές και αλληλένδετες, με βαθύτερη την κατάρρευση ενός κύριου πυλώνα της εθνικιστικής αφήγησης του καθεστώτος: δηλαδή, της αντίληψης ότι το καθεστώς θα αποκαταστήσει τη δόξα στην Αίγυπτο. «Η Αίγυπτος θα είναι τόσο μεγάλη όσο ο κόσμος», είπε κάποτε ο Σίσι.
Πράγματι, τα mega-projects που ξεκίνησε το καθεστώς και η απροκάλυπτη οικονομική κυριαρχία του στρατού, περιστρέφονται όλα γύρω από μια εθνικιστική φιλοδοξία για μεγαλείο. Η οικονομική κρίση έχει χτυπήσει με μια βαριοπούλα αυτό το αφήγημα, ανοίγοντας το δρόμο σε ανταφηγήσεις για να αμφισβητήσουν τη νομιμότητα του καθεστώτος.
Η πρόσφατη αιφνιδιαστική εκλογική νίκη του αντιφρονούντα Khaled al-Balshy, ο οποίος είναι τώρα επικεφαλής της ανεξάρτητης συντεχνίας των Αιγυπτίων δημοσιογράφων, υπογραμμίζει τις ρωγμές που εμφανίζονται στην απόλυτη κυριαρχία του καθεστώτος. Ο Balshy, ο αρχισυντάκτης του ιστότοπου ειδήσεων Darb - ένα από τα πολλά μέσα ενημέρωσης που μπλοκάρει το καθεστώς - είναι γνωστός για τις αριστερές του τάσεις, επομένως η νίκη του είναι σημαντική.
Ωστόσο, αυτή η εξέλιξη δεν πρέπει να παρερμηνευθεί ως θεμελιώδης αλλαγή στην πολιτική του καθεστώτος ή ως άμβλυνση της καταστολής. Μάλλον, είναι ένας δείκτης του μεγέθους της κρίσης και της αναδυόμενης πιθανότητας να κλονιστεί η σιδερένια λαβή του καθεστώτος μέσω μικρότερων παραχωρήσεων.
Μακροπρόθεσμα, το καθεστώς πιθανότατα θα εντείνει την καταστολή της διαφωνίας. Αυτή η τάση έχει ήδη εκδηλωθεί στις πρόσφατες συλλήψεις δημιουργών περιεχομένου μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι οποίοι έχουν δημοσιεύσει σατιρικό περιεχόμενο σχετικά με τον αυξανόμενο πληθωρισμό και την καταστολή του καθεστώτος. Χωρίς πολιτικό κυβερνών κόμμα και μια αποδεκατισμένη αντιπολίτευση, το καθεστώς έχει λίγες επιλογές, πέρα από την καταστολή, για να διαχειριστεί τη διαφωνία.
Με απλούστερους όρους, το καθεστώς δε διαθέτει τα απαραίτητα εργαλεία για να συνδυάσει τη λαϊκή δυσαρέσκεια με τρόπο που να την εκτονώνει. Η πιθανότητα αυξημένης, μαζικής κρατικής βίας στον ορίζοντα είναι δυσοίωνη, βαθαίνει την ήδη δεινή κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χώρα. Πιθανότατα θα δούμε αυξημένη στρατιωτικοποίηση του πολιτικού συστήματος καθώς το καθεστώς αντιμετωπίζει αυτή την κρίση.
Ουσιαστικά εμπόδια
Αναμφισβήτητα ο πιο βαθύς και μακροχρόνιος αντίκτυπος της κρίσης είναι το βαθύτερο χρέος της αιγυπτιακής οικονομίας και τα ουσιαστικά εμπόδια για την ανάπτυξη που θα αντιμετωπίσει κάθε μελλοντική κυβέρνηση. Πράγματι, στο ορατό μέλλον, το μεγαλύτερο μέρος των πόρων της χώρας θα κατευθυνθεί για την αποπληρωμή του χρέους του καθεστώτος.
Αυτό θα συνεπάγεται σημαντική μείωση των επενδύσεων στις κοινωνικές υπηρεσίες, την υγεία και την εκπαίδευση - όλες οι προϋποθέσεις για τη δημιουργία παραγωγικού εργατικού δυναμικού. Θα αποστραγγίσει επίσης κεφάλαια από τη χώρα, εμποδίζοντας την ανάπτυξη ενός βιώσιμου και ανταγωνιστικού ιδιωτικού τομέα. Αυτό θα μειώσει την αναπτυξιακή ικανότητα της Αιγύπτου μακροπρόθεσμα.
Το σπάσιμο του κύκλου του χρέους είναι μια πολύ απίθανη προοπτική, με το καθεστώς να σχεδιάζει να δανειστεί 44 δισ. δολάρια από την τοπική αγορά το δεύτερο τρίμηνο του τρέχοντος οικονομικού έτους, προκειμένου να εξισορροπήσει τον προϋπολογισμό. Ακόμη και αν το καθεστώς καταφέρει να καλύψει το σημαντικό χρηματοδοτικό κενό τα επόμενα δύο χρόνια, θα μπορέσει να το κάνει μόνο με δανεισμό περισσότερων χρημάτων με εκθετικά αυξανόμενο κόστος χρηματοδότησης.
Τον Φεβρουάριο, η αιγυπτιακή κυβέρνηση εξέδωσε ισλαμικά ομόλογα αξίας 1,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων, γνωστά ως σουκούκ, με το υπέρογκο ποσοστό του 11%. Στόχος ήταν να βοηθηθεί η Αίγυπτος να αποπληρώσει 1,25 δισ. δολάρια σε πενταετή ευρωομόλογα, που εκδόθηκαν με σταθερό επιτόκιο 5,6%, αυξάνοντας την πίεση στον προϋπολογισμό.
Έτσι, η αποπληρωμή του χρέους θα συνεχίσει να απορροφά τους οικονομικούς πόρους της χώρας στο άμεσο μέλλον, αφήνοντας την Αίγυπτο ευάλωτη στις καταστροφές του διεθνούς χρηματοοικονομικού κεφαλαίου και στην παγκόσμια αναταραχή. Μια πιστωτική κρίση θα ήταν καταστροφική για την αιγυπτιακή οικονομία ενώ πιθανώς να ωθήσει τη χώρα πιο κοντά στην χρεοκοπία.
Τελικά, αυτό που βλέπουμε είναι ένας θεμελιώδης μετασχηματισμός της αιγυπτιακής πολιτικής οικονομίας. Τα αποτελέσματά του θα διαρκέσουν κατά πολύ μετά τον Σίσι και το καθεστώς του και πιθανότατα θα είναι η πιο διαρκής κληρονομιά του.