Ενώ οι περισσότερες αραβικές χώρες έχουν ήδη κινηθεί για να αποκαταστήσουν τις σχέσεις με τη συριακή κυβέρνηση – σύμφωνα με μια περιφερειακή και διεθνή αναγνώριση της αποτυχίας ανατροπής του προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ μετά από δώδεκα χρόνια – ορισμένα αραβικά κράτη, με επικεφαλής το Κατάρ, δεν συγχρονίζονται, κινούμενα κατά της επαναπροσέγγισης με τη Δαμασκό.
The Cradle's Syria Correspondent / Παρουσίαση Freepen.gr
Η συνεχιζόμενη άρνηση της Ντόχα να εξομαλύνει τις σχέσεις με τη Δαμασκό εγείρει πολλά ερωτήματα, ειδικά καθώς έρχεται σε αντίθεση με την τάση των κρατών του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (GCC), υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας, να επαναφέρουν τις σχέσεις με τη Συρία στα προπολεμικά τους επίπεδα.
Επίσης, έρχεται σε αντίθεση με τις προσπάθειες του μοναδικού περιφερειακού στρατηγικού συμμάχου του Κατάρ, της Τουρκίας, να επιλύσει τις διαφορές της με τη Δαμασκό και να εγκαταλείψει τη δεκαετή εχθρότητά του με τη Συρία, σε μια προσπάθεια με τη μεσολάβηση της Ρωσίας να επιλύσει ένα ευρύ φάσμα προβλημάτων μεταξύ των δύο γειτόνων. Το πιο σημαντικό από αυτά τα ζητήματα είναι η απομάκρυνση των τουρκικών στρατευμάτων από τα εδάφη της βόρειας Συρίας, η κρίση των Σύριων προσφύγων και των εκτοπισμένων αμάχων και στις δύο πλευρές των συνόρων και οι αυξανόμενες δυνατότητες των υποστηριζόμενων από τις ΗΠΑ, αποσχιστών Κούρδων που οδηγούν σε μια «αυτοδιοίκηση» σε μεγάλες εκτάσεις της ανατολικής και βόρειας Συρίας, τις οποίες η Τουρκία βλέπει ως απειλή για το μαλακό υπογάστριό της.
Σήμερα, το Κατάρ φαίνεται να είναι ουσιαστικά το μόνο αραβικό περιφερειακό κράτος που ακολουθεί ενεργά την απορριπτική θέση των ΗΠΑ και της ΕΕ αρνούμενο να ανοιχτεί στην κυβέρνηση της Δαμασκού.
Η προδοσία του Κατάρ στη Συρία
Με την άνοδο του Προέδρου Άσαντ στην εξουσία το 2000, οι σχέσεις Συρίας-Κατάρ γνώρισαν σημαντική βελτίωση, φτάνοντας στο αποκορύφωμα με τον πόλεμο του Ισραήλ τον Ιούλιο του 2006 στο Λίβανο και στη συνέχεια τον πόλεμο του 2008 στη Λωρίδα της Γάζας.
Η δημόσια στάση του Κατάρ φάνηκε να υποστηρίζει σταθερά τόσο τη λιβανική όσο και την παλαιστινιακή αντίσταση και η Ντόχα έγινε κύριος χρηματοδότης της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης περιοχών που καταστράφηκαν από τις ισραηλινές επιθέσεις. Αυτό συνέπεσε με τη βελτίωση των σχέσεων μεταξύ του Κατάρ και της Χαμάς, της πιο εξέχουσας παράταξης της παλαιστινιακής αντίστασης.
Μεταξύ 2000 και 2011, οι σχέσεις μεταξύ Ντόχα και Δαμασκού ενισχύθηκαν εκτός της συμβατικής πολιτικής αρένας. Ο Άσαντ και ο πρώην εμίρης του Κατάρ Χαμάντ μπιν Χαλίφα Αλ-Θάνι σύναψαν προσωπική σχέση και ο τελευταίος πραγματοποίησε πολλές επισκέψεις στη Δαμασκό.
Με το ξέσπασμα της αναταραχής το 2011 στη Συρία, άρχισαν τα σημάδια μιας ξεκάθαρης και απροσδόκητης αλλαγής στο Κατάρ μέσω του Al-Jazeera – του πιο εξέχοντος μέσου ενημέρωσης της Ντόχα – και της προκατειλημμένης, συχνά υποκινούμενης κάλυψης των γεγονότων στη Συρία. Διαδοχικά, οι πολιτικές θέσεις του Κατάρ, της Χαμάς και της Τουρκίας άρχισαν να αλλάζουν, με την Ντόχα και την Άγκυρα να πιέζουν τη Δαμασκό να αλλάξει τη θέση της σχετικά με το απαγορευμένο συριακό παράρτημα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας -που χαρακτηρίστηκε τρομοκρατική οργάνωση- και να το συμπεριλάβει στη διακυβέρνηση.
Όταν η Δαμασκός απέρριψε τελείως τις απαιτήσεις του Κατάρ και της Τουρκίας, η αναταραχή στη Συρία μετατράπηκε από πολιτική ανυπακοή σε ένοπλη επίθεση, η οποία άρχισε να επεκτείνεται γρήγορα σε ολόκληρη τη χώρα. Η Τουρκία άνοιξε τα σύνορά της σε ξένους μαχητές από όλο τον κόσμο, με τα αραβικά κράτη του Περσικού Κόλπου να χρηματοδοτούν - αρχικά με επικεφαλής το Κατάρ - με δισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με τους Financial Times.
Καθώς ο πόλεμος στη Συρία επεκτάθηκε, δημιουργήθηκε μια συμμαχία υπό την ηγεσία των ΗΠΑ για την εκπαίδευση Σύριων μαχητών και ιδρύθηκαν δύο κέντρα διοίκησης, το "MOC" (Διοίκηση Στρατιωτικών Επιχειρήσεων) στην Ιορδανία και το "MOM" (Müşterek Operasyon Merkezi) στην Τουρκία.
Το έργο της ανατροπής της συριακής κυβέρνησης μεταφέρθηκε στο Ριάντ, με επικεφαλής τον πρώην αρχηγό των μυστικών υπηρεσιών Μπαντάρ Μπιν Σουλτάν, ο οποίος ζήτησε προϋπολογισμό 2 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, σύμφωνα με τον Μπιν Τζασίμ. Με την αυξανόμενη εμφάνιση τρομοκρατικών οργανώσεων «τζιχαντιστών», με επικεφαλής το ISIS και το Μέτωπο Νούσρα, οι συριακές αρχές έχασαν τον έλεγχο σε τεράστιες εκτάσεις εδάφους και επιβλήθηκε μερικός αποκλεισμός στη Δαμασκό.
Ο συριακός πόλεμος εισήλθε σε νέα φάση το 2015, μετά την παρέμβαση των ρωσικών στρατιωτικών δυνάμεων κατόπιν αιτήματος της Δαμασκού. Λιγότερο από ένα μήνα αργότερα, οι ΗΠΑ ξεκίνησαν ένα «διεθνή συνασπισμό» για να επέμβουν στρατιωτικά στη Συρία με το πρόσχημα της καταπολέμησης του ISIS. Αυτό άλλαξε τα περιγράμματα του πολεμικού χάρτη. Με τη βοήθεια ξένων συμμαχικών δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένων της Ρωσίας, του Ιράν και της Χεζμπολάχ, η συριακή κυβέρνηση ανέκτησε τον έλεγχο μεγάλου μέρους της χώρας και καθιέρωσε τη «διαδικασία της Αστάνα» με τη Ρωσία, την Τουρκία και το Ιράν για να αποστρατιωτικοποιήσει περιοχές εκτός εκείνων που είναι υπό τον έλεγχο των ΗΠΑ και των Κούρδων αυτονομιστών.
Ο συνεχιζόμενος συριακός ρόλος του Κατάρ
Παρά τη φαινομενική πτώση του ρόλου του Κατάρ στον πόλεμο της Συρίας, η Ντόχα δεν ακολούθησε τα βήματα των περισσότερων χωρών του Κόλπου, οι οποίες αναγνώρισαν ότι οι προσπάθειές τους να ανατρέψουν τον Άσαντ είχαν αποτύχει. Ακόμη και οι Σαουδάραβες, που έπαιξαν μεγάλο ρόλο στην επίθεση κατά της Δαμασκού, περιόρισαν τη ρητορική τους κατά της Συρίας τα τελευταία χρόνια και τώρα έχουν προχωρήσει σε συμφιλίωση με τον Άσαντ και την κυβέρνησή του.
Αντίθετα, το αντίπαλο αποτύπωμα του Κατάρ στη Συρία συνεχίστηκε αμείωτο. Διατηρεί τις σχέσεις της με διάφορες φατρίες της συριακής αντιπολίτευσης, συμπεριλαμβανομένου του Μετώπου Νούσρα που συνδέεται με την Αλ Κάιντα (το οποίο ελέγχει το Ιντλίμπ και περιοχές στην ύπαιθρο του Χαλεπίου) και έχει μετατρέψει τη συριακή πρεσβεία στη Ντόχα σε αίθουσα επιχειρήσεων για τους αντιπάλους της Συρίας.
Πηγές της συριακής αντιπολίτευσης λένε στο The Cradle ότι η Ντόχα συνεχίζει τους δεσμούς της με όλες τις ένοπλες φατρίες στη βόρεια Συρία, συμπεριλαμβανομένου του Μετώπου του Λεβάντε, του Εθνικού Στρατού –τον οποίο συγχρηματοδοτεί με την Τουρκία– και της Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ.
Αυτές οι σχέσεις εγγυώνται στη Ντόχα –η οποία έχει διοχετεύσει δισεκατομμύρια δολάρια στον πόλεμο της Συρίας– ένα επιθυμητό ελάχιστο ποσοστό επιρροής στη βόρεια και βορειοδυτική Συρία. Οι Καταριανοί έχουν ποντάρει πολύ στις τζιχαντιστικές φατρίες εκεί. Αυτές οι πολιτοφυλακές είναι λιγότερο δαπανηρές στη συντήρηση λόγω της αποτελεσματικότητάς τους στην αυτοχρηματοδότηση και στο πεδίο της μάχης. Επιπλέον, οι τζιχαντιστικές ομάδες απέδειξαν τελικά πως είναι πιο πιστές στα συμφέροντα του Κατάρ, ειδικά η Hayat Tahrir al-Sham, η πρώην θυγατρική της Αλ Κάιντα στη Συρία.
Ομοίως, η παρουσία περισσότερων από ένα εκατομμύριο Σύριων σε εκατοντάδες καταυλισμούς κοντά στα τουρκικά σύνορα παρέχει στην Ντόχα –η οποία έχει χρηματοδοτήσει την κατασκευή πόλεων για τους εκτοπισμένους σε αυτήν την περιοχή– πρόσθετο μοχλό που θα χρησιμοποιηθεί στη Δαμασκό όταν έρθει η στιγμή.
Αυτό εξηγεί εν μέρει τους λόγους για τη συνεχιζόμενη άρνηση του Κατάρ να αποκαταστήσει τις σχέσεις με τη Δαμασκό και να εγκρίνει την επιστροφή της Συρίας στον Αραβικό Σύνδεσμο. Η Ντόχα επιδιώκει να ασκήσει μόχλευση και να αποσπάσει ένα τίμημα από την κυβέρνηση Άσαντ σε οποιαδήποτε μελλοντική συριακή λύση. Αλλά υπάρχουν αρκετοί άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την αδιαλλαξία του Κατάρ στο συριακό ζήτημα:
Πρώτον, το Κατάρ φιλοξενεί επί του παρόντος τη μεγαλύτερη στρατιωτική βάση της Κεντρικής Διοίκησης των ΗΠΑ (CENTCOM) στη Δυτική Ασία και η Ουάσιγκτον απορρίπτει κατηγορηματικά όλες τις πρωτοβουλίες προσέγγισης με τη Δαμασκό.
Δεύτερον, είναι η άρνηση του Άσαντ να εξομαλύνει τις σχέσεις με την Τουρκιά εν αναμονή της συνολικής αποχώρησης των τουρκικών στρατιωτικών δυνάμεων από τα κατεχόμενα συριακά εδάφη. Όσο οι διαφορές Συρίας-Τουρκίας παραμένουν άλυτες, η Ντόχα δε θα κινηθεί για να βελτιώσει τους δεσμούς της με τη Δαμασκό.
Τρίτον, είναι η άρνηση της ίδιας της Συρίας να εξομαλύνει τις σχέσεις με το Κατάρ χωρίς το Κατάρ να πληρώσει σημαντικό τίμημα για το ρόλο του στην υποκίνηση, την επέκταση και την στρατιωτικοποίηση της σύγκρουσης. Το Κατάρ είναι ένα μικρό, πλούσιο εμιράτο, μακριά από τα σύνορα της Συρίας. Σε αντίθεση με άλλους περιφερειακούς υποστηρικτές των πολιτοφυλακών της αντιπολίτευσης –όπως η Σαουδική Αραβία, η Τουρκία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, που ασκούν σημαντική περιφερειακή επιρροή– το Κατάρ έχει μικρή αξία για τη Δαμασκό εκτός από τον υπερμεγέθη πλούτο που μπορεί να συμβάλει στην ανοικοδόμηση της Συρίας.
Ωστόσο, αυτές οι βαθιά ριζωμένες διαφορές Συρίας-Κατάρ δεν αποκλείουν την επιστροφή της Συρίας στον Αραβικό Σύνδεσμο, στον οποίο η συμμετοχή της ανεστάλη το 2011. Το Κατάρ δεν έχει την πολυτέλεια να ασκήσει βέτο στην επιστροφή της Συρίας από μόνο του, ούτε η οργάνωση θα ανεχθεί να κρατηθεί σχετικά με αυτό το κρίσιμο διααραβικό ζήτημα που βασίζεται αποκλειστικά στην πεισματική άρνηση της Ντόχα.
Στις 7 Μαΐου, οι Άραβες υπουργοί Εξωτερικών θα συναντηθούν στο Κάιρο ειδικά για να συζητήσουν την αποκατάσταση της Συρίας στον Αραβικό Σύνδεσμο. Αραβικές διπλωματικές πηγές ενημερώνουν το The Cradle πως η απλή σύγκληση του Συμβουλίου του Συνδέσμου σε αυτό το έκτακτο πολιτικό επίπεδο σημαίνει ότι υπάρχει συμφωνία για την έγκριση της συριακής επιστροφής. Λένε πως το συμβούλιο είναι πιθανό να συζητήσει δύο προτάσεις: Η πρώτη, που υποβλήθηκε από τη Σαουδική Αραβία, θα απαιτήσει από το Κατάρ να απέχει από την ψηφοφορία και η δεύτερη είναι η Συρία να επιστρέψει αρχικά στον Σύνδεσμο ως «παρατηρητής», με την πρόβλεψη ότι θα ανακτήσει την πλήρη ιδιότητά της την επόμενη χρονιά.
Όσο για το Κουβέιτ και το Μαρόκο, που επίσης φαινομενικά απορρίπτουν την επιστροφή της Συρίας, οι διπλωματικές πηγές αποκαλύπτουν πως η Σαουδική Αραβία κατάφερε να τους πείσει να μην αντιταχθούν στην πρότασή της, κάτι που θα διευκολύνει την Ντόχα «να μην αντιταχθεί σε αυτό που τα κράτη μέλη του Αραβικού Συνδέσμου συμφωνούν ομόφωνα».