Φατίχ Γιουρτσέβερ* - turkishminute.com / Παρουσίαση Freepen.gr
Όταν η Αραβική Άνοιξη -μια σειρά αντικυβερνητικών διαδηλώσεων, εξεγέρσεων και ένοπλων εξεγέρσεων- σάρωσε μεγάλο μέρος του αραβικού κόσμου στις αρχές της δεκαετίας του 2010, η κυβέρνηση Ερντογάν παρέκκλινε από την εξωτερική της πολιτική των «μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες». Μετά την Αραβική Άνοιξη, η Τουρκία εγκατέλειψε τη θεμελιώδη αρχή της μη ανάμειξης στα προβλήματα άλλων χωρών, η οποία καθοδηγούσε την εξωτερική της πολιτική από την ίδρυσή της και είχε επιλύσει πρωτίστως τα ζητήματα μέσω της διπλωματίας. Η Τουρκία πίστευε πως θα μπορούσε να αναδιαμορφώσει τις ισορροπίες της εξωτερικής πολιτικής στη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική και την ανατολική Μεσόγειο, θεωρώντας τις συνθήκες που δημιουργήθηκαν από την Αραβική Άνοιξη ως ευκαιρία για την Τουρκία να αναδειχθεί ηγέτιδα στον ισλαμικό κόσμο. Κατά συνέπεια, έγινε άμεσο μέρος σε περιφερειακές συγκρούσεις και προβλήματα μεταξύ άλλων χωρών.
Από το 2010 η Τουρκία έχει υποστεί μια ριζική αλλαγή στην εξωτερική της πολιτική, καθοδηγούμενη από το πολιτικό Ισλάμ, φέρνοντας την Τουρκία και το Ισραήλ πρόσωπο με πρόσωπο. Το περιστατικό Mavi Marmara το 2010, όταν οι ισραηλινές δυνάμεις επιτέθηκαν σε τουρκικό πλοίο που προσπαθούσε να σπάσει τον αποκλεισμό της Γάζας, με αποτέλεσμα τον θάνατο εννέα Τούρκων πολιτών και ενός Αμερικανού τουρκικής καταγωγής, οδήγησε σε σημαντική επιδείνωση των τουρκο-ισραηλινών σχέσεων. Με την επιδείνωση των διμερών σχέσεων με την Τουρκία, το Ισραήλ άρχισε να πλησιάζει την Ελλάδα και την Κύπρο.
Το νησί της Κύπρου έχει διαιρεθεί από το 1974, όταν η Τουρκία κατέλαβε το βόρειο τρίτο του νησιού, επικαλούμενη την ανάγκη προστασίας της μειονότητας των Τουρκοκυπρίων μετά από ένα πραξικόπημα που υποστηρίχθηκε από την Αθήνα. Σύμφωνα με την Τουρκία, η Κύπρος χωρίζεται σε δύο διοικήσεις: την Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου (KKTC) και την Ελληνοκυπριακή Διοίκηση (GCA). Ωστόσο, τα Ηνωμένα Έθνη και οι περισσότερες άλλες χώρες αναγνωρίζουν μόνο την Κυπριακή Δημοκρατία - ευρύτερα γνωστή ως «Κύπρος» - ως εκπρόσωπο ολόκληρου του νησιού, ενώ το KKTC αναγνωρίζεται μόνο από την Τουρκία.
Το Ισραήλ και η Κύπρος υπέγραψαν συμφωνία οριοθέτησης των θαλάσσιων αποκλειστικών οικονομικών ζωνών τους (ΑΟΖ) στις 17 Δεκεμβρίου 2010. Αυτή η συμφωνία επιτρέπει σε κάθε χώρα να εξερευνήσει φυσικούς πόρους στις αντίστοιχες ζώνες της, συμπεριλαμβανομένων των αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου. Ήταν ένα σημαντικό βήμα στη συνεργασία των δύο χωρών στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου.
Στρατιωτικές ασκήσεις άρχισαν να διεξάγονται από το Ισραήλ, την Ελλάδα και την Κύπρο. Οι ΗΠΑ στήριξαν επίσης τη συνεργασία μεταξύ των τριών χωρών στην ανατολική Μεσόγειο και με την υποστήριξη των ΗΠΑ ξεκίνησε ο μηχανισμός 3+1. Το 2019 οι ΗΠΑ ψήφισαν το Νόμο Ασφάλειας και Ενεργειακής Συνεργασίας για την Ανατολική Μεσόγειο, ο οποίος παρέχει βοήθεια για την ενεργειακή ασφάλεια και την αμυντική συνεργασία στις τρεις χώρες. Το Σεπτέμβριο του 2020 οι Ηνωμένες Πολιτείες άρουν εν μέρει το εμπάργκο όπλων που είχε επιβληθεί στην Κύπρο το Νοέμβριο του 1987. Η μερική άρση του εμπάργκο ήταν κάτι περισσότερο από μια συμβολική χειρονομία, καθώς επέτρεπε στην Κύπρο να αγοράσει μόνο «μη θανατηφόρο» στρατιωτικό εξοπλισμό, όπως αλεξίσφαιρα γιλέκα.
Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022 και οι συνέπειές της ώθησαν την ΕΕ να αναζητήσει εναλλακτικές πηγές φυσικού αερίου, μειώνοντας έτσι την εξάρτησή της από τη Ρωσία. Ως εκ τούτου, οι δραστηριότητες γεώτρησης νότια της νήσου Κύπρου ξεκίνησαν ξανά με επιταχυνόμενους ρυθμούς μετά από μια περίοδο επιβράδυνσης.
Στο κοίτασμα Aphrodite, που βρίσκεται στην ίδια περιοχή και επικαλύπτεται με το κοίτασμα «H» που αδειοδοτήθηκε στην Τουρκική Εταιρεία Πετρελαίου (TPAO) από το KKTC, μια κοινοπραξία αποτελούμενη από την αμερικανική Chevron, τη βρετανική Shell και την ισραηλινή New Med Energy ξεκίνησε τη γεώτρηση ενός φρεατίου εκτίμησης στις αρχές Μαΐου.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί πως η Τουρκία και το KKTC υπέγραψαν μια συμφωνία οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας στις 21 Σεπτεμβρίου 2011, για να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους στις θαλάσσιες περιοχές στην ανατολική Μεσόγειο, μια περιοχή που διεκδικείται επίσης από την Κύπρο. Αυτή η συμφωνία ήταν μέρος της απάντησης της Τουρκίας στις δραστηριότητες εξερεύνησης πετρελαίου και φυσικού αερίου της Κύπρου. Η τρέχουσα γεώτρηση στοχεύει στην επαλήθευση των εκτιμώμενων 4,4 τρισεκατομμυρίων κυβικών ποδιών (Tcf) αποθεμάτων φυσικού αερίου στο κοίτασμα της Αφροδίτης, με την παραγωγή φυσικού αερίου να αναμένεται να ξεκινήσει ήδη από το 2027. Η Τουρκία έχει αντιταχθεί σε αυτές τις δραστηριότητες γεώτρησης, υποστηρίζοντας ότι οι Τούρκοι που κατοικούν στο νησί βόρειο τμήμα έχουν επίσης το δικαίωμα εξόρυξης φυσικού αερίου. Η Τουρκία έχει μάλιστα υποδείξει πως θα μπορούσε να επέμβει με πολεμικά πλοία για να σταματήσει τις γεωτρήσεις εάν χρειαστεί. Ωστόσο, το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών δεν έχει ακόμη εκδώσει επίσημη ανακοίνωση σχετικά με τη γεώτρηση στο κοίτασμα της Αφροδίτης.
Το αέριο που θα εξορυχθεί από το κοίτασμα της Αφροδίτης θα μεταφερθεί στην Κύπρο μέσω αγωγού που θα τοποθετηθεί κάτω από τη θάλασσα. Ένα μικρό μέρος του φυσικού αερίου θα χρησιμοποιηθεί στην εγχώρια αγορά για την κάλυψη των αναγκών ηλεκτρικής ενέργειας της Κύπρου και μεγάλη ποσότητα του φυσικού αερίου θα πωληθεί στην αγορά της ΕΕ και της Ασίας μέσω του τερματικού σταθμού LNG που θα κατασκευαστεί στην Κύπρο. Στις αρχές Ιουνίου θα υπογραφεί συμφωνία μεταξύ Ισραήλ και Κύπρου για το θέμα αυτό.
Το αντιτορπιλικό κατευθυνόμενων πυραύλων USS Arleigh Burke πραγματοποίησε προγραμματισμένη επίσκεψη στη Λεμεσό την Τρίτη στο πλαίσιο μιας αποστολής περιπολίας του ΝΑΤΟ στην ανατολική Μεσόγειο για να χαλιναγωγήσει τις ρωσικές στρατιωτικές δραστηριότητες στην περιοχή, πυροδοτώντας τη δυσαρέσκεια της Τουρκίας. Σε δήλωση που κυκλοφόρησε αργά την Τετάρτη, το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών εξέφρασε την ανησυχία πως η δράση των ΗΠΑ διαταράσσει την ισορροπία στην περιοχή, ιδιαίτερα εις βάρος της τουρκοκυπριακής πλευράς. Η Τουρκία ισχυρίστηκε περαιτέρω ότι η απόφαση των ΗΠΑ έβλαπτε την ουδέτερη θέση της που διατηρούσε προηγουμένως σχετικά με το νησί.
Οι πρόσφατες εξελίξεις στην ανατολική Μεσόγειο, ιδιαίτερα στο νησί της Κύπρου, είναι, δυστυχώς, οι αρνητικές επιπτώσεις των ριζικών αλλαγών στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας από το 2010. Η Τουρκία πρέπει να χρησιμοποιήσει στρατηγικά και αρμονικά τη ναυτική της δύναμη και τη διπλωματία για να μετριάσει αυτές τις συνέπειες. Δυστυχώς, αντί να αναπτυχθεί η ναυαρχίδα της Τουρκίας, TCG Anadolu, στην ανατολική Μεσόγειο, έχει χρησιμοποιηθεί για επισκέψεις σε λιμάνια στη Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη ως μέρος της προεκλογικής προπαγάνδας του Ερντογάν.
Εν κατακλείδι, η Τουρκία πρέπει να αποκαταστήσει τη συνεργασία με τις ΗΠΑ στην ανατολική Μεσόγειο και να επιδιώξει να επηρεάσει τη δυναμική του φυσικού αερίου της περιοχής με αμερικανική διπλωματική υποστήριξη. Θα πρέπει επίσης να χρησιμοποιήσει τη ναυτική της δύναμη, ιδιαίτερα το TCG Anadolu, με διπλωματικό και όχι καταναγκαστικό και προορατικό τρόπο. Ωστόσο, μια τέτοια αλλαγή πολιτικής φαίνεται απίθανη υπό την τρέχουσα κυβέρνηση. Ως εκ τούτου, το αποτέλεσμα του δεύτερου γύρου των προεδρικών εκλογών στις 28 Μαΐου έχει σημαντικές επιπτώσεις σε αυτό το πλαίσιο.
* Ο Fatih Yurtsever είναι πρώην αξιωματικός του ναυτικού στις Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις. Χρησιμοποιεί ψευδώνυμο για λόγους ασφαλείας.