Mohamad Hasan Sweidan - thecradle.co / Παρουσίαση Freepen.gr
«Η απομάκρυνση του Ερντογάν θα χαιρετιστεί αναμφίβολα με τον ήχο των φελλών της σαμπάνιας που σκάνε σε όλη τη διαδρομή από το Βερολίνο μέχρι την Ουάσιγκτον». – Middle East Eye
«Καθώς ο πολωτικός Ερντογάν γίνεται όλο και πιο αυταρχικός, ο Κιλιτσντάρογλου έχει χτίσει τη φήμη του κατασκευαστή γεφυρών και ορκίζεται να αποκαταστήσει τη δημοκρατία». – Associated Press
«Ωστόσο, μετά από 10 χρόνια αυξανόμενης αυταρχικής διακυβέρνησης, η όρεξη για αλλαγή είναι έντονη». - The Guardian
«Οι ειδικοί λένε ότι οι εκλογές της Κυριακής θα καθορίσουν εάν η Τουρκία μπορεί να επιστρέψει στη δημοκρατική εξουσία ή θα συνεχίσει την πορεία της προς μια απολυταρχία». – NPR
«Καθώς ο πολωτικός Ερντογάν γίνεται όλο και πιο αυταρχικός, ο Κιλιτσντάρογλου έχει χτίσει τη φήμη του κατασκευαστή γεφυρών και ορκίζεται να αποκαταστήσει τη δημοκρατία». – Associated Press
«Ωστόσο, μετά από 10 χρόνια αυξανόμενης αυταρχικής διακυβέρνησης, η όρεξη για αλλαγή είναι έντονη». - The Guardian
«Οι ειδικοί λένε ότι οι εκλογές της Κυριακής θα καθορίσουν εάν η Τουρκία μπορεί να επιστρέψει στη δημοκρατική εξουσία ή θα συνεχίσει την πορεία της προς μια απολυταρχία». – NPR
«Το διακύβευμα δύσκολα θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερο, πρωτίστως για τους ίδιους τους Τούρκους, οι οποίοι μπορεί δικαιολογημένα να ανησυχούν πως ο αυταρχισμός θα υποκύψει στη δικτατορία εάν ο κ. Ερντογάν κέρδιζε άλλη μια θητεία». – Washington Post
Μετά τον πρώτο γύρο των εκλογών της 14ης Μαΐου στην Τουρκία που εξετάστηκαν προσεκτικά, ο δυτικός λόγος έχει ξαφνικά υποστεί μια αξιοσημείωτη αλλαγή. Πριν από τις προεδρικές εκλογές, πολλά δυτικά μέσα ενημέρωσης είχαν ασκήσει σκληρή κριτική στον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, χαρακτηρίζοντάς τον ως δικτάτορα υπεύθυνο για τη διάβρωση της δημοκρατίας στη χώρα του.
Αντίθετα, απεικόνισαν συλλογικά τον κύριο υποψήφιο για την προεδρία αμφισβητία του Kemal Kilicdaroglu ως ηγέτη που θα αποκαθιστούσε τη δημοκρατία στην Τουρκία. Αλλά αυτή η κατάσταση άλλαξε αφού ο αρχικός γύρος ψηφοφορίας ήταν ασαφής, με κανέναν ξεκάθαρο νικητή να λαμβάνει το όριο ψήφων 50+ τοις εκατό.
Η γένεση του ενδιαφέροντος των δυτικών ΜΜΕ για τον Ερντογάν
Η εμπλοκή των δυτικών μέσων ενημέρωσης με τον Ερντογάν ξεκίνησε το 2003 όταν ανέλαβε για πρώτη φορά το ρόλο του πρωθυπουργού της Τουρκίας. Αρχικά, ο ξένος Τύπος ήταν προσεκτικός στην προσέγγισή του στον Ερντογάν, καθώς η άνοδος ενός «ισλαμιστή ηγέτη» στη σύγχρονη Τουρκία ήταν μια εντελώς πρωτοφανής εξέλιξη. Αντίθετα, το θεώρησαν ως «πείραμα» προς παρατήρηση.
Όμως, παράλληλα με την εξελισσόμενη άποψη των αντίστοιχων κυβερνήσεών τους, η υποστήριξη των δυτικών μέσων ενημέρωσης προς τον Ερντογάν άρχισε να αυξάνεται τα επόμενα χρόνια και το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) χαιρετίστηκε συχνά ως το «πρότυπο μουσουλμανικό-δημοκρατικό κόμμα».
Ο έπαινος του πρώην προέδρου των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους για τον Ερντογάν το 2004 ενθάρρυνε περαιτέρω τα δυτικά μέσα ενημέρωσης να συσπειρωθούν πίσω από τον Τούρκο ηγέτη. Εκείνη την εποχή, ο Μπους αναφέρθηκε στην Τουρκία ως «πρότυπο» για την ισλαμική διακυβέρνηση και προέτρεψε άλλα μουσουλμανικά έθνη να ακολουθήσουν το παράδειγμά της.
Το δυτικό ιδεώδες ενός ισλαμικού κράτους μετριέται τελικά από την προσήλωσή του στη δυτική τάξη που βασίζεται σε κανόνες, και έτσι ο Ερντογάν περιεγράφη χαϊδευτικά ως «ένας βαθιά θρησκευόμενος άνθρωπος με ταλέντο στην τραχύτητα και την πτώση της δημοκρατικής πολιτικής». Ένας ευσεβής μεταρρυθμιστής, θα λέγαμε, που είχε ως στόχο τον εκσυγχρονισμό της Τουρκίας και την ενίσχυση της στενότερης ολοκλήρωσης με το δυτικό κόσμο.
Μετατόπιση αντιλήψεων
Η αφήγηση της Δύσης για τον Ερντογάν άρχισε να αλλάζει γύρω στο 2009, μετά την αποχώρησή του από τη διάσκεψη του Νταβός λόγω αντιπαράθεσης με τον τότε πρόεδρο του Ισραήλ Σιμόν Πέρες. Κατά τη διάρκεια της προφορικής συζήτησης, ο Ερντογάν επιτέθηκε στον Πέρες, λέγοντας: «Σκοτώνεις ανθρώπους, θυμάμαι τα παιδιά που πέθαναν στις παραλίες».
Αρχικά, τα δυτικά ΜΜΕ απάντησαν στις ενέργειες του Ερντογάν στο Νταβός με επιφυλακτική κριτική, καθώς πίστευαν ότι θα μπορούσε να βλάψει τη διεθνή φήμη της Τουρκίας, μέλους του ΝΑΤΟ. Ωστόσο, η αρνητική εστίαση των μέσων ενημέρωσης στον Ερντογάν εντάθηκε μετά την αποστολή ενός ανθρωπιστικού στολίσκου από την Τουρκία στην πολιορκημένη Λωρίδα της Γάζας το 2010. Ο τουρκικός στολίσκος – στόχος του οποίου ήταν να σπάσει τον αποκλεισμό στη Γάζα – αποτελούνταν από πλοία που μετέφεραν περίπου 750 ακτιβιστές για τα ανθρώπινα δικαιώματα και πολιτικούς, καθώς και εκπροσώπους διεθνών μέσων ενημέρωσης, βοηθητικό υλικό και ανθρωπιστική βοήθεια.
Στη συνέχεια, κομάντος του ισραηλινού ναυτικού επιτέθηκαν στα πλοία του στόλου, με αποτέλεσμα επιβαίνοντες να σκοτωθούν και να τραυματιστούν. Ήταν σε αυτό το σημείο που ο δυτικός Τύπος άρχισε να επισημαίνει μια σειρά από ανησυχίες για τον Ερντογάν, προωθώντας μια αυξανόμενη αίσθηση αγωνίας για τις συμπεριφορές του.
Ενίσχυση της επίθεσης των μέσων ενημέρωσης
Η υιοθέτηση της οξείας, επιθετικής ρητορικής της Δύσης προς τον Ερντογάν – από το ξέσπασμα της λεγόμενης Αραβικής Άνοιξης μέχρι τις εκλογές του Μαΐου 2023 – μπορεί να αποδοθεί σε τρία κύρια γεγονότα.
Η πρώτη ήταν η απάντηση της Τουρκίας στην Αραβική Άνοιξη στις αρχές του 2011. Η Άγκυρα άρχισε να λαμβάνει αποφάσεις που θεωρούνταν πως θα αντιμετώπιζαν δυτικά γεωπολιτικά συμφέροντα. Για παράδειγμα, παρά το τουρκικό-δυτικό σχέδιο για την ανατροπή του Σύριου προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ, η Τουρκία συγκρούστηκε με τις υποστηριζόμενες από τις ΗΠΑ κουρδικές δυνάμεις και υποστήριξε μια σειρά από ομάδες τζιχαντιστικής αντιπολίτευσης που ευθυγραμμίζονται με τις εδαφικές φιλοδοξίες της Άγκυρας στη βόρεια Συρία.
Περαιτέρω τεταμένες σχέσεις με τη Δύση ήταν η υποστήριξη του Ερντογάν προς τους Αδελφούς Μουσουλμάνους στην Αίγυπτο και η έντονη αντίθεσή του στο πραξικόπημα του 2013 που ανέτρεψε τον πρώην πρόεδρο της Αιγύπτου Μοχάμεντ Μόρσι και εγκατέστησε τον στρατηγό Abdel Fattah al-Sisi στη θέση του.
Μετά την Αραβική Άνοιξη, τα δυτικά μέσα ενημέρωσης ενέτειναν την κριτική τους στον Ερντογάν, με ισχυρισμούς ότι έχανε τον έλεγχο της Τουρκίας και πως η διακυβέρνηση του ΑΚΡ σύντομα θα τελείωνε. Τα θέματα διαφθοράς που σχετίζονται με τον Ερντογάν άρχισαν να πολλαπλασιάζονται στα μέσα ενημέρωσης, ενώ συνέχισαν να παραδέχονται διστακτικά τη δημοτικότητά του στο εσωτερικό. Η επίθεση των μέσων ενημέρωσης στον Ερντογάν κλιμακώθηκε μετά τις διαδηλώσεις του 2013 στην Τουρκία, οδηγώντας σε εκκλήσεις για επανεκτίμηση της σχέσης της Ουάσιγκτον με την Άγκυρα.
Το δεύτερο κίνητρο για την επιθετική ρητορική των δυτικών μέσων ενημέρωσης ήταν το τουρκικό δημοψήφισμα του 2017, το οποίο μετατόπισε τη διακυβέρνηση της χώρας από κοινοβουλευτικό σε προεδρικό σύστημα. Η επιτυχία του Ερντογάν στην εδραίωση της εξουσίας εξάλειψε τα εναπομείναντα εμπόδια μεταξύ του ίδιου και των δυτικών μέσων ενημέρωσης. Το δημοψήφισμα πραγματοποιήθηκε λίγο μετά την αποτυχημένη, υποτιθέμενη απόπειρα πραξικοπήματος που υποστηρίχθηκε από τις ΗΠΑ, μετά την οποία ο Ερντογάν περιθωριοποίησε όσους θεωρούνταν άπιστοι σε αυτόν, στερεοποιώντας τον έλεγχό του στο κράτος.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο αυξημένος έλεγχος του Ερντογάν και η αυξανόμενη ανεξαρτησία και διεκδίκηση της Τουρκίας δεν ταίριαζαν καλά με τα δυτικά συμφέροντα. Οι «αυθόρμητες» αποφάσεις του να αγοράσει ρωσικούς πυραύλους S-400, να υπογράψει συμφωνία για τα θαλάσσια σύνορα με τη Λιβύη παρά τις έντονες ελληνικές και αιγυπτιακές αντιρρήσεις, να εδραιώσει τις σχέσεις με το Ιράν και να αψηφήσει τις δυτικές κυρώσεις στη Ρωσία επιδείνωσαν περαιτέρω τη σχέση.
Έτσι, το 2017 σηματοδότησε μια σημαντική αλλαγή στην αντίληψη των δυτικών μέσων ενημέρωσης για την Τουρκία του Ερντογάν από μια χώρα «πρότυπο» με μουσουλμανική πλειοψηφία σε «μια δικτατορία που μεταμφιέζεται σε δημοκρατία του ΝΑΤΟ».
Το τρίτο κίνητρο ήταν οι προεδρικές εκλογές του 2023 στην Τουρκία. Με τον αδιαμφισβήτητο έλεγχο του Ερντογάν στο κράτος, η μόνη δυνατότητα αλλαγής ήταν μέσω της κάλπης. Τα δυτικά μέσα ενημέρωσης είδαν αυτές τις εκλογές ως μια ευκαιρία να υποστηρίξουν έναν πρόεδρο που θα ήταν πιο συμμορφωμένος στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων των αντίστοιχων χωρών τους.
Ως ισχυρό εργαλείο για τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης, τα δυτικά μέσα ενημέρωσης ενέτειναν την προεκλογική τους εκστρατεία κατά του Ερντογάν, στην οποία συχνά χαρακτηριζόταν ότι εξυπηρετούσε τα συμφέροντα της Ρωσίας. Τα ξένα μέσα ενημέρωσης δεν επέκριναν απλώς τον Ερντογάν. υποστήριξαν ενεργά τους αντιπάλους του σε μια προσπάθεια να επηρεάσουν τους Τούρκους ψηφοφόρους. Η Τουρκία, σύμφωνα με δυτικούς σχολιαστές, βρισκόταν σε ένα σταυροδρόμι μεταξύ επιστροφής στη δημοκρατία ή περαιτέρω καταστολής υπό την κυριαρχία του Ερντογάν.
Δυτικός λόγος μετά τις εκλογές
Μετά τον πρώτο γύρο της ψηφοφορίας, ωστόσο, υπήρξε μια αξιοσημείωτη αλλαγή στη συζήτηση των δυτικών μέσων ενημέρωσης, τα οποία άρχισαν να αναφέρουν γεγονότα που εκτυλίσσονταν χωρίς να προσφέρουν ισχυρές απόψεις. Παραδόξως, ορισμένα μέσα ενημέρωσης άρχισαν ακόμη και να υπερασπίζονται τον Ερντογάν, με άρθρα που υποδηλώνουν ότι δεν θα έπρεπε πλέον να χαρακτηρίζεται ως δικτάτορας , καθώς είχε ξεπεράσει ξεκάθαρα μια καθαρή ήττα σε δημοκρατικές εκλογές.
Αυτή η αφηγηματική οπισθοδρόμηση ήταν ενδιαφέρουσα από μόνη της. Η Δύση και τα ΜΜΕ της είχαν σαφώς μεγάλες προσδοκίες για την ήττα του Ερντογάν στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών. Οι περισσότερες δημοσκοπήσεις ευνόησαν την ήττα του Ερντογάν. Ορισμένοι Τούρκοι παρατηρητές υποστηρίζουν πως ο Ερντογάν σκοπίμως επέτρεψε σε αυτές τις δημοσκοπήσεις να ευνοήσουν τους αντιπάλους του, με ακόμη και ορισμένα κέντρα σκέψης υπέρ του Ερντογάν να προβλέπουν μια νίκη της αντιπολίτευσης. Αυτή η στρατηγική μπορεί να είχε σκοπό να τονώσει την εμπιστοσύνη της αντιπολίτευσης και να παρακινήσει τους υποστηρικτές του Ερντογάν να συμμετάσχουν ενεργά, καθώς ο Ερντογάν αντιμετώπιζε πραγματική απειλή να χάσει.
Επανασύνδεση με τον Ερντογάν
Η επιτυχία του Ερντογάν να εξασφαλίσει μια κοινοβουλευτική πλειοψηφία και να κερδίσει πιθανώς τις προεδρικές εκλογές φαινόταν να φίμωσε τους δυτικούς επικριτές του. Αντί για πρωτοσέλιδα που επιτίθενται στον Ερντογάν, άρχισαν να εμφανίζονται άρθρα για το πώς η Δύση πρέπει να μάθει να ζει μαζί του.
Η αλλαγή στον τόνο των δυτικών μέσων ενημέρωσης έχει υλοποιηθεί ακόμη και πριν από το δεύτερο γύρο των εκλογών, οι οποίοι υποδηλώνουν μια άμβλυνση της κριτικής για να μετριαστεί ο αντίκτυπος στους υποψηφίους που έχουν καλές πιθανότητες να κερδίσουν στις εκλογές της Κυριακής.
Παρατηρώντας αυτή την αλλαγή στο δυτικό λόγο –που αντανακλά πάντα τις τακτικές και τις θέσεις των ατλαντιστικών αρχών– μπορεί να υποστηριχθεί ότι η συλλογική Δύση αναμένει τώρα από τον Ερντογάν να παραμείνει στην εξουσία. Μειώνοντας τις επιθέσεις, οι δυτικές κυβερνήσεις έχουν υποχωρήσει στο μετεκλογικό ρεαλισμό, σηματοδοτώντας την πρόθεσή τους να συνεργαστούν με μια άλλη κυβέρνηση υπό την ηγεσία του Ερντογάν – παρά την εστίασή του στη διατήρηση ισορροπημένων σχέσεων τόσο με τους ατλαντιστές όσο και με τους ευρασιανιστές.
Το αποτέλεσμα των εκλογών της 14ης Μαΐου στην Τουρκία αντιπροσώπευε μια σημαντική αλλαγή στον τόνο της κάλυψης των δυτικών μέσων ενημέρωσης, η οποία έχει πλέον μεταβεί σε μια προσέγγιση κατευνασμού και προσεκτικής αναμονής μέχρι το δεύτερο γύρο των τουρκικών προεδρικών εκλογών αυτό το Σαββατοκύριακο.
Είναι ενδιαφέρον ότι η αντιπολίτευση, η οποία μέχρι πριν από λίγες εβδομάδες θεωρούνταν κρίσιμη για την «υπεράσπιση της δημοκρατίας» στην Τουρκία, είναι πλέον αισθητά απούσα από το διάλογο των ξένων μέσων ενημέρωσης. Ο πολιτικός που χαρακτηρίστηκε «δικτάτορας» στις 13 Μαΐου ξαφνικά, μόλις δύο μέρες αργότερα, δεν χαρακτηρίστηκε πια έτσι. Το δυτικό κατεστημένο των μέσων ενημέρωσης, φαίνεται, παίρνει άμεσες ενδείξεις από τις δυτικές πρωτεύουσές τους.