 |
| (Photo by Οleksandr GIΜΑΝΟV / ΑFΡ) |
Φατίχ Γιουρτσέβερ* - turkishminute.com / Παρουσίαση Freepen.gr
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022 οδήγησε σε αποκλεισμό για περισσότερο από τέσσερις μήνες από ρωσικά πολεμικά πλοία των λιμανιών της Μαύρης Θάλασσας της Ουκρανίας. Η πρωτοβουλία για τα σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας, με τη μεσολάβηση της Τουρκίας και των Ηνωμένων Εθνών και την υπογραφή της Ρωσίας και της Ουκρανίας στις 22 Ιουλίου 2022, δημιούργησε έναν ασφαλή διάδρομο που επιτρέπει τις εξαγωγές σιτηρών από τα ουκρανικά λιμάνια της Οδησσού, του Chornomorsk και του Yuzhny/Pivdennyi. Η διαμεσολαβούμενη συμφωνία επέτρεψε την ασφαλή διέλευση των εξαγωγών κρίσιμων προμηθειών σιτηρών. Σύμφωνα με την Υπηρεσία Εξωτερικών Γεωργίας του Υπουργείου Γεωργίας των ΗΠΑ, η Ουκρανία κατέχει σημαντικό μερίδιο της παγκόσμιας εξαγωγικής αγοράς για διάφορα γεωργικά προϊόντα. Συγκεκριμένα, η Ουκρανία συνεισφέρει το 46% των παγκόσμιων εξαγωγών ηλιελαίου, το 17% του κριθαριού, το 12% του καλαμποκιού και το 9% του σιταριού. Ως ένας από τους κορυφαίους παραγωγούς σιτηρών στον κόσμο, η συμμετοχή της Ουκρανίας στην Πρωτοβουλία για τα σιτηρά στη Μαύρη Θάλασσα έχει μετριάσει σημαντικά την παγκόσμια επισιτιστική κρίση που προκλήθηκε από τον συνεχιζόμενο πόλεμο στην Ουκρανία.
Σύμφωνα με το Τμήμα Η της συμφωνίας, η Πρωτοβουλία για τα Σιτάρια της Μαύρης Θάλασσας επρόκειτο να παραμείνει σε ισχύ για 120 ημέρες μετά την ημερομηνία υπογραφής όλων των εμπλεκόμενων μερών. Η πρωτοβουλία μπορεί να παραταθεί αυτόματα για επιπλέον περιόδους 120 ημερών, εκτός εάν ένα από τα μέρη δηλώσει την πρόθεσή του να τερματίσει ή να τροποποιήσει τη συμφωνία. Η συμφωνία παρατάθηκε ξανά στις 17 Μαΐου για δύο ακόμη μήνες έως τις 17 Ιουλίου. Ωστόσο, η έκρηξη στον αγωγό αμμωνίας Tolyatti-Odesa θα μπορούσε να έχει αρνητικό αντίκτυπο στην παράταση της συμφωνίας για άλλες 120 ημέρες τον Ιούλιο.
Στις 22 Ιουλίου 2022, υπογράφηκε Μνημόνιο Συνεννόησης (MoU) μεταξύ της Ρωσικής Ομοσπονδίας και της Γραμματείας των Ηνωμένων Εθνών για διάρκεια τριών ετών, μαζί με τη συμφωνία για τα σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας. Το Μνημόνιο Συνεννόησης είχε ως στόχο να παράσχει στην παγκόσμια αγορά ανεμπόδιστη πρόσβαση σε ρωσικά προϊόντα διατροφής και λιπάσματα. Αυτό περιλαμβάνει εμπόδια που μπορεί να προκύψουν στους τομείς των οικονομικών, των ασφαλειών ή της εφοδιαστικής. Ωστόσο, οι ανησυχίες σχετικά με το αντίστοιχο μνημόνιο συμφωνίας για τις ρωσικές εξαγωγές τροφίμων και λιπασμάτων δεν εκπληρώνονται, σύμφωνα με τη Ρωσία.
Η ρωσική πλευρά ζήτησε από την Ουκρανία να επιτρέψει τις ρωσικές εξαγωγές αμμωνίας μέσω του αγωγού αμμωνίας Tolyatti-Odesa, ο οποίος ανεστάλη στις 24 Φεβρουαρίου 2022. Η Ρωσία έχει κατά καιρούς εγείρει το θέμα ότι η συνέχιση της συμφωνίας για τα σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας απαιτεί εκπλήρωση των δεσμεύσεων που έχουν αναληφθεί στον ΟΗΕ- Μνημόνιο της Ρωσίας για τη διευκόλυνση της εξαγωγής ρωσικών σιτηρών και λιπασμάτων. Ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Sergey Vershinin τόνισε την ανάγκη για βελτιωμένες τραπεζικές πληρωμές, υλικοτεχνική υποστήριξη μεταφορών, ασφάλιση και προμήθειες αμμωνίας που μεταφέρονται μέσω του αγωγού Tolyatti-Odessa. Η ουκρανική πλευρά δεν έχει ακόμη επιτρέψει την επανέναρξη της ροής αμμωνίας μέσω του αγωγού και η δολιοφθορά που οδήγησε στην έκρηξη στο τμήμα του αγωγού που διέρχεται από το Χάρκοβο έχει οδηγήσει τη συζήτηση σε νέο επίπεδο. Η Ρωσία και η Ουκρανία αλληλοκατηγορούνται για το σαμποτάζ. Θα χρειαστούν από έναν έως τρεις μήνες για την επισκευή του αγωγού. Δεδομένου ότι η περιοχή του Χάρκοβο βρίσκεται υπό ουκρανικό έλεγχο, η Ουκρανία πρέπει να επιτρέψει στις ρωσικές ομάδες να εισέλθουν στην περιοχή.
Αν και η Ρωσία υποστηρίζει ότι η δολιοφθορά του αγωγού περιπλέκει την παράταση του Ιουλίου της Πρωτοβουλίας για τη Μαύρη Θάλασσα, η πραγματικότητα είναι ότι η συμφωνία εξυπηρετεί τα συμφέροντα της Ουκρανίας, της Ρωσίας και της Τουρκίας. Για παράδειγμα, η Ρωσία επωφελείται επί του παρόντος από τη δυνατότητα να πουλάει τα σιτηρά της σε χώρες της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής μέσω Τουρκίας. Επιπλέον, η συνέχιση της πρωτοβουλίας κράτησε τις ΗΠΑ και την ΕΕ σιωπηλές για το εμπόριο σιτηρών μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας.
Ωστόσο, πριν από την πιο πρόσφατη παράταση της συμφωνίας, η Ρωσία έδειξε πιθανή απροθυμία να συνεχίσει. Αυτή η αβεβαιότητα κατέστησε αναγκαία την επέμβαση της Τουρκίας, με τον Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να ενεργεί ως μεσολαβητής. Αυτή η κίνηση όχι μόνο ενίσχυσε τη διεθνή θέση του Ερντογάν επιδεικνύοντας την ικανότητά του να πείσει όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, αλλά επίσης αύξησε ακούσια την επιρροή της Ρωσίας πάνω του. Αυτό συνέβη επειδή η Ρωσία έδωσε στον Ερντογάν την ευκαιρία να επιδείξει τις διπλωματικές του ικανότητες.
Είναι ενδιαφέρον ότι ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν συμφώνησε να παρατείνει τη συμφωνία, σύμφωνα με πληροφορίες λόγω της εμπλοκής του Ερντογάν. Αυτό είναι λογικό αφού οι δύο ηγέτες διατηρούν ανοιχτές γραμμές επικοινωνίας και ο Ερντογάν είναι γνωστό πως μπορεί να πείσει τον Πούτιν. Παρά τις αντιδημοκρατικές πρακτικές, ο Ερντογάν παραμένει βασικό πρόσωπο για το ΝΑΤΟ και την ΕΕ λόγω του ρόλου του στη συμφωνία και σε παρόμοιες διαπραγματεύσεις με τη Ρωσία.
Η Ρωσία αντιμετωπίζει σημαντικούς πολιτικούς κινδύνους εάν δεν παραταθεί η συμφωνία. Από την έναρξη ισχύος της συμφωνίας τον Ιούλιο του 2022, η Ουκρανία έχει μεταφέρει συνολικά 31,6 εκατομμύρια τόνους σιτηρών. Οι κύριοι αποδέκτες είναι η Κίνα με 7,5 εκατ. τόνους, ακολουθούμενη από την Ισπανία με 5,8 εκατ. τόνους, την Τουρκία με 3,1 εκατ. τόνους, την Ιταλία με 2 εκατ. τόνους, την Ολλανδία με 1,8 εκατ. τόνους και την Αίγυπτο με 1,5 εκατ. τόνους. Από το σύνολο των σιτηρών που μεταφέρθηκαν από την Ουκρανία, το 43 τοις εκατό (περίπου 14 εκατομμύρια τόνοι) προοριζόταν για ανεπτυγμένες χώρες, ενώ το υπόλοιπο 57 τοις εκατό κατευθύνθηκε σε αναπτυσσόμενες χώρες. Συγκεκριμένα, αυτές οι αναπτυσσόμενες χώρες δεν ήταν υπέρ των κυρώσεων του δυτικού μπλοκ στη Ρωσία που επιβλήθηκαν κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης Ρωσίας-Ουκρανίας. Εάν η συμφωνία δεν παραταθεί, αυτές οι χώρες θα πληγούν περισσότερο από την αύξηση των τιμών των τροφίμων. Συνεπώς, η Ρωσία δεν μπορεί να διακινδυνεύσει να χάσει την πολιτική υποστήριξη αυτών των αναπτυσσόμενων χωρών.
Η Ρωσία αντιμετωπίζει επίσης έναν άλλο κίνδυνο εάν αρνηθεί να παρατείνει τη συμφωνία για τα σιτηρά. Μια τέτοια άρνηση θα μπορούσε να ωθήσει το ΝΑΤΟ να αναπτύξει πολεμικά πλοία στη Μαύρη Θάλασσα. Ο σκοπός αυτής της κίνησης θα ήταν η προστασία των εμπορικών πλοίων που μεταφέρουν ουκρανικά σιτηρά, επικαλούμενη ανησυχίες για την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας των εμπορικών πλοίων στη Μαύρη Θάλασσα, ιδιαίτερα στην περιοχή μεταξύ της Οδησσού και του Βοσπόρου. Μια τέτοια ενέργεια θα μπορούσε να φέρει στο επίκεντρο τη Σύμβαση του Μοντρέ και την εφαρμογή της με τρόπο που μπορεί να μην είναι ευνοϊκός για τη Ρωσία.
Αναγνωρίζοντας την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ως «πόλεμο», η Τουρκία έκλεισε τα στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων στα ρωσικά και ουκρανικά πολεμικά πλοία, επικαλούμενη το άρθρο 19 της σύμβασης, βάσει του οποίου τα πολεμικά πλοία που ανήκουν σε εμπόλεμες δυνάμεις δεν μπορούν να περάσουν από τα στενά. Το άρθρο 19 δεν δίνει στην Τουρκία το δικαίωμα να κλείσει τα στενά σε όλα τα πολεμικά πλοία, κάτι που θα απαιτούσε την επίκληση του άρθρου 21. Επομένως, σύμφωνα με τη Σύμβαση του Μοντρέ, δε υπάρχει νομικό κώλυμα στα πολεμικά πλοία των χωρών του ΝΑΤΟ να χρησιμοποιούν τα στενά για να εισέλθουν στη Μαύρη Θάλασσα δεδομένου πως το άρθρο 19 εφαρμόζεται επί του παρόντος.
Η Σύμβαση του Μοντρέ έχει σημασία για τη ρύθμιση της διέλευσης και της ναυσιπλοΐας στα στενά και για τη διασφάλιση της ασφάλειας της Τουρκίας και των παραθαλάσσιων εθνών της Μαύρης Θάλασσας. Κατά συνέπεια, η παρεμπόδιση των εξαγωγών σιτηρών της Ουκρανίας θέτει σε κίνδυνο την οικονομική της σταθερότητα καθώς και την επισιτιστική ασφάλεια των αφρικανικών χωρών. Σύμφωνα με το πνεύμα της Σύμβασης του Μοντρέ, το ΝΑΤΟ θέλει να στείλει ένα πολεμικό πλοίο στη Μαύρη Θάλασσα. Υπό αυτές τις συνθήκες, η εκτίμησή μου είναι ότι η Ρωσία είναι πιθανό να επιλέξει να αποφύγει τους παραπάνω κινδύνους και τελικά να συμφωνήσει στην επέκταση της Πρωτοβουλίας για τα σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας.
* Ο Fatih Yurtsever είναι πρώην αξιωματικός του ναυτικού στις Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις. Χρησιμοποιεί ψευδώνυμο για λόγους ασφαλείας.