 |
| ΟΖΑΝ ΚΟSE / ΑFΡ |
Η νίκη του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στις τουρκικές προεδρικές εκλογές υποτίθεται ότι σημαίνει πως θα υπάρξει συνέχεια στην εξωτερική πολιτική της Άγκυρας. Ωστόσο, σε αυτή την περίπτωση, δεν ισχύει τόσο για το περιεχόμενο όσο για την προσέγγιση που θα ακολουθηθεί: πιθανότατα συνεχείς ελιγμοί για αναζήτηση ευκαιριών.
Του Fyodor Lukyanov, αρχισυντάκτη του Russia in Global Affairs, του προέδρου του Προεδρείου του Συμβουλίου για την Εξωτερική και Αμυντική Πολιτική και διευθυντή έρευνας της Διεθνούς Λέσχης Συζήτησης Valdai - Russia Today / Παρουσίαση Freepen.gr
Ως αποτέλεσμα, αυτές οι προτιμήσεις μπορεί να αλλάξουν αρκετά δραματικά καθώς μεταβάλλονται οι συνθήκες ή όταν καταστεί σαφές ότι δεν είναι εφικτές.
Στα 20 χρόνια που βρίσκεται στην εξουσία, οι στόχοι του Τούρκου προέδρου έχουν προσαρμοστεί πολλές φορές, μερικές φορές αρκετά διαμετρικά, από τον εξευρωπαϊσμό στα οθωμανικά ιδεώδη, από την προώθηση των επαναστάσεων στη Μέση Ανατολή έως την ενεργή ανοικοδόμηση των σχέσεων.
Οι Τούρκοι συνάδελφοι τείνουν να αντιπαθούν τα επιχειρήματα των ξένων για το «νεο-οθωμανισμό» της Άγκυρας, χαρακτηρίζοντάς τα επιφανειακά και συχνά τραβηγμένα. Αυτό μάλλον είναι αλήθεια. Ωστόσο, είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι τα σημαντικότερα γεγονότα για ολόκληρη την περιοχή διαδραματίζονται στην ιστορική ζώνη της οθωμανικής επιρροής. Και δεν είναι δυνατόν να αγνοήσουμε εντελώς τις σχέσεις αιώνων.
Η Δυτική Ασία και η Βόρεια Αφρική έχουν τώρα ένα συνονθύλευμα διακριτών αλλά αλληλένδετων προβλημάτων. Οι συγκρούσεις στη Λιβύη και την Υεμένη, στις οποίες προσχώρησε τώρα το Σουδάν, δείχνουν μικρή θετική δυναμική. Το Ισραήλ αγωνίζεται να περιορίσει αυτό που θεωρεί απειλές για την ασφάλειά του από όλες τις πλευρές. Οι εντάσεις γύρω και εντός του Ιράν αυξάνονται σταδιακά.
Εκτός από το πυρηνικό πρόγραμμα και την όλο και πιο μπερδεμένη σχέση μεταξύ της Τεχεράνης και των γειτόνων της στο Αζερμπαϊτζάν, υπήρξε νέα σύγκρουση στα σύνορα Ιράν-Αφγανιστάν. Την ίδια στιγμή, επαναστατικές αλλαγές λαμβάνουν χώρα στο Νότιο Καύκασο – η μακροχρόνια σύγκρουση του Καραμπάχ φαίνεται να εισέρχεται σε μια νέα φάση με μια πολύ διαφορετική ισορροπία δυνάμεων. Η συμπεριφορά της Γεωργίας είναι περίεργη και μάλλον απροσδόκητη. Η Συρία βγαίνει από τη διπλωματική απομόνωση, αλλά η εξομάλυνση με την Τουρκία, η οποία κατέχει μέρος του εδάφους της, παραμένει το κύριο ζήτημα. Προσθέστε σε αυτό τη μανιασμένη σύγκρουση στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, την αναταραχή στα Βαλκάνια, την αυξανόμενη εστίαση στην Κεντρική Ασία και την αναταραχή στο Πακιστάν, και το μωσαϊκό είναι κάτι παραπάνω από ανησυχητικό.
Οι φόβοι πολλοί, αλλά υπάρχει κάτι που να μας καθησυχάζει; Υπάρχει κάτι. Όπως έχουμε ξανασυζητήσει, αυτό το ποικιλόμορφο και θορυβώδες μέρος του κόσμου είναι πλέον αναγκασμένο περισσότερο από ποτέ να βασίζεται στον εαυτό του, να βρει τις δικές του λύσεις στα προβλήματά του. Οι ξένοι μειώνουν τόσο τη δραστηριότητα όσο και την επιρροή τους.
Το πρώτο σημείο είναι πως υπάρχουν τόσες πολλές ανησυχίες, παγκοσμίως, που ακόμη και οι ισχυρότερες δυνάμεις πρέπει να εξισορροπήσουν τις ικανότητες και τις επιθυμίες τους. Το δεύτερο είναι το αποτέλεσμα των δραστηριοτήτων εξωτερικών δυνάμεων γενικά, και ιδιαίτερα των τελευταίων δεκαετιών. Ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι έχουν ενεργήσει με τις καλύτερες προθέσεις (κάτι που από μόνο του δεν είναι απαραίτητο, για να το θέσω ήπια), οι καρποί είναι εξαιρετικά μη βρώσιμοι. Είναι σαφές ότι οι μη περιφερειακοί παίκτες δε θα εξαλειφθούν πλήρως, αλλά η ισορροπία δυνάμεων δε μεταβάλλεται υπέρ τους.
Οι σχέσεις μεταξύ των ηγετικών κρατών και των λαών της περιοχής είναι πλέον πιο σημαντικές. Γι' αυτό οι μνήμες της οθωμανικής περιόδου είναι στον αέρα – οι ρίζες πηγαίνουν πίσω στην εποχή εκείνη. Φυσικά, δεν είναι καν άσκοπο να κάνουμε παραλληλισμούς, είναι απλώς επιβλαβές – υπάρχει ο κίνδυνος να βγούμε εντελώς εκτός θέματος. Αλλά το εύρος των θεμάτων αντηχεί, τουλάχιστον εν μέρει, με αυτό που υπήρχε πάντα.
Οι τάσεις στον αραβικό κόσμο και στις αραβικές σχέσεις με το Ιράν προσφέρουν ελπίδα για ομαλοποίηση. Οι ρόλοι της Ρωσίας και της Κίνας –όχι ηγετικοί, αλλά υποστηρικτικοί– θα μπορούσαν να είναι καταλύτης για θετικές τάσεις. Η ιστορία του Νοτίου Καυκάσου απέχει πολύ από το να έχει τελειώσει και υπόσχεται πολύ ανθρώπινο δράμα, αλλά το αδιέξοδο στο οποίο βρισκόταν τόσο καιρό ανήκει στο παρελθόν. Και έτσι προκύπτει να εμφανίζονται νέες ευκαιρίες.
Η Τουρκία είναι βασικός παίκτης σε όλο αυτό το παζλ, είτε θέλει είτε όχι. Το μόνο ερώτημα είναι η χωρητικότητά του και δεν είναι απολύτως σαφές πού βρίσκονται τα όρια εδώ. Το πρώτο και σημαντικότερο πράγμα που θα πρέπει να αντιμετωπίσει ο Ερντογάν είναι η οικονομία. Η μάλλον ζοφερή τρέχουσα κατάσταση δεν εμπόδισε την επανεκλογή του, αλλά με σχεδόν το μισό πληθυσμό να είναι πρόθυμος για αλλαγή, δεν μπορεί να κάνει τίποτα άλλο χωρίς οικονομική ανάπτυξη. Υπάρχει μια περίπλοκη αλληλεξάρτηση μεταξύ των φιλοδοξιών εξωτερικής πολιτικής και της ικανότητας πληρωμής γι' αυτές. Αλλά η βάση πόρων μιας χώρας όπως η Τουρκία – προσανατολισμένη στη διαμετακόμιση και εξαρτημένη από τη φύση – εξαρτάται από την ικανότητά της να ακολουθεί μια σύνθετη και πολυκατευθυντική διεκδικητική πολιτική.
Με τα χρόνια, ο Ερντογάν έχει δείξει ότι είναι ταυτόχρονα ένας τυχοδιώκτης παίκτης και ένας συνετός πολιτικός, ικανός να υποχωρήσει όταν συνειδητοποιήσει πως έκανε λάθος. Αν κρίνουμε από την προεκλογική εκστρατεία, δεν έχει χάσει αυτές τις ιδιότητες. Η Ρωσία είναι ευχαριστημένη με αυτό, αν και δε θα έπρεπε να έχει αυταπάτες για την Άγκυρα. Η αλληλεπίδρασή μας δεν είναι μια εγκάρδια συμφωνία, αλλά μια συνειδητοποίηση ότι δεν υπάρχει διαφυγή για τον ένα από τον άλλο. Ωστόσο, αυτή είναι μια υγιής συνειδητοποίηση. Και ο τρόπος εφαρμογής της έχει ήδη επεξεργαστεί.
Στα 20 χρόνια που βρίσκεται στην εξουσία, οι στόχοι του Τούρκου προέδρου έχουν προσαρμοστεί πολλές φορές, μερικές φορές αρκετά διαμετρικά, από τον εξευρωπαϊσμό στα οθωμανικά ιδεώδη, από την προώθηση των επαναστάσεων στη Μέση Ανατολή έως την ενεργή ανοικοδόμηση των σχέσεων.
Οι Τούρκοι συνάδελφοι τείνουν να αντιπαθούν τα επιχειρήματα των ξένων για το «νεο-οθωμανισμό» της Άγκυρας, χαρακτηρίζοντάς τα επιφανειακά και συχνά τραβηγμένα. Αυτό μάλλον είναι αλήθεια. Ωστόσο, είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι τα σημαντικότερα γεγονότα για ολόκληρη την περιοχή διαδραματίζονται στην ιστορική ζώνη της οθωμανικής επιρροής. Και δεν είναι δυνατόν να αγνοήσουμε εντελώς τις σχέσεις αιώνων.
Η Δυτική Ασία και η Βόρεια Αφρική έχουν τώρα ένα συνονθύλευμα διακριτών αλλά αλληλένδετων προβλημάτων. Οι συγκρούσεις στη Λιβύη και την Υεμένη, στις οποίες προσχώρησε τώρα το Σουδάν, δείχνουν μικρή θετική δυναμική. Το Ισραήλ αγωνίζεται να περιορίσει αυτό που θεωρεί απειλές για την ασφάλειά του από όλες τις πλευρές. Οι εντάσεις γύρω και εντός του Ιράν αυξάνονται σταδιακά.
Εκτός από το πυρηνικό πρόγραμμα και την όλο και πιο μπερδεμένη σχέση μεταξύ της Τεχεράνης και των γειτόνων της στο Αζερμπαϊτζάν, υπήρξε νέα σύγκρουση στα σύνορα Ιράν-Αφγανιστάν. Την ίδια στιγμή, επαναστατικές αλλαγές λαμβάνουν χώρα στο Νότιο Καύκασο – η μακροχρόνια σύγκρουση του Καραμπάχ φαίνεται να εισέρχεται σε μια νέα φάση με μια πολύ διαφορετική ισορροπία δυνάμεων. Η συμπεριφορά της Γεωργίας είναι περίεργη και μάλλον απροσδόκητη. Η Συρία βγαίνει από τη διπλωματική απομόνωση, αλλά η εξομάλυνση με την Τουρκία, η οποία κατέχει μέρος του εδάφους της, παραμένει το κύριο ζήτημα. Προσθέστε σε αυτό τη μανιασμένη σύγκρουση στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, την αναταραχή στα Βαλκάνια, την αυξανόμενη εστίαση στην Κεντρική Ασία και την αναταραχή στο Πακιστάν, και το μωσαϊκό είναι κάτι παραπάνω από ανησυχητικό.
Οι φόβοι πολλοί, αλλά υπάρχει κάτι που να μας καθησυχάζει; Υπάρχει κάτι. Όπως έχουμε ξανασυζητήσει, αυτό το ποικιλόμορφο και θορυβώδες μέρος του κόσμου είναι πλέον αναγκασμένο περισσότερο από ποτέ να βασίζεται στον εαυτό του, να βρει τις δικές του λύσεις στα προβλήματά του. Οι ξένοι μειώνουν τόσο τη δραστηριότητα όσο και την επιρροή τους.
Το πρώτο σημείο είναι πως υπάρχουν τόσες πολλές ανησυχίες, παγκοσμίως, που ακόμη και οι ισχυρότερες δυνάμεις πρέπει να εξισορροπήσουν τις ικανότητες και τις επιθυμίες τους. Το δεύτερο είναι το αποτέλεσμα των δραστηριοτήτων εξωτερικών δυνάμεων γενικά, και ιδιαίτερα των τελευταίων δεκαετιών. Ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι έχουν ενεργήσει με τις καλύτερες προθέσεις (κάτι που από μόνο του δεν είναι απαραίτητο, για να το θέσω ήπια), οι καρποί είναι εξαιρετικά μη βρώσιμοι. Είναι σαφές ότι οι μη περιφερειακοί παίκτες δε θα εξαλειφθούν πλήρως, αλλά η ισορροπία δυνάμεων δε μεταβάλλεται υπέρ τους.
Οι σχέσεις μεταξύ των ηγετικών κρατών και των λαών της περιοχής είναι πλέον πιο σημαντικές. Γι' αυτό οι μνήμες της οθωμανικής περιόδου είναι στον αέρα – οι ρίζες πηγαίνουν πίσω στην εποχή εκείνη. Φυσικά, δεν είναι καν άσκοπο να κάνουμε παραλληλισμούς, είναι απλώς επιβλαβές – υπάρχει ο κίνδυνος να βγούμε εντελώς εκτός θέματος. Αλλά το εύρος των θεμάτων αντηχεί, τουλάχιστον εν μέρει, με αυτό που υπήρχε πάντα.
Οι τάσεις στον αραβικό κόσμο και στις αραβικές σχέσεις με το Ιράν προσφέρουν ελπίδα για ομαλοποίηση. Οι ρόλοι της Ρωσίας και της Κίνας –όχι ηγετικοί, αλλά υποστηρικτικοί– θα μπορούσαν να είναι καταλύτης για θετικές τάσεις. Η ιστορία του Νοτίου Καυκάσου απέχει πολύ από το να έχει τελειώσει και υπόσχεται πολύ ανθρώπινο δράμα, αλλά το αδιέξοδο στο οποίο βρισκόταν τόσο καιρό ανήκει στο παρελθόν. Και έτσι προκύπτει να εμφανίζονται νέες ευκαιρίες.
Η Τουρκία είναι βασικός παίκτης σε όλο αυτό το παζλ, είτε θέλει είτε όχι. Το μόνο ερώτημα είναι η χωρητικότητά του και δεν είναι απολύτως σαφές πού βρίσκονται τα όρια εδώ. Το πρώτο και σημαντικότερο πράγμα που θα πρέπει να αντιμετωπίσει ο Ερντογάν είναι η οικονομία. Η μάλλον ζοφερή τρέχουσα κατάσταση δεν εμπόδισε την επανεκλογή του, αλλά με σχεδόν το μισό πληθυσμό να είναι πρόθυμος για αλλαγή, δεν μπορεί να κάνει τίποτα άλλο χωρίς οικονομική ανάπτυξη. Υπάρχει μια περίπλοκη αλληλεξάρτηση μεταξύ των φιλοδοξιών εξωτερικής πολιτικής και της ικανότητας πληρωμής γι' αυτές. Αλλά η βάση πόρων μιας χώρας όπως η Τουρκία – προσανατολισμένη στη διαμετακόμιση και εξαρτημένη από τη φύση – εξαρτάται από την ικανότητά της να ακολουθεί μια σύνθετη και πολυκατευθυντική διεκδικητική πολιτική.
Με τα χρόνια, ο Ερντογάν έχει δείξει ότι είναι ταυτόχρονα ένας τυχοδιώκτης παίκτης και ένας συνετός πολιτικός, ικανός να υποχωρήσει όταν συνειδητοποιήσει πως έκανε λάθος. Αν κρίνουμε από την προεκλογική εκστρατεία, δεν έχει χάσει αυτές τις ιδιότητες. Η Ρωσία είναι ευχαριστημένη με αυτό, αν και δε θα έπρεπε να έχει αυταπάτες για την Άγκυρα. Η αλληλεπίδρασή μας δεν είναι μια εγκάρδια συμφωνία, αλλά μια συνειδητοποίηση ότι δεν υπάρχει διαφυγή για τον ένα από τον άλλο. Ωστόσο, αυτή είναι μια υγιής συνειδητοποίηση. Και ο τρόπος εφαρμογής της έχει ήδη επεξεργαστεί.