Ο Sir Halford John Mackinder, ένας από τους πιο εξέχοντες θεωρητικούς της Βρετανίας στον τομέα της γεωπολιτικής, συζητά τη σημασία της χερσαίας συνδεσιμότητας μεταξύ των εθνών στο δοκίμιό του το 1904 με τίτλο The Geographical Pivot of History.
Mohamad Hasan Sweidan - thecradle.co / Παρουσίαση Freepen.gr
Εκτός από την εισαγωγή της αξιοσημείωτης Θεωρίας του Heartland, ο Mackinder υποστήριξε πως οι εξελίξεις στην τεχνολογία των μεταφορών, όπως η ανάπτυξη των σιδηροδρόμων, έχουν αλλάξει την ισορροπία δυνάμεων στη διεθνή πολιτική, επιτρέποντας σε ένα ισχυρό κράτος ή ομάδα κρατών να επεκτείνει την επιρροή του κατά μήκος των οδών μεταφοράς.
Η δημιουργία μπλοκ, όπως η ΕΕ ή οι BRICS, για παράδειγμα, στοχεύει στην ενίσχυση της επικοινωνίας μεταξύ των κρατών μελών. Ο στόχος αυτός έχει θετικές επιπτώσεις για την οικονομία και συμβάλλει στη μείωση του κινδύνου εντάσεων μεταξύ τους.
Το κόστος τέτοιων εντάσεων έχει αυξηθεί σημαντικά, δεδομένων των αυξανόμενων οφελών και των κοινών συμφερόντων που επιτυγχάνονται μέσω της ενίσχυσης των δεσμών μεταξύ των εθνών. Κατά συνέπεια, η ενίσχυση των συνδέσεων εντός μιας συγκεκριμένης περιοχής έχει θετικό αντίκτυπο σε ολόκληρη την περιοχή.
Επομένως, οποιοδήποτε έργο υποδομής μεταξύ χωρών δεν μπορεί να εξεταστεί αποκλειστικά από οικονομική άποψη. Πρέπει επίσης να τονιστούν οι γεωπολιτικές του επιπτώσεις.
Η Δυτική Ασία συνδέεται σιδηροδρομικώς
Τον Ιούλιο του 2018, ο Saeed Rasouli, επικεφαλής των Σιδηροδρόμων της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν (RAI), ανακοίνωσε την πρόθεση της χώρας να κατασκευάσει μια σιδηροδρομική γραμμή που συνδέει τον Περσικό Κόλπο με τη Μεσόγειο Θάλασσα, τη σιδηροδρομική σύνδεση Ιράν-Ιράκ-Συρίας. Αυτό το φιλόδοξο έργο θα εκτείνεται από τη Βασόρα στο νότιο Ιράκ έως το Αλμπού Καμάλ στα σύνορα Ιράκ-Συρίας και στη συνέχεια θα επεκταθεί στο Ντέιρ Εζόρ στη βορειοανατολική Συρία.
Αναμφίβολα, αυτό το έργο ενισχύει την επικοινωνία μεταξύ των χωρών της Δυτικής Ασίας και αυξάνει την ανάγκη για συνεργασία άλλων δυνάμεων με αυτή τη σημαντική περιοχή, η οποία βρίσκεται σε στρατηγική τοποθεσία σε μέρη της «Heartland» του Mackinder και της «Rimland» του Nicholas Spykman της Ευρασίας.
Επιπλέον, σύμφωνα με την πρόταση του Mackinder, μπορεί να υποστηριχθεί πως αυτό το σιδηροδρομικό έργο έχει γεωπολιτική σημασία για τις τρεις εμπλεκόμενες χώρες –Ιράν, Ιράκ και Συρία– και για τη Δυτική Ασία συνολικά.
Η ιδέα μιας σιδηροδρομικής σύνδεσης μεταξύ του Ιράν και του Ιράκ εμφανίστηκε πριν από μια δεκαετία. Το 2011, το Ιράν ολοκλήρωσε τη σιδηροδρομική γραμμή Khorramshahr-Shalamjah μήκους 17 χιλιομέτρων, η οποία είχε ως στόχο να συνδέσει τους σιδηροδρόμους του Ιράν με την πόλη της Βασόρας. Στη συνέχεια, το 2014, υπογράφηκε μνημόνιο κατανόησης (MoU) μεταξύ της Τεχεράνης και της Βαγδάτης για την κατασκευή της γραμμής Shalamjah-Basra.
Με βάση τη συμφωνία, το Ιράν ήταν υπεύθυνο για το σχεδιασμό και την κατασκευή μιας γέφυρας πάνω από τον ποταμό Arvand, ενώ η ιρακινή πλευρά δεσμεύτηκε να κατασκευάσει μια σιδηροδρομική γραμμή 32 χιλιομέτρων από τα σύνορα Shalamjah έως τον σιδηροδρομικό σταθμό της Βασόρας εντός του ιρακινού εδάφους.
Τελικός προορισμός: Συρία
Στις 14 Αυγούστου 2018, το Ιράν ανακοίνωσε την πρόθεσή του να επεκτείνει περαιτέρω τον σιδηρόδρομο από το έδαφός του στη Συρία, με τη συμμετοχή του Ιράκ. Αυτή η κίνηση είχε στόχο να αντιμετωπίσει τις δυτικές κυρώσεις και να ενισχύσει την οικονομική συνεργασία.
Το σιδηροδρομικό έργο θα ξεκινήσει από το λιμάνι Ιμάμ Χομεϊνί στον Περσικό Κόλπο, που βρίσκεται στη νοτιοδυτική επαρχία Χουζεστάν του Ιράν, μέχρι το πέρασμα Shalamjah στα σύνορα με το Ιράκ. Από εκεί, ο σιδηρόδρομος διασχίζει την ιρακινή επαρχία της Βασόρας, διασχίζει το Άλμπου Καμάλ στα σύνορα με τη Συρία και καταλήγει στο μεσογειακό λιμάνι της Λατάκια.
Ιρανικές επίσημες πηγές δήλωσαν ότι αυτός ο σιδηρόδρομος θα συμβάλει στις προσπάθειες ανοικοδόμησης της Συρίας, θα ενισχύσει τον τομέα των μεταφορών και θα διευκολύνει τον θρησκευτικό τουρισμό μεταξύ του Ιράν, του Ιράκ και της Συρίας. Το Ιράν θα αναλάμβανε το κόστος του έργου εντός της δικής του επικράτειας, ενώ το Ιράκ θα συνεισέφερε το μερίδιό του μέχρι τα συριακά σύνορα.
Κατά την επίσκεψη του πρώην προέδρου του Ιράν Χασάν Ροχανί στο Ιράκ το Μάρτιο του 2019, υπογράφηκε μνημόνιο κατανόησης για το έργο μεταξύ Τεχεράνης και Βαγδάτης. Ωστόσο, παρά τις συμφωνίες, η ιρακινή πλευρά αντιμετώπισε οικονομικές προκλήσεις και έλλειψη κεφαλαίων, με αποτέλεσμα να καθυστερήσει η κατασκευή του σιδηροδρόμου.
Προτεινόμενες σιδηροδρομικές συνδέσεις μεταξύ Ιράν, Ιράκ και Συρίας
Τρεις Ενότητες
Το σιδηροδρομικό έργο μπορεί να χωριστεί σε τρία τμήματα: Το πρώτο τμήμα συνδέει το λιμάνι Ιμάμ Χομεϊνί με το πέρασμα Shalamjah στα σύνορα με το Ιράκ. Σύμφωνα με τον Ιρανό Υπουργό Οδών και Αστικής Ανάπτυξης Mehrdad Bazrpash, η σιδηροδρομική γραμμή στο Ιράν έχει ολοκληρωθεί και έχει φτάσει στο μηδενικό συνοριακό σημείο.
Το δεύτερο τμήμα θα συνδέει το πέρασμα Shalamjah με τη Basra στο νότιο Ιράκ, στη συνέχεια θα επεκταθεί στη Βαγδάτη, στην επαρχία Anbar και, τέλος, στα σύνορα με τη Συρία. Η χρηματοδότηση αυτού του τμήματος, σύμφωνα με τη συμφωνία, εμπίπτει στην ευθύνη της ιρακινής κυβέρνησης. Η έναρξη αυτής της φάσης αναμένεται σύντομα.
Το τρίτο τμήμα, εντός της Συρίας, περιλαμβάνει δύο διαδρομές: Η βόρεια διαδρομή εκτείνεται μεταξύ του al-Qaim του Ιράκ και του Albu Kamal της Συρίας, και στη συνέχεια κατευθύνεται δυτικά προς το συριακό λιμάνι της Latakia. Η νότια διαδρομή εκτείνεται από το πέρασμα al-Qaim στα σύνορα Ιράκ-Συρίας έως τη Δαμασκό μέσω της Χομς.
Πρέπει να σημειωθεί πως αν και η συντομότερη διαδρομή για τη Δαμασκό είναι μέσω του al-Tanf, λόγω της παρουσίας των παράνομων αμερικανικών δυνάμεων κατοχής εκεί, υιοθετήθηκε ο μεγαλύτερος διάδρομος Χομς-Δαμασκού. Αυτό εξασφαλίζει επίσης τη διέλευση των σιδηροδρόμων μέσω μεγαλύτερου αριθμού συριακών πόλεων.
Οικονομική σημασία
Αν και η σιδηροδρομική γραμμή μεταξύ Ιράν και Ιράκ θα εκτείνεται μόνο σε 32 χιλιόμετρα και θα κοστίζει περίπου 120 εκατομμύρια δολάρια, κατανεμημένη ισομερώς, η σημασία της εκτείνεται πολύ πέρα από το μήκος της. Θα χρησιμεύσει ως η μοναδική σιδηροδρομική σύνδεση μεταξύ των δύο χωρών και θα διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο στη βελτίωση της επικοινωνίας σε όλη την ευρύτερη περιοχή, συνδέοντας τις γραμμές της Κίνας Belt and Road Initative (BRI) με το Ιράκ μέσω του Ιράν.
Μόλις ολοκληρωθεί, το έργο θα επιτρέψει στο Ιράκ να συνδεθεί εύκολα με το εκτεταμένο σιδηροδρομικό δίκτυο του Ιράν, το οποίο εκτείνεται στα ανατολικά σύνορα του Ιράν. Αυτή η σύνδεση θα ανοίξει δρόμους για τη Βαγδάτη για σύνδεση με το Αφγανιστάν, το Πακιστάν, την Κίνα, τον Καύκασο, την Κεντρική Ασία και την Άπω Ανατολή.
Επιπλέον, στο μέλλον, το έργο τοποθετεί το Ιράκ ως οδό διέλευσης για το εμπόριο μεταξύ των αραβικών χωρών της περιοχής του Περσικού Κόλπου και της Κεντρικής Ασίας, καθώς και της Ρωσίας. Παρεμπιπτόντως, το Ιράν και η Ρωσία μόλις υπέγραψαν συμφωνία για τη δημιουργία ενός σιδηροδρόμου που θα συνδέει τις ιρανικές πόλεις της Αστάρα με το Ραστ, ως μέρος του Διεθνούς Διαδρόμου Μεταφορών Βορρά-Νότου (INSTC).
Η σιδηροδρομική γραμμή συμβάλλει επίσης στην προώθηση του θρησκευτικού τουρισμού μεταξύ των τριών χωρών, οι οποίες φιλοξενούν πολλά σημαντικά σιιτικά ιερά. Το Σεπτέμβριο του 2022, περισσότεροι από 21 εκατομμύρια άνθρωποι από όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων 3 εκατομμυρίων Ιρανών, επισκέφθηκαν το Ιράκ για το ετήσιο προσκύνημα Arbaeen στην ιερή πόλη της Καρμπάλα. Αυτός ο αριθμός είναι πιθανό να αυξηθεί σημαντικά με μια σιδηροδρομική σύνδεση, οδηγώντας σε αυξημένα έσοδα για το ιρακινό ταμείο.
Επιπλέον, το έργο χρησιμεύει ως μέσο για την παράκαμψη των δυτικών κυρώσεων και των εξωτερικών πιέσεων στις τρεις χώρες, ιδιαίτερα στο Ιράν και τη Συρία. Ενισχύει την ανεξαρτησία αυτών των εθνών και μειώνει την πιθανότητα παρέμβασης ξένων δυνάμεων στις οικονομικές σχέσεις των χωρών του έργου.
Εμπόδια στην υλοποίηση του έργου
Παρά τις υπογεγραμμένες συμφωνίες, το σιδηροδρομικό έργο Τεχεράνης-Βαγδάτης-Δαμασκού αντιμετώπισε μικτές αντιδράσεις στο Ιράκ, οδηγώντας σε έλλειψη ενθουσιασμού για την προώθηση της σιδηροδρομικής σύνδεσης. Μόλις τον περασμένο μήνα, το Υπουργείο Μεταφορών εξέδωσε μια διευκρίνιση σχετικά με τη σιδηροδρομική του σύνδεση με το Ιράν, τονίζοντας ότι το έργο σχετίζεται μόνο με τη μεταφορά επιβατών.
Ιρακινοί πολιτικοί έχουν εκφράσει ανησυχίες πως η σιδηροδρομική σύνδεση με το Ιράν θα μπορούσε να εμποδίσει το έργο της Ξηρής Διώρυγας της χώρας τους, το οποίο στοχεύει να συνδέσει το λιμάνι Faw στην επαρχία Βασόρα με τα σύνορα Τουρκίας και Συρίας.
Πιστεύουν ότι το λιμάνι Grand Faw είναι στρατηγικά τοποθετημένο ως το πλησιέστερο σημείο για θαλάσσιο φορτίο στην Ευρώπη, φέρνοντας δυνητικά οικονομικά οφέλη και ευκαιρίες απασχόλησης. Αυτές οι ανησυχίες προκύπτουν από τον φόβο πως το λιμάνι Ιμάμ Χομεϊνί στο Ιράν θα μπορούσε να αποκτήσει μεγαλύτερη σημασία, μειώνοντας τη σημασία του λιμανιού Faw.
Όμως, οι ιρακινές ανησυχίες παρουσιάζουν στην πραγματικότητα μια ευκαιρία σύνδεσης του Ιράν με το Ξηρό Κανάλι, ενισχύοντας την στρατηγική σημασία και των δύο έργων και ενισχύοντας τη θέση του Ιράκ ως περιφερειακού εμπορικού κόμβου. Στο εγγύς μέλλον, η επικοινωνία και η συνεργασία μεταξύ αυτών των γειτόνων θα είναι ζωτικής σημασίας για την αποτροπή εξωτερικών προσπαθειών για την παρεμπόδιση της οικονομικής αλληλεξάρτησης των τριών χωρών.
Ένα πολλά υποσχόμενο ταξίδι
Το έργο της τριμερούς σιδηροδρομικής σύνδεσης έχει τεράστια σημασία, καθώς συνδέει αυτές τις χώρες σε ένα μεγαλύτερο δίκτυο, που μοιάζει με τον ιστορικό Δρόμο του Μεταξιού που διευκόλυνε το εμπόριο μεταξύ ανατολής και δύσης για αιώνες.
Το σιδηροδρομικό έργο έχει τη δυνατότητα να ξεκινήσει ένα μεγάλο μετασχηματισμό στη Δυτική Ασία, εάν υλοποιηθεί και επεκταθεί περαιτέρω σε χώρες όπως η Σαουδική Αραβία, η Ιορδανία και ο Λίβανος.
Η συμμετοχή τους όχι μόνο θα μείωνε τις εντάσεις μεταξύ των περιφερειακών κρατών, αλλά θα αποφέρει επίσης θετικά οικονομικά αποτελέσματα και θα ενισχύσει τον τουρισμό, ιδιαίτερα τον θρησκευτικό τουρισμό, και θα ενισχύσει τους διαπεριφερειακούς δεσμούς.
Συνδέοντας βασικούς παράγοντες σε μια γεωπολιτικά στρατηγική περιοχή, η σιδηροδρομική σύνδεση Τεχεράνης-Βαγδάτης-Δαμασκού έχει τη δυνατότητα να θέσει τα θεμέλια για ένα νέο παράδειγμα της Δυτικής Ασίας που προωθεί τη συνδεσιμότητα, την σταθερότητα και την ευημερία.
Όπως φαίνεται από τις πρόσφατες συμφωνίες προσέγγισης Ιράν-Σαουδικής Αραβίας και Συρίας-Σαουδικής Αραβίας, η περιοχή βρίσκεται σε κλίμα συνεργασίας, επιδιώκοντας ενεργά την οικονομική ανάπτυξη αντί για σύγκρουση. Με την Κίνα και τη Ρωσία – δύο δυνάμεις στην πρώτη γραμμή των μεγαλύτερων έργων διασύνδεσης της Ευρασίας (BRI και INSTC) – να διαμεσολαβούν και να επηρεάζουν πολλές από αυτές τις διπλωματικές πρωτοβουλίες, αναμένουμε ότι οι σιδηρόδρομοι, οι δρόμοι και οι πλωτές οδοί θα αρχίσουν να συνδέουν χώρες που βρίσκονται σε αντίθεση για δεκαετίες.