Fatih Yurtsever * - turkishminute.com / Παρουσίαση Freepen.gr
Η στενή προσωπική σχέση του Προέδρου Ερντογάν με τον Ρώσο Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, μαζί με τις συνθήκες μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022, οδήγησαν σε μια σταθερή οικονομική και πολιτική συμμαχία μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας. Η σημασία αυτής της συνεργασίας αποδεικνύεται από την αύξηση των τουρκικών εξαγωγών στη Ρωσία, από 2,6 δισ. δολάρια το πρώτο εξάμηνο του προηγούμενου έτους σε 4,9 δισ. δολάρια την αντίστοιχη περίοδο του τρέχοντος έτους, μετά την εισβολή στην Ουκρανία. Ταυτόχρονα, οι εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου από την Τουρκία έχουν κλιμακωθεί απότομα. Αυτό το οικονομικό όφελος προκύπτει κυρίως από την απόφαση της Τουρκίας να μην επικυρώσει τις δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας.
Μετά τον επαναληπτικό γύρο των εκλογών στις 28 Μαΐου 2023, προέκυψε το ερώτημα πώς ο Ερντογάν, ο επανεκλεγμένος πρόεδρος της δημοκρατίας, θα διαμόρφωνε την τουρκική εξωτερική πολιτική ως κρίσιμη ανησυχία στη Μόσχα και στις δυτικές πρωτεύουσες.
Η αλλαγή στην στάση του Ερντογάν για την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, που ανακοινώθηκε στη Σύνοδο Κορυφής του Βίλνιους, χρησιμεύει ως ζωτικός δείκτης της πιθανής τροχιάς της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας. Ο Πρόεδρος Ερντογάν συμφώνησε να υποστηρίξει την ένταξη της Σουηδίας στη συμμαχία μετά από συζητήσεις με τον πρωθυπουργό της Σουηδίας, Ulf Kristersson, και τον Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ Jens Stoltenberg. Η δήλωση που εκδόθηκε στις μετατριμερείς συνομιλίες τόνισε ότι «η Σουηδία θα υποστηρίξει ενεργά τις προσπάθειες για αναζωογόνηση της ενταξιακής διαδικασίας της Τουρκίας στην ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου του εκσυγχρονισμού της Τελωνειακής Ένωσης ΕΕ-Τουρκίας και της απελευθέρωσης των θεωρήσεων [βίζα]».
Η έκκληση του Ερντογάν προς την ΕΕ να επανεκκινήσει την ενταξιακή διαδικασία έχει ερμηνευτεί ευρέως τόσο στα τουρκικά όσο και στα διεθνή μέσα ενημέρωσης ως σημαντική στροφή από τη Ρωσία προς την ευθυγράμμιση με την ΕΕ και το ΝΑΤΟ. Αυτή η κατάσταση απαιτεί προσεκτική εξέταση πολλών αποχρώσεων. Πρώτον, οι σχέσεις Τουρκίας-Ρωσίας βασίζονται στην αλληλεξάρτηση, υποδηλώνοντας πως η Ρωσία έχει μια εις βάθος κατανόηση των δυνατοτήτων και των περιορισμών της Τουρκίας ως μέλους του ΝΑΤΟ. Ως εκ τούτου, η υποστήριξη του Ερντογάν για την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ δε θα είχε αιφνιδιάσει τη Ρωσία. Όπως δήλωσε την Τρίτη ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Dimitri Peskov, «αυτό δεν ήταν ποτέ μυστικό για εμάς. Δεν έχουμε φορέσει ποτέ ροζ γυαλιά από αυτή την άποψη».
Δεύτερον, η Ρωσία γνωρίζει επίσης καλά την στάση της ΕΕ σχετικά με τις φιλοδοξίες της Τουρκίας για ένταξη στην ΕΕ. Μια ανάλυση του Ιουνίου του Brad W. Setser του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων με τίτλο «Οι αυξανόμενοι κίνδυνοι του ισολογισμού της Τουρκίας» αποτύπωσε συνοπτικά την ουσία της κατάστασης: Ο Ερντογάν εξασφάλισε την επανεκλογή του, αλλά τώρα αντιμετωπίζει το τρομακτικό καθήκον να αποφύγει μια επικείμενη οικονομική κρίση. Η ουσία του ζητήματος έγκειται στην επικείμενη εξάντληση των χρησιμοποιήσιμων συναλλαγματικών αποθεμάτων της Τουρκίας, παρουσιάζοντας στη χώρα δύσκολες επιλογές: να πουλήσει τα αποθέματά της σε χρυσό, να αντιμετωπίσει μια αθέτηση πληρωμών που θα μπορούσε να αποφευχθεί ή να προετοιμαστεί για την σκληρή πραγματικότητα μιας συνολικής αντιστροφής της πολιτικής, που ενδεχομένως να περιλαμβάνει ένα πρόγραμμα του ΔΝΤ. Λαμβάνοντας υπόψη την οικονομική δυσπραγία της Τουρκίας, η Ρωσία είναι πιθανό να ερμηνεύσει τις προσεγγίσεις του Ερντογάν στην ΕΕ ως στρατηγική κίνηση που στοχεύει στην εξασφάλιση οικονομικής βοήθειας εν μέσω της τρέχουσας οικονομικής αναταραχής της Τουρκίας.
Ωστόσο, ορισμένα σημεία στο ανακοινωθέν του Βίλνιους ενδέχεται να αναγκάσουν την Τουρκία να λάβει ορισμένες προκλητικές αποφάσεις σχετικά με τη Ρωσία και το Ιράν. Το σημείο 79 της δήλωσης αναφέρει: «Η περιοχή της Μαύρης Θάλασσας είναι στρατηγικής σημασίας για τη Συμμαχία. Αυτό τονίζεται περαιτέρω από τον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Υπογραμμίζουμε τη συνεχή υποστήριξή μας στις περιφερειακές προσπάθειες των Συμμάχων που αποσκοπούν στη διατήρηση της ασφάλειας, της σταθερότητας και της ελευθερίας της ναυσιπλοΐας στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, συμπεριλαμβανομένης, κατά περίπτωση, μέσω της Σύμβασης του Μοντρέ του 1936. Θα παρακολουθήσουμε και θα αξιολογήσουμε περαιτέρω τις εξελίξεις στην περιοχή και θα ενισχύσουμε την επίγνωσή μας για την κατάσταση, με ιδιαίτερη έμφαση στις απειλές για την ασφάλειά μας και τις πιθανές ευκαιρίες για στενότερη συνεργασία με τους εταίρους μας στην περιοχή, ανάλογα με την περίπτωση».
Η Τουρκία αντιστέκεται παραδοσιακά σε μια ουσιαστική παρουσία του ΝΑΤΟ στη Μαύρη Θάλασσα, ειδικά σε αυτή που περιλαμβάνει την ανάπτυξη πολεμικών πλοίων που θα μπορούσαν ενδεχομένως να ανταγωνιστούν τη Ρωσία. Υποστήριξε πως η ασφάλεια στη Μαύρη Θάλασσα θα πρέπει να είναι προνόμιο μόνο των παράκτιων κρατών, υποστηρίζοντας ότι οποιαδήποτε εξωτερική επέμβαση θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την ασφάλειά της στην περιοχή. Επιπλέον, η Τουρκία ερμήνευσε τις διατάξεις της Σύμβασης του Μοντρέ σχετικά με τη διέλευση μη παράκτιων πολεμικών πλοίων από τα στενά με τρόπο που να αποφεύγει να προκαλέσει τη Ρωσία. Ωστόσο, όπως προτείνεται σε αυτό το άρθρο, μπορεί να γίνει όλο και πιο δύσκολο για την Τουρκία να διατηρήσει αυτή την πολιτική. Μια αλλαγή στην πολιτική της Τουρκίας στη Μαύρη Θάλασσα που ευνοεί τα συμφέροντα του ΝΑΤΟ θα μπορούσε ενδεχομένως να επισπεύσει μια κρίση στις τουρκο-ρωσικές σχέσεις.
Ένα άλλο σημείο διαμάχης που θα μπορούσε να οδηγήσει σε κρίση μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας στο εγγύς μέλλον αφορά το Ιράν.
Η εμβάθυνση των ρωσο-ιρανικών σχέσεων, που χαρακτηρίζεται από τη βοήθεια του Ιράν να βοηθήσει τη Ρωσία να παρακάμψει τις κυρώσεις κατά τη διάρκεια της κρίσης Ρωσίας-Ουκρανίας και την πώληση μη επανδρωμένων αεροσκαφών στη Ρωσία, έχει ωθήσει τη σχέση τους σε στρατηγικό επίπεδο. Ωστόσο, τα μέλη εξέφρασαν σαφείς ανησυχίες για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν για πρώτη φορά στη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ. Η δήλωση «Επαναλαμβάνουμε τη σαφή αποφασιστικότητά μας ότι το Ιράν δεν πρέπει ποτέ να αναπτύξει πυρηνικό όπλο. Παραμένουμε βαθιά ανήσυχοι για την κλιμάκωση του πυρηνικού του προγράμματος από το Ιράν. Καλούμε το Ιράν να εκπληρώσει τις νομικές του υποχρεώσεις βάσει της συμφωνίας διασφαλίσεων που απαιτούνται από τη Συνθήκη Μη Διάδοσης και των πολιτικών δεσμεύσεών του σχετικά με τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων χωρίς περαιτέρω καθυστέρηση…» καταδεικνύει τη δυσφορία του ΝΑΤΟ με αυτή τη σχέση. Οι ΗΠΑ και το Ισραήλ θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν αυτή τη ρήτρα για να ξεκινήσουν μια περιορισμένη αεροπορική επιχείρηση εναντίον του Ιράν. Η αντίδραση της Τουρκίας σε μια τέτοια επιχείρηση θα μπορούσε να προκαλέσει κρίση με τη Ρωσία και το Ιράν.
Εν κατακλείδι, το ανακοινωθέν της Συνόδου Κορυφής του Βίλνιους προσφέρει μια πολύτιμη εικόνα για τη μεταβαλλόμενη δυναμική της παγκόσμιας πολιτικής και την ικανότητα του ΝΑΤΟ να προσαρμοστεί σε αυτές τις αλλαγές. Συγκεκριμένα, οι θέσεις του ΝΑΤΟ στη Μαύρη Θάλασσα και το Ιράν ενδέχεται να αναγκάσουν την Τουρκία να λάβει δύσκολες αποφάσεις εξωτερικής πολιτικής με τη Ρωσία και το Ιράν στο εγγύς μέλλον.
* Ο Fatih Yurtsever είναι πρώην αξιωματικός του ναυτικού στις Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις. Χρησιμοποιεί ψευδώνυμο για λόγους ασφαλείας.