Liudmila Filippova - valdaiclub.com / Παρουσίαση Freepen.gr
Κάθε κορυφαίο πρακτορείο ειδήσεων στον κόσμο ακολούθησε την επίσκεψη του Κινέζου προέδρου Xi Jinping τον Μάρτιο του 2023 στη Ρωσία, λόγω της πιθανότητας προόδου στη συνεχιζόμενη ρωσο-ουκρανική σύγκρουση. Ωστόσο, τα κύρια αποτελέσματα της επίσκεψης εντάσσονται στο πλαίσιο της υφιστάμενης διμερούς ατζέντας, συμπεριλαμβανομένων των συμφωνιών για την ανάπτυξη της συνεργασίας στην Αρκτική, η οποία θα μπορούσε να έχει σημαντικές επιπτώσεις για το μέλλον ολόκληρης της περιοχής της Αρκτικής.
Δεδομένης της ομοιότητας των περιφερειακών προτεραιοτήτων και συμφερόντων της Ρωσίας με εκείνα άλλων κρατών της Αρκτικής, ειδικά των άλλων χωρών των Πέντε της Αρκτικής, η Ρωσία συνήθως τους έχει δώσει προτεραιότητα σε σχέση με τους μη αρκτικούς παίκτες σε περιφερειακά έργα. Οι Ρώσοι αξιωματούχοι έχουν δηλώσει με συνέπεια ότι όλοι οι βασικοί «κανόνες του παιχνιδιού» στην Αρκτική θα πρέπει να θεσπιστούν από τα οκτώ κράτη της Αρκτικής που είναι μέλη του Αρκτικού Συμβουλίου σε πλήρη συμμόρφωση με το διεθνές δίκαιο. Η Ρωσία πίστευε από καιρό πως οι σχέσεις με μη αρκτικά κράτη με καθεστώς παρατηρητών στο Αρκτικό Συμβούλιο, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, θα πρέπει να βασίζονται στον σεβασμό τους για την κυριαρχία, τα κυριαρχικά δικαιώματα και τη δικαιοδοσία των χωρών του Αρκτικού Συμβουλίου, του ιστορικά καθιερωμένου διεθνές νομικό καθεστώς της περιοχής, καθώς και στον πολιτισμό, τις παραδόσεις, και το συγκεκριμένο τρόπο ζωής των αυτόχθονων πληθυσμών του Βορρά.
Η επιδείνωση των σχέσεων μεταξύ Ρωσίας και Δύσης στο πλαίσιο της ουκρανικής κρίσης οδήγησε στη λεγόμενη ρωσική «στροφή προς την Ανατολή», η οποία αρχικά δεν κέρδισε μεγάλη ώθηση στην αρκτική πολιτική της Ρωσίας. Ωστόσο, οι αντιρωσικές κυρώσεις εξάλειψαν σε μεγάλο βαθμό τους προηγούμενους φόβους για μεγάλης κλίμακας αρκτική συνεργασία μεταξύ Ρωσίας και μη περιφερειακών παραγόντων και, στην πραγματικότητα, συνέβαλαν σε στενότερους δεσμούς στην Αρκτική μεταξύ της Ρωσίας και των μη περιφερειακών παραγόντων, συμπεριλαμβανομένης της Κίνας. Κατά μία έννοια, αυτές οι αλλαγές συνέβαλαν στην πώληση ενός επιπλέον μεριδίου 9,9% στο έργο Yamal LNG στο κινεζικό Ταμείο Δρόμου Μεταξιού (επιπλέον του μεριδίου 20% που πουλήθηκε προηγουμένως στην CNPC) και στην επιτυχία του πρώτου έργου για τη συμμετοχή της Κίνας στο έργο LNG-2 της Αρκτικής.
Ως αποτέλεσμα, οι Κινέζοι έχουν αποκτήσει σχεδόν 30% στο έργο Yamal LNG και 20% στο έργο Arctic LNG-2, γεγονός που επέτρεψε στη ρωσική εταιρεία NOVATEK να προσελκύσει μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση για την ανάπτυξη του έργου με ευνοϊκούς όρους. Σε αντάλλαγμα, εκτός από τα έσοδα από τις άμεσες επενδύσεις, η κινεζική πλευρά έλαβε πρόσβαση σε φυσικούς πόρους και εξασφάλισε αξιόπιστες εισαγωγές των πρώτων υλών που εξάγει η ίδια η Κίνα. Η Κίνα αύξησε επίσης τις εξαγωγές των τεχνολογιών της για τα έργα της Αρκτικής. Αυτές περιλαμβάνουν τεχνολογικές μονάδες για την παραγωγή υγροποιημένου φυσικού αερίου που απαιτούνται για την υλοποίηση του Yamal LNG και των εγκαταστάσεων γεωτρήσεων, οι οποίες έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί επανειλημμένα στο ράφι της Αρκτικής της Ρωσίας.
Η ρωσο-κινεζική συνεργασία στην Αρκτική περιορίστηκε, για μεγάλο χρονικό διάστημα, κυρίως σε πολυμερή εμπορικά έργα και σε κάποια αλληλεπίδραση στον επιστημονικό και εκπαιδευτικό τομέα. Πράγματι, το σημερινό επίπεδο των σχέσεων μεταξύ Ρωσίας και Κίνας στην Αρκτική έρχεται σε σημαντική αντίθεση με την κατάσταση πριν από λίγα μόλις χρόνια. Κατά τη διάρκεια της ιστορικής Πέμπτης Αρκτικής Επιστημονικής Αποστολής της Κίνας το 2012, το παγοθραυστικό Snow Dragon (雪龙, Xue Long) έκανε το πρώτο του πέρασμα από τη Βόρεια Θαλάσσια Διαδρομή (NSR). Ωστόσο, η αποστολή έγραψε ιστορία για έναν άλλο λόγο: η Ρωσία απαγόρευσε σε Κινέζους επιστήμονες να διεξάγουν θαλάσσια έρευνα περνώντας από την NSR. Το 2020, κατηγορίες εσχάτης προδοσίας για διαβίβαση μυστικών στην Κίνα ασκήθηκαν εναντίον ενός γνωστού Ρώσου επιστήμονα, του Valery Mitko, Προέδρου της Αρκτικής Ακαδημίας Επιστημών. Το 2021, το Υπουργείο Βιομηχανίας και Εμπορίου της Ρωσίας, το οποίο πραγματοποίησε διαγωνισμό για την κατασκευή νέων ρωσικών παγοθραυστικών, αντιτάχθηκε σθεναρά στη συμμετοχή κινεζικών ναυπηγείων στο έργο. Η μεταφορά της τεκμηρίωσης σχεδιασμού των παγοθραυστικών στην Κίνα κρίθηκε απαράδεκτη «καθώς η Ρωσία θα ανταγωνιζόταν έναν εταίρο στις εξελίξεις στην Αρκτική».
Ωστόσο, η έναρξη της στρατιωτικής επιχείρησης της Ρωσίας στην Ουκρανία και οι ευρείας κλίμακας πολιτικές κυρώσεων των δυτικών χωρών έχουν εδραιώσει την «στροφή προς την Ανατολή» της Ρωσίας στην Αρκτική. Δεδομένης της αναστολής της συνεργασίας με τη Ρωσία από άλλα κράτη της Αρκτικής στο Αρκτικό Συμβούλιο (παρόλο που είχε την προεδρία της Ρωσίας από το 2021 έως το 2023), στο Ευρω-Αρκτικό Συμβούλιο του Μπάρεντς, στη Βόρεια Διάσταση και στο Σκανδιναβικό Συμβούλιο Υπουργών, η Ρωσία θα επιδιώξει νέες συνεργασίες στην Αρκτική και η ρωσο-κινεζική συνεργασία είναι πιθανό να αναπτυχθεί. Και ακόμη κι αν ο ρόλος της Ρωσίας αποκατασταθεί, για παράδειγμα, στο Αρκτικό Συμβούλιο, αναπόφευκτα θα είναι διαφορετικό αφού οι εταίροι της Ρωσίας εκεί θα είναι πλέον όχι πέντε αλλά επτά χώρες του ΝΑΤΟ. Αυτό θέτει σε κίνδυνο το μέλλον των υφιστάμενων μορφών πολυμερούς συνεργασίας στην Αρκτική.
Αυτή η υπόθεση επιβεβαιώνεται εν μέρει από τις τροποποιήσεις στις βασικές αρχές της κρατικής πολιτικής στην Αρκτική μέχρι το 2035 που ενέκρινε ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν το Φεβρουάριο του 2023, λίγο πριν την επίσκεψη του Κινέζου προέδρου Σι Τζινπίνγκ στη Ρωσία. Στην έκδοση του 2020, το καθήκον ήταν «η ενίσχυση των σχέσεων καλής γειτονίας με τα κράτη της Αρκτικής σε διμερή βάση και στο πλαίσιο πολυμερών μορφών περιφερειακής συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένων του Αρκτικού Συμβουλίου, του παράκτιου Arctic Five και του Ευρω-Αρκτικού Συμβουλίου του Μπάρεντς». Αντίθετα, η τρέχουσα προτεραιότητα της Ρωσίας στη διεθνή συνεργασία της Αρκτικής έχει γίνει η «ανάπτυξη σχέσεων με ξένα κράτη σε διμερή βάση, στο πλαίσιο των κατάλληλων πολυμερών δομών και μηχανισμών». Με άλλα λόγια, η Ρωσία έχει επισήμως δηλώσει ότι δεν μπορεί πλέον να χαρακτηρίζει τις υπάρχουσες σχέσεις με τους αρκτικούς γείτονές της ως «καλής γειτονίας» και βλέπει το μέλλον της διεθνούς συνεργασίας στην περιοχή με ένα ευρύτερο φάσμα χωρών. Επιπλέον, η αποτυχία αναφοράς στις Βασικές Αρχές καθιερωμένων μορφών όπως το Αρκτικό Συμβούλιο και των Πέντε της Αρκτικής υπέρ ενός γενικού ορισμού των «σχετικών πολυμερών δομών και μηχανισμών» υποδηλώνει πως η Ρωσία μπορεί να εξετάζει το ενδεχόμενο δημιουργίας νέων θεσμών περιφερειακής συνεργασίας. Αυτό θα μπορούσε να συνεπάγεται την ενίσχυση της συμμετοχής επιλεγμένων μη αρκτικών κρατών (Κίνα, Ινδία, κ.λπ.), ειδικά εάν η μορφή των λεγόμενων «Arctic Seven» (χωρίς τη συμμετοχή της Ρωσίας) θεσμοθετηθεί περαιτέρω από τις δυτικές χώρες.
Οι τροποποιήσεις στις Βασικές Αρχές, που είναι ένα από τα βασικά έγγραφα της Ρωσίας για την Αρκτική, έθεσαν τα θεμέλια για τις συμφωνίες που επετεύχθησαν μεταξύ Ρωσίας και Κίνας κατά τη σύνοδο κορυφής στη Μόσχα το Μάρτιο του 2023. Η κοινή δήλωση για την εμβάθυνση της συνολικής εταιρικής σχέσης και της στρατηγικής συνεργασίας για μια νέα εποχή που δημοσιεύθηκε κατά την επίσκεψη ολοκληρώθηκε με τα λόγια: «Τα μέρη τάσσονται υπέρ της διατήρησης της Αρκτικής ως εδάφους ειρήνης, σταθερότητας και εποικοδομητικής συνεργασίας», προτείνοντας περαιτέρω εμβάθυνση του διαλόγου μεταξύ Μόσχας και Πεκίνου για τα αρκτικά ζητήματα. Πολύ πιο σημαντική, όμως, ήταν η αναφορά της απόφασης που δε συμπεριλήφθηκε σε καμία από τις κοινές δηλώσεις, αλλά εκφράστηκε από τον Πρόεδρο Πούτιν κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων: «Πιστεύουμε πως η συνεργασία με τους Κινέζους εταίρους για την ανάπτυξη του δυναμικού διαμετακόμισης της Βόρειας Θαλάσσιας Διαδρομής είναι πολλά υποσχόμενη. Όπως είπα, είμαστε έτοιμοι να δημιουργήσουμε ένα κοινό σώμα εργασίας για την ανάπτυξη της Βόρειας Θαλάσσιας Διαδρομής».
Η NSR κατέχει ιδιαίτερη θέση στο σύστημα προτεραιότητας της ρωσο-κινεζικής συνεργασίας στην Αρκτική, ειδικά στο πλαίσιο της ανάπτυξης του Πολικού Δρόμου του Μεταξιού και της ευρύτερης Πρωτοβουλίας Belt and Road. Η ανάπτυξη της NSR είναι σημαντική τόσο για την Κίνα, ως το μεγαλύτερο αποστολέα και παραλήπτη αγαθών που μεταφέρονται δια θαλάσσης, όσο και για τη Ρωσία, ως μέρος της διαδικασίας εκσυγχρονισμού της υποδομής της (και προσέλκυσης ξένων επενδύσεων), αυξάνοντας τον κύκλο εργασιών φορτίου κατά μήκος της διαδρομής τουλάχιστον στον καθορισμένο αλλά όχι ακόμη επιτευχθέντα στόχο των 80 εκατομμυρίων τόνων) και τη μετατροπή της NSR από εθνική αρτηρία μεταφορών σε διεθνή διάδρομο μεταφορών.
Ακόμη και πριν από μερικά χρόνια, όταν ακούγονταν φωνές και από τις δύο πλευρές ότι οι διμερείς σχέσεις είχαν φτάσει σε «άνευ προηγουμένου υψηλό επίπεδο» και τα καθήκοντα για την ανάπτυξη της υποδομής της NSR δεν ήταν λιγότερο πιεστικά, δεν μπορούσε να υποτεθεί ότι η Ρωσία θα επέτρεπε στην Κίνα να συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων για την περαιτέρω ανάπτυξη της διαδρομής. Ωστόσο, η διμερής συνεργασία αναπτύσσεται τώρα με ταχείς ρυθμούς: μόλις ένα μήνα μετά την επίσκεψη του προέδρου Xi Jinping στη Ρωσία, στα τέλη Απριλίου 2023, υπογράφηκε μνημόνιο κατανόησης για την ενίσχυση της συνεργασίας για την επιβολή του νόμου στη θάλασσα από την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας της Ρωσίας και την Κινεζική Ακτοφυλακή και η κινεζική αντιπροσωπεία μπόρεσε, για πρώτη φορά, να συμμετάσχει ως παρατηρητής στο Arctic Patrol 2023, τις ασκήσεις μεγάλης κλίμακας στη Θάλασσα Μπάρεντς.
Κατά μία έννοια, η επίσκεψη του Κινέζου προέδρου Xi Jinping στη Ρωσία συνόψισε την ίδια την ουσία της ρωσικής προεδρίας του Αρκτικού Συμβουλίου από το 2021 έως το 2023, η οποία, λόγω του μποϊκοτάζ των δυτικών χωρών, δεν επέτρεψε ούτε στη Ρωσία ούτε στο ίδιο το Συμβούλιο να παίξουν το ρόλο που είναι ικανοί ή επιτρέπουν την εμφάνιση νέων πολυμερών σχεδίων στην Αρκτική προς όφελος όλων των μερών. Ωστόσο, σε αυτό το πλαίσιο, ο ρόλος της Κίνας και ο αυξανόμενος ρωσο-κινεζικός φορέας συνεργασίας στην περιοχή έχουν γίνει πολύ πιο αισθητοί. Εάν, νωρίτερα, η κύρια ανησυχία για τις προοπτικές διεθνούς συνεργασίας στην Αρκτική ήταν πως η Κίνα, η οποία έχει μόνο την ιδιότητα του κράτους παρατηρητή στο Αρκτικό Συμβούλιο, θα άρχιζε να χτίζει την πολιτική της στην Αρκτική μέσω «ξεχωριστής» συνεργασίας με μεμονωμένα κράτη της Αρκτικής ή στο πλαίσιο ενώσεων με άλλους μη περιφερειακούς παίκτες, η πρόκληση είναι τώρα πολύ πιο σοβαρή. Το συνεχιζόμενο δυτικό μποϊκοτάζ του εποικοδομητικού διαλόγου με τη Ρωσία, η οποία έχει τη μεγαλύτερη ακτογραμμή στην Αρκτική, θα ωθήσει τη Ρωσία περαιτέρω στην «αρκτική αγκαλιά» της Κίνας, συμβάλλοντας έτσι στην εμβάθυνση της ρωσο-κινεζικής συνεργασίας και στην αύξηση της παρουσίας του Πεκίνου στην περιοχή.
Η έναρξη της στρατιωτικής επιχείρησης της Ρωσίας στην Ουκρανία εδραίωσε τη ρωσική «στροφή προς την Ανατολή» στην Αρκτική. Η αλληλεπίδραση μεταξύ Ρωσίας και Κίνας για την ανάπτυξη της περιοχής της Αρκτικής γίνεται ένας από τους σημαντικούς τομείς της ρωσο-κινεζικής «συνολικής εταιρικής σχέσης και στρατηγικής συνεργασίας για μια νέα εποχή». Η Κίνα έχει τώρα μια ιστορική ευκαιρία να γίνει ο νέος εταίρος προτεραιότητας της Ρωσίας στα έργα της Αρκτικής. Η επίσκεψη του Xi Jinping σηματοδότησε την αρχή μιας προσέγγισης μεταξύ του Πεκίνου και της Μόσχας στους στρατηγικούς τομείς της συνεργασίας στην Αρκτική. Αν και μια τέτοια προσέγγιση είναι απίθανο να περιοριστεί, η ταχύτητα της ανάπτυξής της θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την ετοιμότητα άλλων αρκτικών κρατών να προστατεύσουν την ατζέντα της Αρκτικής από την επιρροή μιας ευρύτερης παγκόσμιας πολιτικής ατζέντας και να επιστρέψουν σε έναν εποικοδομητικό διάλογο εντός των παραδοσιακών θεσμών της πολυμερής συνεργασία, όπως το Αρκτικό Συμβούλιο και το Ευρω-Αρκτικό Συμβούλιο του Μπάρεντς.