 |
| pixabay / Brett_Hondow |
Η απο-δολαριοποίηση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος πρόκειται να συνεχιστεί. Αυτό θα διευκολυνθεί από την ανάπτυξη νέας χρηματοοικονομικής τεχνολογίας. Οι κεντρικές τράπεζες θα επιδιώξουν να δικανονίζουν άμεσα μεταξύ τους χωρίς να χρησιμοποιούν τα νομίσματα των ανεπτυγμένων χωρών. Στο μέλλον, τα ψηφιακά νομίσματα των κεντρικών τραπεζών μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για διεθνείς συναλλαγές, μειώνοντας το κόστος για οικονομικές συναλλαγές. Ωστόσο, αυτή η διαδικασία θα είναι μάλλον αργή.
Marcel Salikhov, διευθυντή του Κέντρου οικονομικής εμπειρογνωμοσύνης στην Ανώτατη Σχολή Οικονομικών Επιστημών της Μόσχας - Valdai Discussion Club / Παρουσίαση Freepen.gr
Το δολάριο ΗΠΑ είναι από καιρό το κυρίαρχο νόμισμα στον κόσμο. Η χρήση του στις διεθνείς συναλλαγές έχει εδώ και πολλές δεκαετίες υπερβεί κατά πολύ το Αμερικανικό μερίδιο της παγκόσμιας οικονομίας, το οποίο σήμερα ανέρχεται σε περίπου 24%. Για παράδειγμα, σύμφωνα με το ΔΝΤ, το δολάριο αντιπροσώπευε το 58,4% των διεθνών αποθεματικών των κεντρικών τραπεζών ανά νόμισμα στο τέλος του 2002. Σύμφωνα με τη SWIFT, το μερίδιο του Greenback στις διατραπεζικές μεταφορές τον Απρίλιο του 2023 ήταν 59,7%. Αυτό ήταν σημαντικά υψηλότερο από ό, τι ένα χρόνο νωρίτερα.
Διάφοροι παράγοντες συμβάλλουν στην ενεργό χρήση του δολαρίου ΗΠΑ, ακόμη και στις συναλλαγές μεταξύ τρίτων χωρών: το μέγεθος της Αμερικανικής οικονομίας (η μεγαλύτερη και πιο ρευστή αγορά χρηματοπιστωτικών μέσων, συμπεριλαμβανομένων αξιόπιστων), η πολιτική επιρροή και ο ρόλος των πολυεθνικών των ΗΠΑ στις παγκόσμιες αγορές. Όλες αυτές οι πτυχές αλληλεπιδρούν και αλληλοϋποστηρίζονται για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αξίζει επίσης να θυμηθούμε πως η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008-2009, η οποία προήλθε από την ίδια την οικονομία των ΗΠΑ, δεν επηρέασε τη θέση του δολαρίου παγκοσμίως.
Ωστόσο, το μπλοκάρισμα των αποθεμάτων της Τράπεζας της Ρωσίας από τις δυτικές χώρες, καθώς και οι μεγάλης κλίμακας οικονομικές κυρώσεις ενάντια σε ρωσικές τράπεζες και εταιρείες, έχουν προκαλέσει πολλούς να αμφισβητήσουν εάν τα πλεονεκτήματα της δολαριοποίησης μπορεί να μην είναι όλα όσα φαίνονται. Οι μη οικονομικοί κίνδυνοι των συναλλαγών σε δολάρια ΗΠΑ και των δολαριοποιημένων περιουσιακών στοιχείων έχουν γίνει εμφανείς σε όλους, ιδίως στις κεντρικές τράπεζες. Ειδικότερα, το άρθρο 21 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών του 2004 για τις ασυλίες δικαιοδοσίας των κρατών και την περιουσία τους εγγυάται ασυλία για τα περιουσιακά στοιχεία των κεντρικών τραπεζών. Ωστόσο, αυτό δεν προστατεύει τα περιουσιακά στοιχεία της Τράπεζας της Ρωσίας από το πάγωμα, το οποίο έχει πλέον δημιουργήσει προηγούμενο.
Οι ενέργειες της Ρωσίας υπό αυτές τις συνθήκες ήταν αναμενόμενες και κατανοητές. Από τις αρχές του 2023, η Κεντρική Τράπεζα άρχισε να διεξάγει πράξεις βάσει του κανόνα του προϋπολογισμού στο Κινεζικό γιουάν. Ρωσικές εταιρείες προχώρησαν σε αναδιάρθρωση των δραστηριοτήτων τους στο εξωτερικό εμπόριο και πώς συσσωρεύουν ξένα περιουσιακά στοιχεία, προτιμώντας να χρησιμοποιούν τα νομίσματα των "φιλικών" χωρών. Αυτό ουσιαστικά σημαίνει μη δυτικό.
Ταυτόχρονα, τα τρέχοντα στοιχεία δε δείχνουν μαζική εγκατάλειψη της χρήσης του δολαρίου ΗΠΑ από τις κεντρικές τράπεζες. Το μερίδιο του αμερικανικού νομίσματος στα διεθνή αποθέματα μειώνεται σταθερά τις τελευταίες δεκαετίες, αλλά με σχετικά αργό ρυθμό. Ενώ περίπου το 70% των παγκόσμιων αποθεμάτων της Κεντρικής Τράπεζας κρατήθηκαν σε δολάρια ΗΠΑ στις αρχές της δεκαετίας του 2000, το ποσοστό αυτό μειώθηκε σε λιγότερο από 60% μέχρι το 2020. Δεν υπήρξε ριζική μείωση των αποθεμάτων σε δολάρια το 2022. Το μερίδιό τους στα αποθεματικά μειώθηκε κατά 0,44 ποσοστιαίες μονάδες, ενώ η χρήση τους στις διατραπεζικές μεταφορές αυξήθηκε στην πραγματικότητα.
Υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις για το δολάριο;
Ο κύριος λόγος για αυτό, παρά τους προφανώς αυξημένους πολιτικούς κινδύνους, είναι η έλλειψη σοβαρών εναλλακτικών λύσεων που μπορούν να απορροφήσουν σημαντικά ποσά αποταμιεύσεων της Κεντρικής Τράπεζας.
Ο παραδοσιακός ρόλος των συναλλαγματικών αποθεμάτων, τόσο για τους ιδιωτικούς φορείς όσο και για τις κυβερνήσεις, είναι η διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και η διαφοροποίηση του κινδύνου. Τα αποθεματικά των Κεντρικών Τραπεζών είναι ένα από τα μέσα που εξυπηρετούν αυτόν τον σκοπό. Είναι πολύ ρευστά και μπορούν να χρησιμοποιηθούν γρήγορα για νομισματική παρέμβαση εάν είναι απαραίτητο. Το μειονέκτημα είναι η υψηλή ευπάθεια τέτοιων περιουσιακών στοιχείων όσον αφορά τις κυρώσεις. Συν τις χαμηλές αποδόσεις.
Η αγορά κρατικών ομολόγων της Ευρωζώνης είναι κατακερματισμένη σε μεμονωμένες χώρες, πολλές από τις οποίες έχουν χαμηλές αξιολογήσεις πιστοληπτικής ικανότητας. Το κινεζικό γιουάν δεν είναι ελεύθερα μετατρέψιμο νόμισμα. Χωρίζεται σε εσωτερικά (υπεράκτια) και εξωτερικά (χερσαία) μέρη και βρίσκεται υπό τον αυστηρό έλεγχο της Εθνικής Τράπεζας της Κίνας. Ο χρυσός ως περιουσιακό στοιχείο μπορεί να είναι μια καλή αντιστάθμιση σε περιόδους κρίσης, αλλά δε δημιουργεί έσοδα από τόκους και έχει χαμηλή ρευστότητα. Επομένως, δεν είναι καθόλου προφανές στις κεντρικές τράπεζες των αναπτυσσόμενων χωρών ποια περιουσιακά στοιχεία –και σε ποιο νόμισμα– μπορούν να αποτελέσουν εναλλακτική λύση σε σχέση με αυτά που διατηρούνται σε δολάρια ΗΠΑ.
Αποθήκευση πλούτου όχι μόνο σε αποθέματα χρυσού και συναλλάγματος
Ένας σημαντικότερος παράγοντας από το ονομαστικό μερίδιο του δολαρίου ΗΠΑ στα διεθνή αποθέματα είναι η μεταβαλλόμενη προσέγγιση στη διαχείριση και τη συσσώρευση ξένων περιουσιακών στοιχείων. Τα ίδια στοιχεία του ΔΝΤ δείχνουν ότι η συνολική αξία των αποθεματικών των κεντρικών τραπεζών παρέμεινε ουσιαστικά αμετάβλητη στα 11,5-12 τρισεκατομμύρια δολάρια την τελευταία δεκαετία, ακόμη και όταν η παγκόσμια οικονομία έχει αναπτυχθεί. Τα συναλλαγματικά αποθέματα της Κίνας κορυφώθηκαν στα 4 τρισεκατομμύρια δολάρια το 2014 και έκτοτε μειώνονται. Η τρέχουσα αξία τους είναι 3, 2 τρισεκατομμύρια δολάρια, μειωμένη κατά 20% από το 2014. Πολλές άλλες αναπτυσσόμενες χώρες δεν αυξάνουν τα διεθνή τους αποθέματα, αν δεν τα μειώνουν κιόλας.
Αυτό δε σημαίνει, ωστόσο, πως δε δημιουργούνται εξωτερικά περιουσιακά στοιχεία. Μπορούν να διαμορφωθούν σε "μη τυποποιημένες" μορφές, όπως περιουσιακά στοιχεία κρατικών επενδυτικών κεφαλαίων, κρατικές τράπεζες, αναπτυξιακά ιδρύματα και άλλες δομές που δε σχετίζονται άμεσα με τις κεντρικές τράπεζες. Οι άμεσες ξένες επενδύσεις από κυβερνητικές δομές μπορούν επίσης να ταξινομηθούν ως είδος αποθεματικού περιουσιακού στοιχείου. Μια τέτοια στρατηγική δεν αποσκοπεί στη μεγιστοποίηση της διαθεσιμότητας και της ρευστότητας των περιουσιακών στοιχείων, αλλά στην εξασφάλιση των δικών τους οικονομικών συμφερόντων στις ξένες αγορές. Σε κάποιο βαθμό, παρέχει μεγαλύτερη προστασία έναντι των πολιτικών κινδύνων παγώματος περιουσιακών στοιχείων, καθώς το νομικό τους καθεστώς είναι λιγότερο διαφανές.
Η στρατηγική της Κίνας
Μια παρόμοια στρατηγική ακολουθεί η Κίνα, η οποία επιδιώκει σταδιακά να "διεθνοποιήσει" το νόμισμά της. Επισήμως, το μερίδιο του γιουάν στα διεθνή αποθέματα των Κεντρικών Τραπεζών είναι μικρό και δεν υπερβαίνει το 3%. Επιπλέον, μεταξύ του ενός τρίτου και του μισού αυτής της ζήτησης παρέχεται από την Τράπεζα της Ρωσίας.
Η στρατηγική της Κίνας είναι να εξασφαλίσει το διεθνές καθεστώς του RMB μέσω του εμπορίου και όχι των επενδύσεων. Τα τελευταία χρόνια, η Κίνα προσπάθησε ενεργά να παρακινήσει και να ενθαρρύνει τους εταίρους της να εμπορεύονται RMB και όχι άλλα νομίσματα. Αυτό γίνεται με διάφορους τρόπους, συμπεριλαμβανομένης της ανάπτυξης υποδομών, του δικού της αναλόγου του συστήματος SWIFT, της ανάπτυξης εκκαθάρισης, του διεθνούς δανεισμού στο νόμισμα και ούτω καθεξής. Πολλοί άνθρωποι έχουν ακούσει για τον όρο "petroyuan" – ένα ανάλογο του πετροδολαρίου. Στην ουσία, είναι η υπογραφή μακροπρόθεσμων συμβάσεων για την προμήθεια πετρελαίου σε γιουάν σε αντάλλαγμα για ροή αγαθών και εξοπλισμού. Έτσι, το εμπόριο διεξάγεται ήδη σε γιουάν και όχι σε δολάρια ΗΠΑ. Αυτό δημιουργεί ζήτηση εκτός της κινεζικής οικονομίας. Ταυτόχρονα, οι κινεζικές αρχές διατηρούν περιορισμούς στις συναλλαγές κεφαλαίου.
***
Η απο-δολαριοποίηση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος θα συνεχιστεί. Αυτό θα διευκολυνθεί ιδίως από την πρόοδο της χρηματοπιστωτικής τεχνολογίας. Η ανάπτυξη αυτοματοποιημένων πλατφορμών συναλλαγών θα μειώσει το κόστος ανταλλαγής ενός νομίσματος με ένα άλλο. Οι κεντρικές τράπεζες θα επιδιώξουν να εκκαθαρίσουν άμεσα τα νομίσματα η μία της άλλης χωρίς να χρησιμοποιήσουν άμεσα τα νομίσματα των δυτικών χωρών. Στο μέλλον, τα ψηφιακά νομίσματα των κεντρικών τραπεζών μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για διεθνείς συναλλαγές, μειώνοντας το κόστος για τους οικονομικούς παράγοντες. Ωστόσο, αυτή η διαδικασία θα είναι αργή και δεν πρέπει να περιμένουμε μια θεμελιώδη αλλαγή στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα στο άμεσο μέλλον.