Στις 11 Ιουλίου 2023, το ΝΑΤΟ εξέδωσε το ανακοινωθέν της Συνόδου Κορυφής του Βίλνιους 90 σημείων, σε μια σύνοδο κορυφής που θεωρείται ευρέως ως «μια ιστορική στιγμή για το μέλλον της ευρωπαϊκής ασφάλειας, και ειδικότερα της Ουκρανίας». Η ουσία: Ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία θα συνεχιστεί.
Τούρκερ Ερτούρκ - thecradle.co / Παρουσίαση Freepen.gr
Αυτό επιβεβαίωσε την ακλόνητη υποστήριξη του ΝΑΤΟ προς το Κίεβο, όπως είχε δεσμευτεί προηγουμένως στη Σύνοδο Κορυφής του Βουκουρεστίου το 2008, και τονίζει ότι «Υποστηρίζουμε πλήρως το δικαίωμα της Ουκρανίας να επιλέγει τις δικές της ρυθμίσεις ασφαλείας. Το μέλλον της Ουκρανίας βρίσκεται στο ΝΑΤΟ».
Η Σύνοδος Κορυφής του ΝΑΤΟ κορυφώθηκε με ηγέτες από 31 χώρες να κάνουν μια σημαντική ανακοίνωση: η Ουκρανία είχε λάβει πρόσκληση για ένταξη στο ΝΑΤΟ. Το αλίευμα, ωστόσο, ήταν πως η Ουκρανία δεν κρίθηκε ακόμη έτοιμη για ένταξη. «Θα είμαστε σε θέση να προσκαλέσουμε την Ουκρανία να ενταχθεί στη Συμμαχία όταν συμφωνήσουν οι Σύμμαχοι και εκπληρωθούν οι όροι», ανέφερε.
Οι ΗΠΑ αποφεύγουν έναν παγκόσμιο θερμό πόλεμο
Αλλά κάτω από την επιφάνεια, οι στρατηγικές μηχανορραφίες φαίνεται να παίζουν. Η Ουκρανία βρίσκεται σε μια περίπλοκη θέση: ενώ το ΝΑΤΟ φαίνεται να καθυστερεί την ένταξη του Κιέβου, ταυτόχρονα προτρέπει την Ουκρανία να συνεχίσει τις φιλοδοξίες της. Ο λόγος γίνεται φανερός μετά από μια πιο προσεκτική επιθεώρηση: η είσοδος της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ θα μπορούσε ενδεχομένως να πυροδοτήσει μια μεγαλύτερη σύγκρουση, τον πόλεμο ΝΑΤΟ-Ρωσίας, ο οποίος θα μπορούσε να εξελιχθεί στον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο, και το δυσοίωνο φάσμα των πυρηνικών όπλων φαίνεται μεγάλο.
Η Ευρώπη, ιδιαίτερα βασικοί παράγοντες όπως η Γερμανία και η Γαλλία, διστάζουν να δώσουν το πράσινο φως για την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Οι ΗΠΑ, επίσης, έχουν τις επιφυλάξεις τους σε αυτό το στάδιο, καθώς επιδιώκουν να αποφύγουν έναν παγκόσμιο θερμό πόλεμο. Αντίθετα, η Ουάσιγκτον στοχεύει να επαναπροσδιορίσει τη θέση της σε παγκόσμιο επίπεδο, απομακρυνόμενη από μια προηγούμενη προσπάθεια παγκοσμιοποίησης που απέτυχε να ωφελήσει τα συμφέροντά της και ενίσχυσε άθελά της την Κίνα.
Οι ΗΠΑ φαίνεται να επιλέγουν μια μακροπρόθεσμη στρατηγική καθώς εμπλέκονται σε έναν πόλεμο φθοράς με τη Ρωσία, κλιμακώνοντας έτσι τον Δεύτερο Ψυχρό Πόλεμο που ξεκίνησε στην εποχή του Ντόναλντ Τραμπ, αν και ο δικός του επικεντρώθηκε περισσότερο στο Πεκίνο.
Σε αυτόν τον περίπλοκο γεωπολιτικό χορό, φαίνεται απίθανο η Ουκρανία να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ σύντομα. Ομοίως, η Ρωσία ενδέχεται να μην πληροί τις αυστηρές απαιτήσεις που περιγράφονται στο ανακοινωθέν της Συνόδου Κορυφής του Βίλνιους. Ως αποτέλεσμα, ο πόλεμος πρόκειται να διαρκέσει.
Είναι αξιοσημείωτο ότι ο πόλεμος της Ουκρανίας έχει ήδη ξεπεράσει τους 17 μήνες και οι παραλληλισμοί με την εννέα χρόνια παρατεταμένη σύγκρουση της Σοβιετικής Ένωσης στο Αφγανιστάν είναι τρομακτικά εντυπωσιακοί. Αυτός ο πόλεμος φαίνεται μεγάλος για τη Μόσχα, με ένα πολύ ευρύτερο μέτωπο να αντιμετωπίσει. Εκτός από σημαντικές προόδους, θα μπορούσε να διαρκέσει άλλα 5 χρόνια ή και περισσότερο – ένα χρονοδιάγραμμα που φαίνεται να ευθυγραμμίζεται με το πιθανό σχέδιο των ΗΠΑ.
Η επέκταση του ΝΑΤΟ και οι στρατιωτικές προκλήσεις της Ρωσίας
Οι ΗΠΑ μπορεί να στηρίζονται σε μια αλλαγή εξουσίας ή αλλαγή καθεστώτος στη Ρωσία κατά τη διάρκεια αυτής της παρατεταμένης σύγκρουσης. Η συνεχής πίεση μιας πολεμικής οικονομίας στη Μόσχα μπορεί τελικά να οδηγήσει σε δημόσια δυσαρέσκεια, προάγοντας εσωτερική αναταραχή.
Για να διατηρήσει το στρατιωτικό της δυναμικό, η Ρωσία αύξησε ακόμη και τη μέγιστη ηλικία στρατιωτικής στρατολόγησης από τα 27 στα 30, υπογραμμίζοντας τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η συγκέντρωση μιας μεγάλης ομάδας εκπαιδευμένων στρατιωτών. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο χρειάζονται μισθοφορικές δομές όπως η Βάγκνερ, ακόμη κι αν οι ίδιες θέτουν προκλήσεις.
Εν τω μεταξύ, η Δύση, ειδικά η Ευρώπη, αντιμετωπίζει το δικό της σύνολο κοινωνικοοικονομικών προβλημάτων. Η κλιμάκωση του κόστους διαβίωσης, η άνοδος των τιμών της ενέργειας, ο πληθωρισμός, οι οικονομικές συσπάσεις, η εισροή Ουκρανών προσφύγων, η αύξηση της ανεργίας και η αυξανόμενη δημόσια διαφωνία ενάντια στον πόλεμο δίνουν μια ζοφερή εικόνα.
Η Γαλλία έχει βιώσει εξεγέρσεις που μοιάζουν σχεδόν με εμφύλιο πόλεμο, ενώ η απόφαση της Γερμανίας να αποστασιοποιηθεί από τη ρωσική ενέργεια έχει προκαλέσει σοβαρό πλήγμα στις βιομηχανίες και την οικονομία της.
Μέσα σε όλα αυτά, οι ΗΠΑ φαίνεται να είναι ο μόνος ευεργετημένος στη συνεχιζόμενη σύγκρουση. Προστατεύοντας τα συμφέροντά τους χωρίς να διακινδυνεύσουν τις ζωές των στρατιωτών τους, οι ΗΠΑ κάνουν επιδέξια ελιγμούς σε έναν παγκόσμιο αγώνα. Μέσα από τις ενέργειές της, αμφισβητεί τη Ρωσία και ενισχύει το ΝΑΤΟ και την Ευρώπη πίσω από την υπόθεση της.
Οι αμυντικοί προϋπολογισμοί των χωρών του ΝΑΤΟ εκτινάσσονται στα ύψη, ο τομέας των όπλων και της ενέργειας αναζωογονείται και το μερίδιο αγοράς του διευρύνεται, με αποκορύφωμα ένα αντιρωσικό προπύργιο στη Βαλτική Θάλασσα, εξασφαλίζοντας ακόμη και τη συμμετοχή της Φινλανδίας και της Σουηδίας στη βόρεια πλευρά του ΝΑΤΟ.
Μετατοπίσεις προς την πολυπολικότητα
Παρόλα αυτά, οι ΗΠΑ αντιμετώπισαν προκλήσεις για την παγκόσμια ηγεμονία τους. Η κατάσταση στη Δυτική Ασία και η διευρυνόμενη επιρροή της Κίνας είναι μερικά μόνο παραδείγματα της μεταβαλλόμενης δυναμικής. Παραδοσιακοί σύμμαχοι όπως η Σαουδική Αραβία αναζητούν συνεργασία με το Πεκίνο μέσω έργων όπως το Belt and Road Initiative (BRI), ενώ το Ιράν διατηρεί ανθεκτικότητα παρά τις κυρώσεις, σφυρηλατώντας δεσμούς με κράτη του Περσικού Κόλπου όπως το Κατάρ και τα ΗΑΕ.
Η αυξανόμενη ενεργειακή συνεργασία της Ρωσίας και της Σαουδικής Αραβίας υπογραμμίζει περαιτέρω το μεταβαλλόμενο τοπίο, ενώ η Ινδία συνεχίζει προκλητικά να αγοράζει όπλα από τη Ρωσία. Αυτές οι εξελίξεις συμβάλλουν σε μια φυσική εξέλιξη προς την πολυπολικότητα, με διάφορες χώρες να διεκδικούν τα συμφέροντά τους και να ακολουθούν ανεξάρτητους δρόμους.
Οι προσπάθειες για μείωση της εξάρτησης από το δολάριο ΗΠΑ είναι ενδεικτικές αυτής της τάσης. Παρόλα αυτά, οι ΗΠΑ παραμένουν αφοσιωμένες στον αγώνα σε αυτόν τον αγώνα για να διατηρήσουν την παγκόσμια ηγεσία και την ηγεμονία τους, έχοντας επίγνωση ότι ο χρόνος μπορεί να λειτουργεί υπέρ της Κίνας.
Μια αξιοσημείωτη εξέλιξη σημειώθηκε στις 22 Ιουλίου 2022, όταν η Ρωσία, η Ουκρανία και ο ΟΗΕ υπέγραψαν την «Πρωτοβουλία για τα σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας» με τη μεσολάβηση της Τουρκίας. Στόχος ήταν να διευκολυνθεί η ασφαλής εξαγωγή δημητριακών, τροφίμων, αμμωνίας και λιπασμάτων από τα λιμάνια της Ουκρανίας.
Ταυτόχρονα, η Ρωσία υπέγραψε μνημόνιο κατανόησης (MoU) με τη Γραμματεία του ΟΗΕ για να υποστηρίξει την πώληση ρωσικών προϊόντων τροφίμων και λιπασμάτων στις παγκόσμιες αγορές. Ωστόσο, λόγω των εμπάργκο, του SWIFT και των ασφαλιστικών φραγμών, η Ρωσία δεν μπόρεσε να εξάγει σιτηρά και λίπασμα.
Όμως η Ρωσία αποχώρησε από τη συμφωνία ένα χρόνο αργότερα. Αποδείχθηκε πως στην Αφρική, ο ισχυρισμός ότι οι άνθρωποι κινδυνεύουν να λιμοκτονήσουν επειδή η Ουκρανία δεν έχει πρόσβαση στα σιτηρά δεν είναι αλήθεια. Μόνο το 12 τοις εκατό των σιτηρών που εξήχθησαν από την Ουκρανία σε ένα χρόνο στάλθηκε στην ήπειρο και το 40 τοις εκατό κατευθύνθηκε στην Ευρώπη.
Το γεωπολιτικό τεντωμένο σχοινί της Τουρκίας
Η Τουρκία, αν και μέλος του ΝΑΤΟ, προσπάθησε να διατηρήσει μια σχετικά ουδέτερη στάση από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία. Αυτή η πολιτική επηρεάστηκε από πολλούς παράγοντες, όπως η γεωπολιτική θέση της Άγκυρας, η ενεργειακή εξάρτηση από τη Ρωσία, οι εμπορικές σχέσεις και η υποστήριξη της Μόσχας σε μια περίοδο που ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αντιμετώπιζε την απομόνωση από τη Δύση.
Υπό τον Ερντογάν, η Τουρκία έπαιξε ζωτικό ρόλο στη διατήρηση των καναλιών για τη Ρωσία κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης, προκαλώντας αρχικά ανησυχίες στους Αμερικανούς αξιωματούχους. Ωστόσο, οι ΗΠΑ τελικά αναγνώρισαν το ρόλο της Τουρκίας ως μέρος της μακροπρόθεσμης στρατηγικής τους για έναν πόλεμο φθοράς. Ωστόσο, η Ουάσιγκτον παραμένει επιφυλακτική, γνωρίζοντας πως θα μπορούσε ενδεχομένως να κλείσει τέτοια κανάλια με διάφορα μέσα, εάν χρειαστεί στο μέλλον.
Η κατάσταση μετά την αποχώρηση της Ρωσίας από τη συμφωνία για τα σιτηρά στη Μαύρη Θάλασσα έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει σημαντικά τις τιμές των σιτηρών και την προσφορά τροφίμων. Καθώς οι εντάσεις αυξάνονται στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, η συνεδρίαση του Συμβουλίου ΝΑΤΟ-Ουκρανίας για την κατάσταση ασφάλειας δείχνει ότι τα νερά ενδέχεται να θερμανθούν όλο και περισσότερο τις επόμενες εβδομάδες και μήνες.
Οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ αναμένεται να διαδραματίσουν πιο ενεργό ρόλο στη νότια πλευρά και στη Μαύρη Θάλασσα, καθιστώντας ζωτικής σημασίας για την Τουρκία να επιδείξει προσοχή και επαγρύπνηση σχετικά με αυτές τις εξελίξεις και τις πιθανές κινήσεις των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ σε σχέση με τον πόλεμο της Ουκρανίας και η Μαύρη Θάλασσα.
Στρατηγικές επιλογές για την ασφάλεια των σιτηρών στη Μαύρη Θάλασσα
Λαμβάνοντας υπόψη τις πιθανές κινήσεις των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ στη Μαύρη Θάλασσα και τις πιθανές απαιτήσεις τους από την Τουρκία, είναι δυνατόν να γίνουν νοητές οι ακόλουθες επιλογές:
Επιλογή 1: Η Τουρκία, με τη μεγαλύτερη ναυτική δύναμη στη Μαύρη Θάλασσα, θα μπορούσε να σχηματίσει μια θαλάσσια ομάδα εργασίας για την προστασία των πλοίων που μεταφέρουν σιτηρά από τα ουκρανικά λιμάνια στο Στενό του Βοσπόρου για τις διεθνείς αγορές. Αυτή η ομάδα εργασίας θα προστατεύεται από ρωσικές υποβρύχιες, επιφανειακές και αεροπορικές απειλές με την υποστήριξη πληροφοριών από το ΝΑΤΟ. Αν και αυτή η επιλογή δεν παραβιάζει τη Σύμβαση για τα Στενά του Μοντρέ, μπορεί να οδηγήσει σε αντιπαράθεση με τη Ρωσία και να προκαλέσει ρωσική επέμβαση ως απάντηση στην παρουσία της ναυτικής ομάδας εργασίας.
Επιλογή 2: Μια άλλη δυνατότητα είναι μια ναυτική ομάδα εργασίας υπό την ηγεσία της Τουρκίας και με τη συμμετοχή της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας για την προστασία των πλοίων που μεταφέρουν σιτηρά από τα ουκρανικά λιμάνια στη Μαύρη Θάλασσα στον Βόσπορο έναντι πιθανών ρωσικών υποβρυχίων, επιφανειακών και αεροπορικών απειλών. Όπως και η πρώτη επιλογή, αυτή η προσέγγιση αποφεύγει την άμεση παραβίαση της Σύμβασης για τα Στενά του Μοντρέ, αλλά ενέχει τον κίνδυνο κλιμάκωσης της έντασης και πρόσκλησης για ρωσική επέμβαση στις επιχειρήσεις της ομάδας εργασίας.
Επιλογή 3: Εναλλακτικά, το ΝΑΤΟ θα μπορούσε να αναπτύξει μια ναυτική ομάδα εργασίας, συμπεριλαμβανομένων ενός ή δύο αμερικανικών αεροπλανοφόρων, για την προστασία των αποστολών σιτηρών στη Μαύρη Θάλασσα. Αυτή η τρομερή δύναμη μπορεί να αποτρέψει τον Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν από την επέμβαση, δεδομένων των πιθανών συνεπειών μιας τέτοιας ενέργειας. Ωστόσο, αυτή η επιλογή θα παραβίαζε αμετάκλητα τη Σύμβαση για τα Στενά του Μοντρέ, καθιστώντας αναγκαία μια νέα συμφωνία για τη ρύθμιση της θαλάσσιας διέλευσης μέσω των στενών.
Διατήρηση της Σύμβασης για τα Στενά του Μοντρέ
Κατά τη διάρκεια του Πρώτου Ψυχρού Πολέμου, οι περιορισμοί της Σύμβασης για τα Στενά του Μοντρέ στην παρουσία πολεμικών πλοίων από μη παράκτια κράτη εμπόδισαν τη Μαύρη Θάλασσα να γίνει θέατρο αντιπαράθεσης μεταξύ υπερδυνάμεων. Αυτό έδωσε στην Τουρκία την ευκαιρία να ακολουθήσει μια ισορροπημένη εξωτερική πολιτική, η οποία θα ήταν πρόκληση σε μια ασταθή και έντονα στρατιωτικοποιημένη περιοχή.
Δεδομένης της σημασίας της Σύμβασης, η Άγκυρα θα πρέπει να αντισταθεί στις προσπάθειες υπονόμευσής της και να αποφύγει ενέργειες που ενδέχεται να κλιμακώσουν τις εντάσεις και τις συγκρούσεις στην στρατηγική πλωτή οδό, οδηγώντας πιθανώς σε παγκόσμιο πόλεμο. Αντίθετα, η Τουρκία θα πρέπει να υποστηρίξει την επίτευξη συμφωνιών και τη διατήρηση του διαλόγου με τη Ρωσία για να διασφαλιστεί η ομαλή μεταφορά περιφερειακών σιτηρών στη διεθνή αγορά μέσω της Μαύρης Θάλασσας.
Παρά τις οικονομικές δυσκολίες και την πίεση για βραχυπρόθεσμα κέρδη, η Τουρκία θα πρέπει να δώσει προτεραιότητα στη μακροπρόθεσμη σταθερότητα και ειρήνη στην περιοχή. Είναι απαραίτητο να προστατευθούν κρίσιμες υποδομές, όπως οι αγωγοί φυσικού αερίου, από πιθανές απόπειρες δολιοφθοράς, καθώς είναι ζωτικής σημασίας για την ενεργειακή ασφάλεια της χώρας. Ως εκ τούτου, η Άγκυρα θα πρέπει να αναπτύξει ολοκληρωμένα σχέδια και στρατηγικές για τη διασφάλιση των συμφερόντων της, συμπεριλαμβανομένων των δραστηριοτήτων εξερεύνησης, επιτήρησης και παρακολούθησης στον αέρα, στην επιφάνεια και στο νερό.
Τελικά, η προσέγγιση της Τουρκίας στις περιφερειακές προκλήσεις θα πρέπει να καθοδηγείται από προνοητικότητα, διπλωματία και δέσμευση για διατήρηση της Μαύρης Θάλασσας ως ζώνης ειρήνης και συνεργασίας. Με αυτόν τον τρόπο, η Τουρκία μπορεί να συνεχίσει να διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στην ενίσχυση της σταθερότητας και της ασφάλειας σε αυτή την στρατηγικής σημασίας περιοχή.