Uriel Araujo, ερευνητής με έμφαση στις διεθνείς και εθνοτικές συγκρούσεις
Όταν κάποιος ακούει για συγκρούσεις νερού, συνήθως έρχεται στο μυαλό πρώτη η Βόρεια Αφρική. Έχω γράψει για το πώς οι εντάσεις μεταξύ Αιθιοπίας και Σουδάν για το νερό έχουν αυξηθεί και επίσης για το πώς η τρέχουσα υδροπολιτική διαμάχη Αιγύπτου-Αιθιοπίας, που σχετίζεται με το έργο Grand Ethiopian Renaissance Dam (GERD), θα μπορούσε να κλιμακωθεί και να μετατραπεί σε περιφερειακό πόλεμο νερού. Αντί να είναι κάτι που θα μπορούσε να εμφανιστεί στο μέλλον, οι συγκρούσεις για το νερό απέχουν πολύ από το να είναι σπάνια γεγονότα: αυξάνονται διεθνώς, κυρίως σε τοπικό και ενδοεθνικό επίπεδο, αλλά αρκετά συχνά και σε διεθνές επίπεδο. Πάρτε για παράδειγμα τη ρωσο-ουκρανική αντιπαράθεση: το 2020, το Κίεβο απέκλεισε τη Διώρυγα της Βόρειας Κριμαίας, προκαλώντας έτσι τεράστια ανθρωπιστικά προβλήματα και κρίση νερού, καθώς το κανάλι είναι γνωστό πως παρέχει περίπου το 85% του πόσιμου νερού της Κριμαίας.
Τα περιβαλλοντικά ζητήματα είναι πιεστικά ζητήματα που αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη σημασία στο πλαίσιο της αυξανόμενης αποψίλωσης των δασών και της ρύπανσης. Κανείς δεν το αρνείται. Ταυτόχρονα, κανείς δεν πρέπει να αρνηθεί το γεγονός ότι μεγάλες και αναδυόμενες δυνάμεις οπλοποιούν συστηματικά τις περιβαλλοντικές ατζέντες στις διαμάχες τους.
Το σύστημα του ποταμού Αμαζονίου, το οποίο θα μπορούσε στην πραγματικότητα να είναι μακρύτερο από το Νείλο, βρίσκεται στο επίκεντρο μιας σειράς αντιπαραθέσεων, τόσο σε τοπικό όσο και σε εξωτερικό. Στη Βραζιλία, για παράδειγμα, ο γερουσιαστής Randolfe Rodrigues και άλλοι νομοθέτες πιστεύουν πως νέα ευρήματα πετρελαίου θα μπορούσαν να τονώσουν την οικονομία της βόρειας πολιτείας Amapa της Βραζιλίας - το 90% της οποίας βρίσκεται στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου. Ωστόσο, το Ινστιτούτο Περιβάλλοντος και Ανανεώσιμων Φυσικών Πόρων της Βραζιλίας, ή IBAMA, που είναι η αρμόδια υπηρεσία για την επιβολή της ομοσπονδιακής περιβαλλοντικής νομοθεσίας, αρνήθηκε την απαίτηση από την εθνική εταιρεία πετρελαίου της Βραζιλίας Petrobras για γεώτρηση στο στόμιο της λεκάνης απορροής του Αμαζονίου. Αυτό πυροδότησε μια συνεχιζόμενη πολιτική αντιπαράθεση.
Το γραφείο του γενικού εισαγγελέα της Βραζιλίας, ή AGU, δημοσίευσε μια γνώμη στις 23 Αυγούστου δηλώνοντας ότι μια σημαντική μελέτη επιπτώσεων που απαιτεί η προαναφερθείσα IBAMA στην πραγματικότητα δεν είναι απαραίτητη για το έργο γεώτρησης. Αυτό θα μπορούσε να ανοίξει το δρόμο για γεώτρηση, αλλά η νομική και πολιτική διαμάχη δεν έχει διευθετηθεί ακόμα - και αυτό θέτει τον Πρόεδρο της Βραζιλίας Luiz Inacio Lula da Silva σε μια περίπλοκη κατάσταση: η φωνητική του δέσμευση στα υψηλά περιβαλλοντικά πρότυπα ήταν σίγουρα ένα από τα κύρια πλεονεκτήματά του στην αντιμετώπιση της Δύσης υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, σύμφωνα με τον Andre Pagliarini, μη μόνιμο συνεργάτη στο Γραφείο της Ουάσιγκτον Βραζιλίας και το Ινστιτούτο Κουίνσι για την Υπεύθυνη Πολιτεία. Ο Λούλα δέχτηκε μεγάλη πίεση από τη Δύση να λάβει μια φιλο-ουκρανική στάση, αλλά έχει διατηρήσει μια ως επί το πλείστον αδέσμευτη θέση. Τα περιβαλλοντικά του διαπιστευτήρια του δίνουν διεθνή αξιοπιστία, θα λέγαμε, καθώς η Δύση προωθεί όλο και περισσότερο την πράσινη ατζέντα. Για τον Λούλα, λέει ο Pagliarini, το ζήτημα κινδυνεύει «να αποξενώσει οριστικά την Ουάσιγκτον και τις Βρυξέλλες».
Είναι πάντα μια πρόκληση ο συμβιβασμός, αφενός, των βιομηχανικών και αναπτυξιακών αναγκών και, αφετέρου, των περιβαλλοντικών ανησυχιών. Πρόκειται για πολύπλοκες προσπάθειες, που περιλαμβάνουν λεπτά τεχνικά ζητήματα. Σε κάθε περίπτωση, αυτήν την στιγμή, η Ουάσιγκτον έχει γεωπολιτικά και γεωοικονομικά συμφέροντα στον περιορισμό της πρόσβασης της Βραζιλίας στους υδάτινους πόρους του Αμαζονίου. Η αμερικανική υποκρισία, όπως συμβαίνει συχνά, είναι πολύ κραυγαλέα: ο Λευκός Οίκος είπε φέτος ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν δε μετανιώνει που ενέκρινε το Ford F-150, ένα ηλεκτρικό φορτηγό που βλάπτει τον ποταμό Αμαζόνιο (το αλουμίνιο που χρησιμοποιείται δηλητηριάζει τα νερά).
Η Διάσκεψη του ΟΗΕ για το νερό 22-24 Μαρτίου 2023 ήταν η πρώτη παγκόσμια διάσκεψη για το γλυκό νερό εδώ και σχεδόν 50 χρόνια και οι ΗΠΑ διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο σε αυτήν. Η Ουάσιγκτον έχει δεσμεύσει πάνω από 49 δισεκατομμύρια δολάρια για να προωθήσει την υπόθεση της δίκαιης πρόσβασης στο νερό, τόσο στο εσωτερικό όσο και παγκοσμίως. Η ειρωνεία είναι πως σχεδόν το μισό νερό της βρύσης στις ΗΠΑ είναι μόνιμα μολυσμένο σύμφωνα με μια μελέτη από το Αμερικανικό Γεωλογικό Ινστιτούτο). Αντί απλώς να «ηγείται με το παράδειγμα», η Ουάσιγκτον φαίνεται να προσπαθεί να οικοδομήσει ένα πλαίσιο για τη χρήση των παγκόσμιων υδάτινων πόρων ανάλογο με τις κλιματικές συμφωνίες του Παρισιού. Δεν πρόκειται απαραίτητα μόνο για περιβαλλοντικές ανησυχίες καθεαυτές, αλλά έχει αναμφισβήτητα πολλά να κάνει με την γνωστή αμερικανική όρεξη για ηγεμονία.
Το ίδιο παιχνίδι μπορεί να δει κανείς στην Κεντρική Ασία, με τα έργα της USAID «Smart Water»: πρόκειται για την ανακατεύθυνση των υδάτινων πόρων στο Αφγανιστάν για την αποκατάσταση της αμερικανικής παρουσίας στη χώρα αυτή, επηρεάζοντας την οικονομική συνεργασία της Κεντρικής Ασίας. Οι αμερικανικές πολιτικές έχουν ήδη επιδεινώσει τη λειψυδρία στη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Αυτό που συνέβη στο έργο «Great Man-Made River» της Λιβύης, ένα δίκτυο σωλήνων που παρέχει γλυκό νερό (το μεγαλύτερο έργο άρδευσης στον κόσμο) είναι ένα από τα πιο εξοργιστικά παραδείγματα. Στις 22 Ιουλίου 2011, κατά τη διάρκεια ξένης στρατιωτικής επέμβασης υπό την ηγεσία των ΗΠΑ στη χώρα αυτή, το εργοστάσιο Brega, ένα από τα δύο εργοστάσια κατασκευής σωλήνων για το προαναφερθέν έργο, βομβαρδίστηκε από αεροπορική επιδρομή του ΝΑΤΟ. Αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ εκείνη την εποχή υποστήριξαν, χωρίς αποδείξεις, ότι το εργοστάσιο χρησιμοποιήθηκε ως στρατιωτική εγκατάσταση αποθήκευσης. Αυτό ήταν βασικά ένα έγκλημα πολέμου με στόχο μη στρατιωτικές υποδομές και έχει να κάνει πολύ με την πολιτική του νερού. Με ένα τέτοιο ρεκόρ, η Ουάσιγκτον δεν έχει καμία ηθική υπόσταση για την προώθηση της δικαιοσύνης στο νερό.
Η διαχείριση της πρόσβασης στο νερό είναι μια από τις μεγάλες προκλήσεις του εικοστού πρώτου αιώνα και θα πρέπει να περιμένουμε να δούμε πολλές περισσότερες διαφωνίες και συγκρούσεις για αυτό το ζήτημα, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο - δυστυχώς, η περιβαλλοντική ρητορική θα χρησιμοποιείται συχνά ως εργαλείο από μια υπερδύναμη όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες.
* Σε συνεργασία infobrics.org με τη Freepen.gr / Απόδοση στα ελληνικά Freepen.gr