 |
| τουρκική προεδρία |
Νότης Μαριάς, Πρόεδρος του Κόμματος ΕΛΛΑΔΑ- Ο ΑΛΛΟΣ ΔΡΟΜΟΣ, Καθηγητής Θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, πρώην Ευρωβουλευτής, notismarias@gmail.com
Η οικονομική ισχύς των BRICS εκφράζεται πέραν των άλλων και σε επίπεδο ΔΝΤ όπου η quota τους από 8,4% το 2001 έφτασε στο 25,8% το 2022, ενώ το ίδιο διάστημα η quota των G-7 μειώθηκε από 64,6% στο 42,9% (https://www.ilgiornale.it 23/8/2023).
Καμιά κουβέντα για την ταμπακιέρα
Η Άγκυρα πάντως μέχρι στιγμής επιχειρεί να «πετάξει χαμηλά» αναφερόμενη γενικά στους BRICS που εκπροσωπούν το 42% του παγκόσμιου πληθυσμού, το 26% της παγκόσμιας γεωγραφικής έκτασης και το 25% του παγκόσμιου ΑΕΠ (https://www.dailysabah.com 8/8/2023), αποφεύγοντας να μιλήσει για την ταμπακέρα, δηλαδή για το εάν στη Σύνοδο κορυφής των BRICS στο Γιοχάνεσμπουργκ στις 23 Αυγούστου 2023 (https://www.globaltimes.cn 23/8/2023) πράγματι απορρίφθηκε η αίτησή της για ένταξη στους BRICS (https://www.intellinews.com 24/8/2023). Και όλα αυτά βέβαια προκειμένου να μην τσαλακωθεί το ηγετικό προφίλ του Ερντογάν, ο οποίος την ώρα που οι BRICS συνεδρίαζαν στη Νότια Αφρική αυτός ξεσπάθωνε με ομιλία του κατά της προσάρτησης της Κριμαίας!!! (https://www.aa.com.tr 23/8/2023). Έτσι στον τουρκικό τύπο έχουμε γενικόλογα δημοσιεύματα για τη σύνοδο του Γιοχάνεσμπουργκ (https://www.dailysabah.com 20/8/2023), με αόριστες αναφορές περί 40 χωρών που επέδειξαν ενδιαφέρον να ενταχθούν στο μπλοκ, χωρίς καμιά αναφορά στην Τουρκία (https://www.dailysabah.com 22/8/2023) και με σπονδές στην Κίνα και στους BRICS γενικότερα (https://www.dailysabah.com 23/8/2023). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για ευνόητους λόγους επέδειξε πάντως ο τουρκικός τύπος για την Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα, άλλως BRICS Bank και την στήριξή της στα νομίσματα των χωρών του μπλοκ (https://www.dailysabah.com 10/8/2023).
Όμως ο Ερντογάν δεν πρόκειται να αποφύγει «το πικρό ποτήριo» καθώς είναι δεδομένο ότι σύντομα «θα αρχίσουν τα όργανα» σε σχέση με την απόρριψη της τουρκικής ένταξης στους BRICS. Και αυτό ασχέτως του αν η Τουρκία υπέβαλε τελικά ή όχι τυπική αίτηση ένταξης στους BRICS. Όχι βέβαια λόγω της δυτικόστροφης τουρκικής αντιπολίτευσης αλλά κυρίως λόγω των διαφόρων συμμάχων του Ερντογάν στον τουρκόφωνο αλλά και στον αραβικό μουσουλμανικό κόσμο. Έτσι ενώ ο Ερντογάν προσπάθησε να το παίξει ως δήθεν ηγέτης κατά του νεοαποικισμού στις χώρες του Σαχέλ βλέπει πλέον σημαντικούς άσπονδους φίλους του όπως τη Σαουδική Αραβία αλλά και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα να μπαίνουν μετά βαΐων και κλάδων στο κλαμπ των BRICS. Το ίδιο ισχύει και για το Ιράν αλλά και για την Αίγυπτο που επίσης φιγουράρουν στα νέα μέλη των BRICS από 1/1/2024. Μεγάλη παρηγοριά για τον Ερντογάν είναι το γεγονός ότι στους BRICS δεν κλήθηκε να προσχωρήσει ούτε η Αλγερία και πολύ περισσότερο ούτε και η Ινδονησία παρά το γεγονός ότι συμπεριλαμβανόταν στις συνολικά 40 χώρες που είχαν επιδείξει ζωηρό ενδιαφέρον για ένταξη στους BRICS (https://www.kompas.id 22/8/2023).
Βέβαια ο Ερντογάν πέραν των άλλων πληρώνει το γεγονός ότι ανά διαστήματα είχε οξύνει τις σχέσεις του με βασικούς παίκτες των BRICS. Έτσι το Πεκίνο δεν μπορεί να ξεχάσει τις συχνές μέχρι και πρόσφατα κριτικές του Ερντογάν για το ζήτημα των Ουιγούρων (https://www.reuters.com 13/7/2021). Αντίστοιχα η Μόσχα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον προφανώς θυμάται την αντιρωσική στάση του Ερντογάν στη Σύνοδο του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους στις 11 Ιουλίου 2023. Πολύ δε περισσότερο ο Πούτιν φαίνεται ότι δεν ξεχνά τα τελευταία ανοίγματα της Άγκυρας στον Ζελένσκι. Όσο για τη Νότια Αφρική εκεί πολλοί βλέπουν με ιδιαίτερα δύσπιστο μάτι την εμπλοκή της Τουρκίας σε δεκάδες χώρες της Αφρικής, όπου προσπαθεί να ανταγωνιστεί με την Κίνα, τη Ρωσία, τη Γαλλία αλλά και με διάφορες χώρες της Αφρικής.
Από το 2018 ο Ερντογάν προσπαθεί να ενταχθεί στους BRICS
Και όμως ο Ερντογάν εδώ και χρόνια έχει εκδηλώσει την επιθυμία να συμμετάσχει η Τουρκία στους BRICS. Μάλιστα η κομπορρημοσύνη του τον είχε οδηγήσει στο να ζητήσει όχι μόνο την ένταξη της Τουρκίας στους BRICS αλλά και να απαιτήσει να προστεθεί στα αρχικά των BRICS και ένα Τ (https://tass.com 30/7/2018) συμβολίζοντας έτσι την Τουρκία (https://www.hurriyetdailynews.com 29/7/2018). Καθ΄ όλο λοιπόν το διάστημα από το 2018, όταν και έγινε η σύνοδος των BRICS τότε στο Γιοχάνεσμπουργκ την οποία είχε παρακολουθήσει ο ίδιος ο Ερντογάν (https://www.frepen.gr 8/7/2023) ζητώντας μάλιστα να γίνει μέλος του μπλοκ και η Τουρκία (https://tass.com 30/7/2018), μέχρι και λίγο πριν την πρόσφατη σύνοδο του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους, τα ανοίγματα του Ερντογάν προς τους BRICS ήταν πολλαπλά και πομπώδη. Θετική ήταν επίσης από το 2018 και η στάση των τούρκων βιομηχάνων για ένταξη της χώρας τους στους BRICS καθώς έβλεπαν σημαντικές οικονομικές ευκαιρίες (https://www.trt.world.com 2018).
Μάλιστα τους τελευταίους μήνες τουρκικές πηγές θεωρούσαν λίγο έως πολύ δεδομένη την ένταξη της Τουρκίας στους BRICS. Στο πλαίσιο αυτό το πρακτορείο ειδήσεων Anadolu πρόβαλε δηλώσεις του «πατέρα» του ακρωνύμιου BRIC οικονομολόγου Jim O’ Neill σύμφωνα με τις οποίες η Τουρκία αποτελούσε «το πασιφανές έθνος για ένταξη στους BRICS» (https://www.aa.com 12/5/2023). Στη συνέχεια ακολούθησαν και άλλα δημοσιεύματα για την πιθανότητα ένταξης της Τουρκίας στους BRICS (https://moderndiplomacy.eu 26/7/2023). Έτσι παρά τα ερωτηματικά στον διεθνή τύπο για το πόσο σοβαρή ήταν πράγματι η διάθεση της Τουρκίας να ενταχθεί στους BRICS, τούρκοι αναλυτές έσκιζαν τα ιμάτιά τους για το πόσο σημαντική θα ήταν δήθεν για την ανθρωπότητα!!! η ένταξη της Τουρκίας στους BRICS.
6 νέα μέλη στους BRICS
Το κυρίαρχο ζήτημα βεβαίως είναι εάν και κατά πόσο η Τουρκία υπέβαλε επίσημη αίτηση για ένταξη στους BRICS ή όχι. Γιατί σε περίπτωση που έχει υποβάλει αίτηση ένταξης και αυτή απορρίφθηκε είναι προφανές ότι πλήττεται σημαντικά το τουρκικό γόητρο και ιδίως αυτό του Ερντογάν.
Από πλευράς BRICS δεν έχει εκδοθεί επίσημη ανακοίνωση για το ποια κράτη υπέβαλαν αίτηση ένταξης στους BRICS πριν το Γιοχάνεσμπουργκ. Και αυτό για ευνόητους λόγους. Έτσι το μόνο που ανακοίνωσαν οι BRICS είναι ότι έγιναν δεκτές 6 αιτήσεις προσχώρησης στους BRICS και ως εκ τούτου από 1/1/2024 θα κληθούν να πλαισιώσουν τα πέντε αρχικά μέλη των BRICS, έξι άλλες χώρες. Έτσι η αρχική πεντάδα των BRICS θα συμπληρωθεί από την Αργεντινή, τη Σαουδική Αραβία, την Αίγυπτο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, την Αιθιοπία και το Ιράν (https://abcnews.go.com 24/8/2024). Να σημειωθεί βεβαίως ότι η Αίγυπτος και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ήταν ήδη μέτοχοι της Νέας Αναπτυξιακής Τράπεζας, άλλως BRICS Bank, που είχε ήδη ιδρύσει το μπλοκ (www.dw.com 23/8/2023), ενώ η Αιθιοπία που είχε μάλιστα υποβάλλει τυπικά αίτηση ένταξης στους BRICS (https://sowetanlive.co.za 30/6/20230), λίγο πριν γίνει δεκτή η αίτηση ένταξής της στους BRICS είχε πετύχει την αναστολή πληρωμής σημαντικού ποσού εξωτερικού της χρέους για το 2023/2024 προς την Κίνα (https://www.reuters.com 24/8/2023).
Παρά το γεγονός ότι η Ινδία αλλά και η Βραζιλία ήταν ιδιαίτερα επιφυλακτικές στην διεύρυνση των BRICS (www.dw.com 23/8/2023), με τη Βραζιλία μάλιστα να δηλώνει ότι ήταν αδύνατον «με τη μία» να δεχθούν στους BRICS 23 νέα μέλη, οι πέντε αποφάσισαν στην πορεία να ενταχθούν στους BRICS πάνω από 20 νέα μέλη (https://www.kompas.id 22/8/2023). Σε κάθε περίπτωση πάντως το ρωσικό πρακτορείο ειδήσεων TASS από τις 20 Ιουλίου 2023 είχε προαναγγείλει ότι τελικά θα γινόταν δεκτά μόνο πέντε νέα μέλη, ήτοι η Αργεντινή, η Αίγυπτος, η Ινδονησία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Σαουδική Αραβία (https://tass.com 20/7/2023). Μάλιστα κατά το TASS περισσότερες από 40 χώρες είχαν εκφράσει ενδιαφέρον για τους BRICS εκ των οποίων 22 είχαν ήδη υποβάλλει τυπικά και αίτηση ένταξης. Η υποβολή 22 αιτήσεων ένταξης στους BRICS επιβεβαιώνεται και από διάφορες δηλώσεις αξιωματούχων του μπλοκ σε γνωστή ινδική εφημερίδα (https://www.business-standard.com 20/7/2023).
Τελικά υπέβαλε αίτηση ένταξης η Τουρκία στους BRICS;
Σε σχέση με την Άγκυρα τα στοιχεία συγκλίνουν ότι η Τουρκία συμπεριλαμβάνεται στις χώρες οι οποίες τελικά υπέβαλαν αίτηση ένταξης στους BRICS, πλην όμως ο Ερντογάν «έφαγε πόρτα».
Ήδη κατά τη διάρκεια της Συνόδου του BRICS Business Forum τον Ιούνιο του 2022 προέκυψαν σοβαρές ενδείξεις ότι η Τουρκία μαζί με την Αίγυπτο και τη Σαουδική Αραβία θα υπέβαλαν το 2023 αίτηση ένταξης στους BRICS (https://morningstaronline.co.uk 22/6/2022). Για τον λόγο αυτόν η εν λόγω εξέλιξη θεωρήθηκε ότι μπορούσε να αλλάξει τους όρους του παιχνιδιού στο πλαίσιο του σύγχρονου πολυ-πολικού κόσμου (https://politicstoday.org 2/9/2022).
Κατόπιν όπως ανακοίνωσε στις 9 Νοεμβρίου 2022 ο υπουργός εξωτερικών της Ρωσίας Σεργκέι Λαβρόφ τουλάχιστον 12 χώρες είχαν εκδηλώσει την επιθυμία να ενταχθούν στους BRICS στις οποίες συμπεριλαμβανόταν και η Τουρκία (https://www.silkroadbriefing.com 9/11/2022).
Επιπλέον στις 27 Φεβρουάριου 2023 σύμφωνα με νέες δηλώσεις του Σεργκέι Λαβρόφ 20 ήταν οι χώρες πλέον που επιθυμούσαν ένταξη στους BRICS μεταξύ των οποίων και η Τουρκία (https://www.tvbrics.com 27/2/2023).
Στη συνέχεια και με αφορμή τα προβλήματα που αντιμετώπιζε η τουρκική λύρα προστέθηκαν δημοσιεύματα σύμφωνα με τα οποία η Τουρκία θα εντασσόταν στους BRICS προκειμένου να υιοθετήσει το υπό ίδρυση νέο νόμισμα του μπλοκ (https://watcher.guru 22/5/2023).
Ακολούθησαν ιαπωνικά δημοσιεύματα σύμφωνα με τα οποία η Τουρκία βρισκόταν στον κατάλογο των προς ένταξη στους BRICS χωρών που επρόκειτο να εξετάσουν οι υπουργοί εξωτερικών των BRICS σε ειδική συνάντηση που θα είχαν στο διάστημα 1-2 Ιουνίου 2023 στην Νότια Αφρική (https://www.japantimes.co.jp 25/5/2023).
Μάλιστα σε πρόσφατο συνέδριο που έγινε στις 15 Ιουλίου 2023 στο Πανεπιστήμιο του San Juan της Αργεντινής με θέμα «η Αργεντινή και οι BRICS σε ένα πολυ-πολικό κόσμο» έγινε γνωστό ότι στις 20 χώρες που είχαν υποβάλλει αίτηση ένταξης στους BRICS συμπεριλαμβανόταν και η Τουρκία (https://global.chinadaily.com 15/7/2023).
Επιπλέον στα τέλη Ιουλίου 2023 σύμφωνα με ρωσικές πηγές η Τουρκία συμπεριλαμβανόταν μαζί με την Αλγερία, την Αργεντινή, το Ιράν, την Ινδονησία, την Αίγυπτο και τη Σαουδική Αραβία στις χώρες που είχαν εκδηλώσει ενδιαφέρον για ένταξη στους BRICS (https://ruaakiymir.ru 20/7/2023).
Κακά μαντάτα για τον Ερντογάν
Πάντως μια πρόγευση του τι θα συνέβαινε σε σχέση με την Άγκυρα και αυτό ανεξαρτήτως της τουρκικής στάσης στο Ουκρανικό μπορούσε να πάρει κανείς ήδη από το 2018 καθώς σε δηλώσεις του στο ρωσικό πρακτορείο ειδήσεων TASS ο εκτελεστικός διευθυντής της Εθνικής Επιτροπής Ερευνών των BRICS, Georgy Toloraya, είχε τονίσει ότι η Τουρκία δεν θα μπορούσε τότε να γίνει μέλος των BRICS αλλά θα μπορούσε να περιμένει στον προθάλαμο στο πλαίσιο των BRICS plus ή των BRICS outreach (https://tass.com 30/7/2018). Η θέση αυτή της Μόσχας φαίνεται ότι δεν άλλαξε, πιθανώς δε να έγινε ακόμη πιο αποφασιστική μετά τις τελευταίες αντιρωσικές κινήσεις Ερντογάν στο Ουκρανικό.
Η ρωσική αντίδραση κατά του Ερντογάν φαίνεται ότι «χόντρυνε» μετά τον πρόσφατο ύπουλο ρόλο της Τουρκίας στο ζήτημα της συμφωνίας για τα σιτηρά. Έτσι όπως αποκαλύφθηκε σε σχέση με τους BRICS το μόνο που ήταν διατεθειμένη να ανεχθεί η ρωσική πλευρά ήταν μια συμμετοχή της Τουρκίας σε επίπεδο κομμάτων στις διεργασίες των BRICS. Έτσι στο περίφημο φόρουμ BRICS Political Parties plus στο Γιοχάνεσμπουργκ στις 18 Ιουλίου 2023 κατόπιν προτροπής του Ρώσου διπλωμάτη Αντρέι Κλίμοφ κλήθηκε να συμμετάσχει ως εκπρόσωπος του κόμματος του Ερντογάν, δηλαδή του ΑΚP, ο Arif Demirkiran (https://turkishminute.com και https://www.frepen.gr 8/7/2023). Μέχρις εκεί και τίποτε άλλο.
Τα μαύρα μαντάτα «για την πόρτα» που επρόκειτο να φάει ο Ερντογάν από τους BRICS απ΄ ό,τι φαίνεται ανέλαβε να τα μεταφέρει ο νέος κινέζος υπουργός εξωτερικών Wang Yi ο οποίος επισκέφτηκε εντελώς «στα κουφά» την Άγκυρα στις 26 Ιουλίου 2023 όπου συναντήθηκε τόσο με τον Ερντογάν όσο και με τον Hakan Fidan με τον οποίον μάλιστα συζήτησε θέματα που είχαν σχέση με το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα!!! (https://www.middleeastmonitor.com 26/7/2023). Άλλωστε τα δημοσιεύματα της συνάντησης του κινέζου υπουργού εξωτερικών με τον Ερντογάν στην Άγκυρα ήταν ενδεικτικά για την αμηχανία τους (https://www.dailysabah.com 28/7/2023).
Όμως για όσους παρακολουθούν από κοντά τις εξελίξεις δεν διέλαθε της προσοχής τους ότι ο κινέζος υπουργός εξωτερικών επισκέφτηκε την Άγκυρα προερχόμενος από το Γιοχάνεσμπουργκ όπου είχε ήδη περατωθεί η 13η σύσκεψη των συμβούλων εθνικής ασφάλειας των BRICS (https://www.globaltimes.cn 26/7/2023) όπου συζητήθηκαν θέματα ασφάλειας (https://www.globaltimes.cn 25/7/2023) και προφανώς έκλεισαν και τα εκκρεμή ζητήματα σε σχέση με τη διοργάνωση της 15ης Συνόδου κορυφής των BRICS στη Νότια Αφρική, η οποία θα λάμβανε χώρα, όπως και έγινε, στις 23 Αυγούστου 2023 στο Γιοχάνεσμπουργκ. Επιπλέον απ΄ ό,τι φαίνεται ο κινέζος υπουργός εξωτερικών για τον ίδιο λόγο επισκέφτηκε στο ίδιο ταξίδι και τη Νιγηρία (https://www.voanews.com 26/7/2023) που επίσης ήταν στον κατάλογο για ενδεχόμενη ένταξη στους BRICS. Επισημαίνουμε δε ότι πριν την επίσκεψή του στο Γιοχάνεσμπουργκ στις 24-25 Ιουλίου ο Wang Yi επισκέφτηκε την Αιθιοπία όπου ανακοίνωσε τη ρύθμιση του χρέους της χώρας αυτής προς την Κίνα (https://amp.scmp.com 24/7/2023) ανοίγοντας έτσι τον δρόμο της ένταξης της Αιθιοπίας στους BRICS.
Πάντως σε κάθε περίπτωση, είτε η Τουρκία υπέβαλε αίτηση ένταξης στους BRICS είτε όχι, το βέβαιο είναι ότι ο Ερντογάν «έφαγε χοντρή πόρτα» από τους BRICS που θα την θυμάται για πολλά χρόνια.