Νότης Μαριάς, Πρόεδρος του Κόμματος ΕΛΛΑΔΑ- Ο ΑΛΛΟΣ ΔΡΟΜΟΣ, Καθηγητής
Θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, πρώην
Ευρωβουλευτής, notismarias@gmail.com
Ειδικότερα αμέσως μετά την πρόσφατη κοινή τους πολύωρη συνάντηση στην Άγκυρα στις 5 Σεπτεμβρίου 2023 και κατά τη διάρκεια της κοινής συνέντευξης των δύο υπουργών εξωτερικών, στην οποία μάλιστα δεν επετράπη καν να γίνουν ερωτήσεις εκ μέρους των δημοσιογράφων, ο Χακάν Φιντάν δήλωσε μεταξύ άλλων: «Είμαστε έτοιμοι να συνεχίσουμε τον διάλογο με τη γειτονική μας Ελλάδα χωρίς προϋποθέσεις και να αναπτύξουμε τις σχέσεις μας στη βάση κοινών συμφερόντων σε όλους τους τομείς» (www.aa.com.tr 5/9/2023).
Ισχυρή προβολή των τουρκικών θέσεων στον διεθνή τύπο
Και καθώς εν συνεχεία στην μακροσκελέστατη δήλωσή του ο Γιώργος Γεραπετρίτης δεν φρόντισε να εκφράσει τη διαφωνία του επ΄ αυτού, πλέον ο διεθνής τύπος με πηχυαίους τίτλους αναφέρεται σε «ελληνοτουρκικό διάλογο άνευ προϋποθέσεων».
Έτσι δεν ήταν μόνο ο τουρκικός τύπος που μιλούσε για «διάλογο άνευ προϋποθέσεων» (www.dailysabah.com 5/9/2023 & https://turkishpress.com 5/9/2023) αλλά και φίλιες προς την Άγκυρα χώρες όπως το Πακιστάν (www.urdupoint.com 5/9/2023). Ακολούθησε ο αραβικός τύπος (www.arabnews.com 5/9/2023) προεξάρχοντος του αιγυπτιακού (https://English.ahram.org 5/9/2023) αλλά και του ιορδανικού τύπου (https://jordantimes.com 5/9/2023). Και καθώς την είδηση για διάλογο άνευ προϋποθέσεων ανάμεσα σε Άγκυρα και Αθήνα μετέδωσε με ιδιαίτερη έμφαση το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων εν συνεχεία τόσο η Deutsche Welle (www.dw.com 5/9/2023) όσο και το ιταλικό πρακτορείο ειδήσεων Aska news (https://askanews.it 5/9/2023) τόνισαν όχι μόνο τη νέα εποχή των ελληνοτουρκικών σχέσεων αλλά και τις δηλώσεις του Χακάν Φιντάν για διάλογο Τουρκίας-Ελλάδας άνευ προϋποθέσεων δημιουργώντας έτσι τις ανάλογες πολιτικές εντυπώσεις σε επίπεδο ΕΕ. Στο ίδιο κλίμα και το επίσημο κινεζικό πρακτορείο ειδήσεων Xinhua (https://english.news.cn 5/9/2023), αλλά και ο τύπος στην Ταιβάν !!! (www.taiwannews.com 5/9/2023) και τέλος τα διάφορα sites στη Ρωσία ακόμη και στον Καύκασο!!! (https://vestikavkaza.ru 5/9/2023).
Ο άνευ όρων ελληνοτουρκικός διάλογος οδηγεί σε υποχωρήσεις
Καθώς λοιπόν η Άγκυρα ρυμουλκεί την Αθήνα σε διάλογο άνευ προϋποθέσεων πάνε περίπατο οι διάφορες κόκκινες γραμμές της κυβέρνησης ότι η μόνη προς επίλυση ελληνοτουρκική διαφορά και μάλιστα με παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης είναι η νομική διαφορά περί οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ.
Η ρυμούλκηση της Αθήνας εκ μέρους της Άγκυρας σε διάλογο άνευ προϋποθέσεων είχε διαφανεί ήδη από τη συνάντηση Ερντογάν-Μητσοτάκη στο Βίλνιους στις 12 Ιουλίου 2023 με τα σχετικά δημοσιεύματα να επισημαίνουν τότε ότι σε κάθε περίπτωση έγινε «σαφές και επιβεβαιώνεται και από Άγκυρα και Αθήνα ότι στη συνάντηση Ερντογάν-Μητσοτάκη τέθηκαν πολλά ζητήματα που σχετίζονται με τα κυριαρχικά δικαιώματα, άσχετα αν έγινε ή σε ποιο βαθμό έγινε συζήτηση για αυτά» (www.902.gr 14/7/2023). Για τον λόγο αυτόν άλλωστε σε σχετικό μας άρθρο για την παραπάνω συνάντηση των δύο ηγετών είχαμε επισημάνει ότι «ο Κυριάκος Μητσοτάκης σε δηλώσεις του στον ΣΚΑΙ εκδήλωσε την πρόθεσή του «να κινηθεί στη βάση μιας τολμηρής ατζέντας με στόχο η διαφορά της υφαλοκρηπίδας να τεθεί σε βάθος χρόνου στην κρίση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης». Επιπλέον επισήμανε ότι «μια συμφωνία για τη Χάγη είναι μακριά και πως θα μπορούσε να συνεπάγεται κάποιες υποχωρήσεις από θέσεις που αποτελούν την αφετηρία της διαπραγμάτευσης. Σε μια τέτοια περίπτωση υπογράμμισε θα διαδραμάτιζαν ρόλο η Βουλή και τα κόμματα» (Η Καθημερινή 14/7/2023, σελ. 1) πετώντας έτσι σε άλλους το μπαλάκι της ευθύνης για τις «Πρέσπες του Αιγαίου» (www.notismarias.gr 18/7/2023).
Ζήτημα δήθεν τουρκικής μειονότητας στη Θράκη έθεσε ο Φιντάν
Αλλά και ο Φιντάν δεν έμεινε στις γενικολογίες για διάλογο άνευ προϋποθέσεων και «περνώντας στο ψητό» έθεσε έμμεσα θέμα δήθεν τουρκικής μειονότητας στη Θράκη. Έτσι σχεδόν ανήμερα των «Σεπτεμβριανών», δηλαδή του πογκρόμ που εξαπέλυσε ο τουρκικός όχλος υπό την καθοδήγηση της κυβέρνησης Μεντερές κατά της Ελληνικής Εθνικής Μειονότητας της Κωνσταντινούπολης στις 6/9/1955, και αφού επισήμανε ότι η Άγκυρα έχει δήθεν εφαρμόσει «πολλές θετικές πρακτικές σχετικά με τα προβλήματα των μειονοτήτων στην Τουρκία»!!! ο Φιντάν τόνισε: «Περιμένουμε την ίδια εποικοδομητική προσέγγιση για τους συμπατριώτες μας στο εξωτερικό»!!! αναγορεύοντας έτσι την μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης σε δήθεν τουρκική. Αλλά δεν έμεινε εκεί και προφανώς ξεχνώντας ότι ο Ερντογάν μετέτρεψε την Αγιά Σοφιά σε τζαμί είπε με στόμφο: «Δίνουμε μεγάλη σημασία στην προστασία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς στην Ελλάδα. Είμαστε έτοιμοι να υποστηρίξουμε την αποκατάσταση οθωμανικών μνημείων. Τονίσαμε ότι μπορούμε να συνεργαστούμε σε αυτό το θέμα».
Διεθνές δίκαιο αλά καρτ απαιτεί η Άγκυρα
Στη συνέχεια των δηλώσεών του ο Χακάν Φιντάν επισήμανε ότι τα προβλήματα ανάμεσα στις δύο πλευρές «θα μπορούσαν να λυθούν στη βάση του διεθνούς δικαίου με σεβασμό των αμοιβαίων δικαιωμάτων και συμφερόντων» γεγονός που υποδηλώνει την επιδίωξη της τουρκικής πλευράς να προσαρμόσει την εφαρμογή του διεθνούς δίκαιου στα δικά της ζωτικά συμφέροντα. Κλασσικό παράδειγμα εν προκειμένω αποτελεί το ζήτημα της επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 μίλια σε εφαρμογή του διεθνούς δικαίου και ιδίως της Σύμβασης του ΟΗΕ για το δίκαιο της θάλασσας. Έτσι σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση του Υπουργείου Εξωτερικών της Τουρκίας «αν το πλάτος των ελληνικών χωρικών υδάτων επεκταθεί στα 12 μίλια λόγω της ύπαρξης των νησιών, η Ελλάδα θα αποκτούσε περίπου το 71,5% του Αιγαίου, ενώ το μερίδιο της Τουρκίας θα αυξανόταν σε μόλις 8,8%. Οποιαδήποτε αύξηση πέραν των 6 μιλίων είναι εντελώς απαράδεκτη για την Τουρκία» (www.mfa.gov.tr 8/9/2023). Αυτό θα πει εφαρμογή του διεθνούς δικαίου αλά τούρκα.
Και όλα αυτά βεβαίως καθώς ισχύει το τουρκικό casus belli, το ανυπόστατο, παράνομο και άκυρο τουρκολιβυκό μνημόνιο και οι παράνομες αιτιάσεις της Τουρκίας στον ΟΗΕ για δήθεν παράνομη στρατιωτικοποίηση των ελληνικών νησιών.
Τουρκικές απαιτήσεις για συνεκμετάλλευση σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο
Και ο Χακάν Φιντάν αφού επισήμανε ότι οι σχέσεις των δύο χωρών «έχουν εισέλθει σε μια θετική νέα περίοδο» παρατήρησε με νόημα ότι για την Ανατολική Μεσόγειο η Τουρκία υποστηρίζει πάντα την αρχή της ισότιμης κατανομής (equitable sharing), απαιτώντας ουσιαστικά συνδιαχείριση και συνεκμετάλλευση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου και πετρελαίου στην περιοχή παρότι βέβαια η ελληνική ΑΟΖ στην περιοχή υπερτερεί κατά πολύ σε έκταση από την αντίστοιχη τουρκική και είναι ιδιαίτερα πλούσια σε κοιτάσματα. Στην ουσία η Άγκυρα επιθυμεί με τον τρόπο αυτόν να βάλει χέρι στο φυσικό αέριο και πετρέλαιο της Ελληνικής ΑΟΖ. Για τον λόγο αυτόν σε σχέση με την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ, η Άγκυρα επιθυμεί την εφαρμογή της αρχής της ευθυδικίας (equity) και όχι την εφαρμογή της Σύμβασης του ΟΗΕ για το δίκαιο της θάλασσας.
Επιπλέον όπως επισήμανε ο Φιντάν κύριο θέμα της επιδιώξεων της Άγκυρας ήταν η προώθηση της ευρωπαϊκής της πορείας με τρεις αιχμές:
Πρώτον την επανεκκίνηση της διαδικασίας ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ.
Δεύτερον την αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης ΕΕ-Τουρκίας.
Τρίτον την κατάργηση της βίζας για την είσοδο τούρκων πολιτών στη ζώνη Σένγκεν.
Διάλογος υπό τη δαμόκλειο σπάθη του casus belli
Μπροστά στον τουρκικό αυτό οδοστρωτήρα διεκδικήσεων και απαιτήσεων η ελληνική αντίδραση χαρακτηρίστηκε από ιδιαίτερη υποχωρητικότητα.
Έτσι σε σχέση με το ζήτημα της δήθεν τουρκικής μειονότητας ο Γιώργος Γεραπετρίτης αντί να κόψει το βήχα του Φιντάν επισημαίνοντάς του ότι δεν υπάρχει τουρκική μειονότητα στη Θράκη αλλά σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λωζάνης υπάρχει μόνο θρησκευτική μουσουλμανική μειονότητα, απάντησε γενικόλογα επισημαίνοντας ότι «σε σχέση με τις μειονότητες, μιλήσαμε και αναδείξαμε τα θέματα που τις αφορούν. Για εμάς, οι μειονότητες είναι γέφυρες συνεργασίας» (www.mfa.gr 5/9/2023). Διερωτάται βέβαια κανείς γιατί η μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης είναι γέφυρα συνεργασίας με την Τουρκία και όχι με άλλες μουσουλμανικές χώρες.
Εντύπωση πάντως προκαλεί ότι στην εκτεταμένη δήλωση του Έλληνα Υπουργού Εξωτερικών δεν υπάρχει καμία αναφορά ούτε στη Σύμβαση του ΟΗΕ για το δίκαιο της θάλασσας, ούτε στην ανάγκη οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ των δύο χωρών, ούτε και σε ενδεχόμενη παραπομπή της εν λόγω διαφοράς στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Επιπλέον ο Έλληνας ΥΠΕΞ δεν είπε κουβέντα για το τουρκικό casus belli και το ανυπόστατο, παράνομο και άκυρο τουρκολιβυκό μνημόνιο.
Αντίθετα η ελληνική πλευρά αναφέρθηκε στο μεταναστευτικό δίνοντας ουσιαστικά συγχωροχάρτι στην Τουρκία για την εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού από την Άγκυρα καθώς ο Γιώργος Γεραπετρίτης αρκέστηκε να δηλώσει ότι «αναφερθήκαμε και στην αντιμετώπιση του μεταναστευτικού ζητήματος. Είναι προς το κοινό μας συμφέρον να συνεργασθούμε για τον έλεγχο της παράτυπης μετανάστευσης και την καταπολέμηση των παράνομων δικτύων διακίνησης που εκμεταλλεύονται τον ανθρώπινο πόνο».
Επιπλέον ο Γιώργος Γεραπετρίτης επισήμανε ότι «είναι σημαντικό για τις διμερείς μας σχέσεις να διατηρηθεί το κλίμα ηρεμίας στην περιοχή μας, με αποχή από επιθετική ρητορική και μονομερείς ενέργειες που μπορεί να υπονομεύσουν την προσέγγιση που επιχειρούμε». Το ερώτημα βέβαια που προκύπτει είναι αν στις μονομερείς ενέργειες από τις οποίες πρέπει να απέχουν οι δύο πλευρές συμπεριλαμβάνεται και η ενδεχόμενη απόφαση της Ελλάδας για επέκταση των χωρικών μας υδάτων στα 12 μίλια όπως έχει ήδη ανακοινωθεί ανά καιρούς ότι πρόκειται να συμβεί στο επόμενο διάστημα τουλάχιστον στην περιοχή της Κρήτης.
H Αθήνα ανοίγει τον ευρωπαϊκό δρόμο της Τουρκίας τορπιλίζοντας τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου
Αναφορικά με τις σχέσεις ΕΕ-Τουρκίας η ελληνική πλευρά επισήμανε ότι «σε ό,τι αφορά την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας, η Ελλάδα από μακρού χρόνου και με συνέπεια την υποστηρίζει, υπό την προϋπόθεση ασφαλώς να πληρούνται τα προαπαιτούμενα κριτήρια, σύμφωνα με τις σχετικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Η πορεία αυτή είχε δυσκολίες. Προσβλέπω σε μία αγαστή συνεργασία για την πρόοδο των διαπραγματεύσεων».
Έτσι για άλλη μια αφορά η Αθήνα δείχνει να είναι θετική σε μια ενδεχόμενη ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ.
Και όλα αυτά την ώρα που σε λίγες ημέρες, την Τρίτη 12 Σεπτεμβρίου 2023 συζητείται στην Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο Στρασβούργο η Έκθεση κόλαφος κατά της Τουρκίας του Ισπανού ευρωβουλευτή Nacho SÁNCHEZ AMOR η οποία ρίχνει πόρτα στην τουρκική ένταξη στην ΕΕ και αντ΄ αυτής προτείνει την υπογραφή συμφωνίας εταιρικής σχέσης ΕΕ-Τουρκίας. Για τον λόγο αυτόν στην Έκθεση επισημαίνεται ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θεωρεί «ότι, ελλείψει δραστικής αλλαγής πορείας από την τουρκική κυβέρνηση, η διαδικασία ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ δεν μπορεί να συνεχιστεί υπό τις παρούσες συνθήκες· καλεί, συνεπώς, την Επιτροπή να διερευνήσει πιθανές μορφές για ένα αμοιβαία ελκυστικό πλαίσιο μέσω μιας διεξοδικής και συμπεριληπτικής διαδικασίας, όπως μια εκσυγχρονισμένη συμφωνία εταιρικής σχέσης».
Σημειωτέον ότι η εν λόγω Έκθεση έχει δεχθεί σφοδρά τουρκικά πυρά για δήθεν μεροληψία κατά της Άγκυρας (www.dailysabah.com19/7/2023).
Όμως με τη θετική της στάση η Αθήνα σε σχέση με την ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας επί της ουσίας δίνει άλλοθι στους διάφορους φιλοτουρκικούς κύκλους των Βρυξελλών να στηρίζουν την Άγκυρα.
Έτσι αμέσως μετά την επίσκεψη Γεραπετρίτη στην Άγκυρα σειρά πήρε ο Επίτροπος Διεύρυνσης της ΕΕ Oliver Varhelyi ο οποίος αφού υπέγραψε έκτακτη χρηματοδότηση της Τουρκίας για το προσφυγικό ύψους 781 εκατ. ευρώ (www.middleeastminitor 6/9/2023), στη συνέχεια έδειξε ιδιαίτερα θετικός για την ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας και ιδίως για την αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης ΕΕ-Τουρκίας (www.dailysabah.com 6/9/2023).
Κομβική για την τουρκική οικονομία η αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης ΕΕ-Τουρκίας
Την αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης ΕΕ-Τουρκίας επιθυμεί σφόδρα ο Ερντογάν, ο οποίος σε πρόσφατη ομιλία του για την τουρκική οικονομία στήριξε την οικονομική του πολιτική σε μεγάλο βαθμό στην αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης ΕΕ-Τουρκίας και στις Ξένες Άμεσες Επενδύσεις (ΞΑΕ). Αυτό άλλωστε αναμένεται να είναι και το αντικείμενο της επικείμενης συνάντησής του στο πλαίσιο των G-20 στην Ινδία με την ηγεσία της ΕΕ, δηλαδή τον Σαρλ Μισέλ και την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.
Έτσι η αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης ΕΕ-Τουρκίας αναμένεται να συμβάλει στην αύξηση του διμερούς εμπορίου ΕΕ-Τουρκίας που συνεχίζεται με ιδιαίτερα έντονους ρυθμούς και αναμένεται να ξεπεράσει τα επίπεδα του 2022, όταν η λειτουργία της τελωνειακής ένωσης οδήγησε τις συνολικές εμπορευματικές συναλλαγές ΕΕ-Τουρκίας στο ύψος των 198,1 δισ. ευρώ σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Από το παραπάνω ποσό, 98,6 δις ευρώ αντιπροσωπεύουν τις εξαγωγές της Τουρκίας στην ΕΕ εκ των οποίων 17,5 δις ευρώ προέρχονται από εξαγωγές κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, 17,3 δις ευρώ από εξοπλισμό μεταφορών, 16,8 δις ευρώ από κοινά μέταλλα και είδη και 15,8 δις ευρώ από μηχανήματα και συσκευές. Σύμφωνα δε με στοιχεία της Eurostat την μερίδα του λέοντος των τουρκικών εξαγωγών για το 2021 προς τις χώρες της ΕΕ κατείχε η Γερμανία με 14,9 δις ευρώ ακολουθούμενη από την Ιταλία με 9,8 δις ευρώ, την Ισπανία με 8 δις ευρώ και τη Γαλλία με 7,9 δις ευρώ.
Επίσης 99,6 δις ευρώ αντιπροσωπεύουν τις εξαγωγές της ΕΕ στην Τουρκία όπου κυριαρχούσαν τα μηχανήματα και οι συσκευές (25 δισ. ευρώ, 25,1 %), ο εξοπλισμός μεταφορών (17,5 δισ. ευρώ), τα βασικά μέταλλα και είδη (13,1 δισ. ευρώ) και τα χημικά προϊόντα (13,1 δισ. ευρώ). Σύμφωνα δε με στοιχεία της Eurostat την μερίδα του λέοντος των ευρωπαϊκών εξαγωγών για το 2021 προς την Τουρκία κατείχε η Γερμανία με 21,8 δισ. ευρώ, ακολουθούμενη από την Ιταλία με 9,5 δισ. ευρώ, τη Γαλλία με 7,4 δισ. ευρώ, την Ολλανδία με 6,7 δισ. ευρώ, το Βέλγιο με 6,2 δισ. ευρώ και την Ισπανία με 5,4 δισ. ευρώ.
Αντίθετα οι συνολικές εμπορευματικές συναλλαγές Ελλάδας-Τουρκίας αντιπροσωπεύουν ένα πολύ μικρό ποσοστό των συνολικών εμπορευματικών συναλλαγών ΕΕ-Τουρκίας καθώς το 2021 ανήλθαν σε 4,1 δις ευρώ εκ των οποίων 2,3 δις ευρώ τουρκικές εξαγωγές στην Ελλάδα και 1,8 δις ευρώ ελληνικές εξαγωγές στην Τουρκία (www.ekathimerini.com 29/1/2022).
Επίσης αξίζει να σημειωθεί ότι το συνολικό εμπόριο υπηρεσιών ΕΕ-Τουρκίας το 2021 ανήλθε σε 24,2 δις ευρώ.
Τέλος η αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης ΕΕ-Τουρκίας αναμένεται να συμβάλει στην προσέλκυση και νέων ΞΑΕ στην Τουρκία. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο διάστημα 1975-2001 οι ΞΑΕ στην Τουρκία ανήλθαν σε 14 δις δολάρια, ενώ το διάστημα 2002-2023 εκτοξεύθηκαν στα 254,2 δις δολάρια (www.hurriyetdailynews.com 24/4/2023) λόγω του γεγονότος ότι η Τουρκία με σύμφωνη γνώμη του Κώστα Σημίτη και του Γιώργου Παπανδρέου στο Ελσίνκι το 1999 είχε καταφέρει να λάβει την ιδιότητα της υποψήφιας προς ένταξη χώρας στην ΕΕ.
Από τα παραπάνω λοιπόν είναι σαφές ότι υπάρχουν σημαντικά κοινά οικονομικά συμφέροντα ΕΕ-Τουρκίας τα οποία επιθυμούν τον ευρωπαϊκό βηματισμό της Άγκυρας πιέζοντας ταυτόχρονα και την Αθήνα σε υποχωρήσεις έναντι των παράνομων τουρκικών διεκδικήσεων.
Το ερώτημα όμως που πρέπει να μας απασχολήσει είναι ποια είναι τα «κοινά συμφέροντα» Ελλάδας-Τουρκίας τα οποία πιέζουν για διάλογο άνευ όρων μεταξύ Αθήνας και Άγκυρας, «κοινά συμφέροντα» στα οποία αναφέρθηκε ο Χακάν Φιντάν.