 |
| RT |
Η κατάσταση στο Νότιο Καύκασο γίνεται και πάλι τεταμένη, καθώς η μακροχρόνια σύγκρουση μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν για το Καραμπάχ βρίσκεται στα πρόθυρα να κλιμακωθεί σε άλλον ένα θερμό πόλεμο.
Christina Sizova, δημοσιογράφος με έδρα τη Μόσχα που επικεντρώνεται στην πολιτική, την κοινωνιολογία και τις διεθνείς σχέσεις - Russia Today / Παρουσίαση Freepen.gr
Σχεδόν κάθε μέρα οι δύο πλευρές ανοίγουν πυρ μεταξύ τους και ανταλλάσσουν κατηγορίες. Το περασμένο Σαββατοκύριακο, το Μπακού ανέφερε ότι η Αρμενία πυροβόλησε εναντίον του στρατού της, ενώ μόλις αρκετές ώρες αργότερα, το Ερεβάν δήλωσε πως οι δικές του δυνάμεις είχαν δεχθεί επίθεση. Τα γεγονότα εκτυλίσσονται στο πλαίσιο των κοινών στρατιωτικών ασκήσεων της Αρμενίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες θα συνεχιστούν μέχρι τις 20 Σεπτεμβρίου – γεγονός που, με τη σειρά του, έχει μπερδέψει τη Ρωσία.
Η ΕΕ έχει επίσης παρέμβει στην κατάσταση και διεξάγει ενεργά συνομιλίες τόσο με το Ερεβάν όσο και με το Μπακού. Από την πλευρά της, η Μόσχα πιστεύει ότι οι Βρυξέλλες είναι υπεύθυνες για την κλιμάκωση της σύγκρουσης στην περιοχή.
Το έναυσμα
Τα τελευταία χρόνια, το Μπακού και το Ερεβάν έχουν επανειλημμένα συζητήσει την υπογραφή μιας ειρηνευτικής συμφωνίας που θα καθορίσει επίσημα τα σύνορα των δύο χωρών. Μόλις πριν από λίγους μήνες, ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίγιεφ δήλωσε: "Δεν υπάρχει ουσιαστικά κανένα σοβαρό εμπόδιο για μια συνθήκη ειρήνης... είμαι βέβαιος ότι μια συνθήκη ειρήνης μπορεί να υπογραφεί στο εγγύς μέλλον”.
Ωστόσο, νωρίτερα αυτό το μήνα, η σύγκρουση μεταξύ των δύο χωρών κλιμακώθηκε για άλλη μια φορά. Ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Νικόλ Πασινιάν δήλωσε πως την 1η Σεπτεμβρίου, οι ένοπλες δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν "ξεκίνησαν άλλη μια πρόκληση" στην περιοχή Σοτκ-Χοζναβάρ της επαρχίας Σιούνικ στη Νότια Αρμενία και τρεις Αρμένιοι στρατιώτες σκοτώθηκαν ως αποτέλεσμα.
Το Μπακού, ωστόσο, ισχυρίστηκε ότι ένας από τους στρατιώτες του τραυματίστηκε από πυρά από την αρμενική πλευρά. Αργότερα, το Υπουργείο Άμυνας του Αζερμπαϊτζάν ανέφερε πως οι αρμενικές ένοπλες δυνάμεις χρησιμοποίησαν ένα μη επανδρωμένο αεροσκάφος για να επιτεθούν στον στρατό του Αζερμπαϊτζάν στα σύνορα και ότι δύο άλλοι στρατιώτες τραυματίστηκαν.
Το Υπουργείο Άμυνας του Αζερμπαϊτζάν δήλωσε επίσης πως το Γερεβάν επιτέθηκε στον στρατό του Αζερμπαϊτζάν χρησιμοποιώντας όλμους, πυροβολικό και μη επανδρωμένα αεροσκάφη.
Και οι δύο πλευρές κατηγόρησαν η μία την άλλη για επιδείνωση της κατάστασης. Το Μπακού ισχυρίστηκε πως η αρμενική πλευρά δημοσιεύει ψευδείς πληροφορίες και προσπαθεί να "σχηματίσει μια ψευδή γνώμη στη διεθνή κοινότητα για να προετοιμάσει το έδαφος για μια άλλη πρόκληση".
Αυξανόμενη ένταση
Λίγες μέρες αργότερα, πολλά βίντεο που δείχνουν τεράστιες στήλες στρατιωτικού εξοπλισμού του Αζερμπαϊτζάν που κινούνται προς τα σύνορα με την Αρμενία εμφανίστηκαν στο Διαδίκτυο, πυροδοτώντας ενεργές συζητήσεις. Ο Πασινιάν επέμεινε πως το Αζερμπαϊτζάν συσσωρεύει στρατιωτικές δυνάμεις στα σύνορα και στην περιοχή του Καραμπάχ, ενώ φέρεται να συνεχίζει να διεκδικεί το κυρίαρχο έδαφος της Αρμενίας. Επίσης, ανέφερε, όπως αποκάλεσε, τον αυξανόμενο αριθμό αντι-αρμενικών δηλώσεων που υποκινούν μίσος στον αζέρικο τύπο και στις πλατφόρμες προπαγάνδας.
Σύμφωνα με τον Πασινιάν, η κατάσταση στα σύνορα είναι "εκρηκτική". Κάλεσε την παγκόσμια κοινότητα να λάβει επείγοντα μέτρα για να αποτρέψει μια περαιτέρω κλιμάκωση της σύγκρουσης.
Εν τω μεταξύ, το Υπουργείο Εξωτερικών του Αζερμπαϊτζάν περιέγραψε τις δηλώσεις σχετικά με τη συγκέντρωση των αζέρικων δυνάμεων στα σύνορα ως "πολιτική χειραγώγηση". Οι διπλωμάτες του Αζερμπαϊτζάν σημείωσαν πως "η συνέχιση των στρατιωτικών-πολιτικών προκλήσεων από την Αρμενία, οι συνεχιζόμενες αξιώσεις που εξέφρασε η Αρμενία, συμπεριλαμβανομένου του πρωθυπουργού της, κατά της εδαφικής ακεραιότητας και της κυριαρχίας του Αζερμπαϊτζάν και η μη απόσυρση των αρμενικών ενόπλων δυνάμεων από τα εδάφη του Αζερμπαϊτζάν, σε αντίθεση με τις υποχρεώσεις της, αποτελούν πραγματικές απειλές για την ασφάλεια στην περιοχή”.
"Για να εδραιωθεί η ειρήνη και η ασφάλεια στην περιοχή, η Αρμενία πρέπει να εγκαταλείψει τις εδαφικές της διεκδικήσεις εναντίον του Αζερμπαϊτζάν, να θέσει τέλος στις στρατιωτικές και πολιτικές προκλήσεις και να σταματήσει τα εμπόδια στην επιτυχή έκβαση της διαπραγματευτικής διαδικασίας για τη συνθήκη ειρήνης", σχολίασε το Υπουργείο Εξωτερικών του Αζερμπαϊτζάν.
Η ουσία της σύγκρουσης
Η σύγκρουση μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν για το Καραμπάχ – έδαφος που ανήκει νόμιμα στο Αζερμπαϊτζάν αλλά κατοικείται κυρίως από Αρμένιους – συνεχίζεται εδώ και αρκετές δεκαετίες.
Στα τελευταία χρόνια της ΕΣΣΔ, η επιρροή των κεντρικών αρχών εξασθένησε και οι εθνοτικές συγκρούσεις εμφανίστηκαν στην περιοχή, όπως και σε άλλα απομακρυσμένα μέρη της τεράστιας χώρας. Αυτές οι συγκρούσεις σύντομα μετατράπηκαν σε αιματηρές συγκρούσεις. Το 1988, η Αυτόνομη Περιφέρεια του Ναγκόρνο-Καραμπάχ κήρυξε την απόσχιση της από την ΣΣΔ του Αζερμπαϊτζάν. Τους τελευταίους μήνες της ύπαρξης της Σοβιετικής Ένωσης, η Δημοκρατία του Ναγκόρνο-Καραμπάχ (NKR) ανακηρύχθηκε, αλλά δεν αναγνωρίστηκε από κανένα κράτος μέλος του ΟΗΕ, ούτε καν από την Αρμενία. Η εδαφική διαμάχη οδήγησε σε ένοπλη αντιπαράθεση μεταξύ της μετέπειτα ανεξάρτητης Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν και η σύγκρουση παραμένει άλυτη μέχρι σήμερα.
Κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής σύγκρουσης 1992-1994, το Μπακού έχασε τον έλεγχο του Καραμπάχ και επτά παρακείμενων περιοχών. Αυτό επέτρεψε στην Αρμενία να υπερασπιστεί την "ανεξαρτησία" του αυτοαποκαλούμενου NKR και να δημιουργήσει μια λεγόμενη "ζώνη ασφαλείας" γύρω από το Καραμπάχ. Σύμφωνα με διάφορες εκτιμήσεις, ως αποτέλεσμα της ένοπλης σύγκρουσης, 4.000-11.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν από την πλευρά του Αζερμπαϊτζάν και περίπου 5.000-6.000 άνθρωποι από την πλευρά της Αρμενίας. Τα τελευταία 30 χρόνια, υπήρξε μια συνεχής προσπάθεια επίλυσης της κατάστασης στο πλαίσιο της ομάδας Μινσκ του ΟΑΣΕ (με τη συμμετοχή της Ρωσίας, των ΗΠΑ και της Γαλλίας) και κατά τη διάρκεια συναντήσεων μεταξύ εκπροσώπων της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν, αλλά αυτό δεν απέδωσε αποτελέσματα.
Η κατάσταση άλλαξε ως αποτέλεσμα του δεύτερου πολέμου του Καραμπάχ, ο οποίος ξεκίνησε το Σεπτέμβριο του 2020. Κατά τη διάρκεια των 44 ημερών ενεργών εχθροπραξιών, οι Αζέροι κατάφεραν να πάρουν τον έλεγχο ενός σημαντικού μέρους των εδαφών τους νότια του Καραμπάχ και της στρατηγικά σημαντικής πόλης Σούσα. Ο έλεγχος αυτής της πόλης είχε ως αποτέλεσμα περαιτέρω προσπάθειες να συνεχιστεί ο πόλεμος ουσιαστικά χωρίς νόημα.
Ο πόλεμος έληξε στις 9 Νοεμβρίου 2020, όταν ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν, ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίγιεφ και ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Νικόλ Πασινιάν υπέγραψαν κοινή δήλωση για την πλήρη παύση των εχθροπραξιών στο Καραμπάχ. Σύμφωνα με το έγγραφο, το Μπακού αποκατέστησε τον έλεγχο των περισσότερων εδαφών που έχασε τη δεκαετία του 1990 και ρωσική ειρηνευτική δύναμη αναπτύχθηκε κατά μήκος της γραμμής επαφής και στον διάδρομο Lachin, ο οποίος συνδέει την Αρμενία με το μη αναγνωρισμένο NKR.
Παρ ' όλα αυτά, μια ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν δεν έχει υπογραφεί μέχρι σήμερα.
"Πόλεμοι διαδρόμου"
Το Μάρτιο του περασμένου έτους, το Αζερμπαϊτζάν πρότεινε πέντε προϋποθέσεις για μια ειρηνευτική συμφωνία με την Αρμενία: αμοιβαία αναγνώριση των κρατικών συνόρων, επιβεβαίωση της απουσίας εδαφικών αξιώσεων, αποχή από τη χρήση στρατιωτικής δύναμης και απειλών βίας, οριοθέτηση των κρατικών συνόρων Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν και άνοιγμα επικοινωνιών μεταφορών. Μεταξύ άλλων, αυτό περιλάμβανε το άνοιγμα του διαδρόμου Zangezur – μια διαδρομή που θα περνούσε από την επαρχία Syunik της Αρμενίας και θα συνέδεε το Μπακού και τις δυτικές περιοχές της χώρας με το θήλακα του Ναχτσεβάν. Ο δρόμος θα εκτείνεται στη συνέχεια προς την Τουρκία και με την πάροδο του χρόνου θα οδηγήσει την Αρμενία έξω από την απομόνωση των μεταφορών στην οποία έχει βρεθεί από τον πρώτο πόλεμο του Καραμπάχ.
Η τριμερής δήλωση κατάπαυσης του πυρός της 9ης Νοεμβρίου 2020 περιλαμβάνει μια παράγραφο που αναφέρει ότι Ρώσοι συνοριοφύλακες θα ελέγχουν το διάδρομο Zangezur. Υπογράφοντας το έγγραφο, το Αζερμπαϊτζάν, η Αρμενία και η Ρωσία συμφώνησαν πως ο διάδρομος θα ήταν εξωεδαφικός.
Παρά ταύτα, η Αρμενία άρχισε να μποϊκοτάρει το σχέδιο, θεωρώντας το απειλή για την εθνική ασφάλεια. Οι αρμενικές αρχές εξήγησαν ότι οι φόβοι τους βασίστηκαν σε περιστασιακές παρατηρήσεις του Αζερμπαϊτζάν πως η επαρχία Σιούνικ είναι ιστορική γη του Αζερμπαϊτζάν. Τον Ιούλιο, ο Πασινιάν δήλωσε ότι "η Αρμενία δεν έχει ποτέ, ούτε προφορικά ούτε γραπτώς, αναλάβει οποιαδήποτε υποχρέωση διαδρόμου και δε θα δεχτεί καμία τέτοια ερμηνεία”.
Όταν το έργο του διαδρόμου Zangezur πάγωσε de facto, το Αζερμπαϊτζάν επικεντρώθηκε σε μια άλλη αρτηρία μεταφοράς που εξασφαλίζεται από την τριμερή συμφωνία: το διάδρομο Lachin, ο οποίος συνδέει το μη αναγνωρισμένο NKR με την Αρμενία.
Από το χειμώνα του 2022-2023, το Μπακού εξέδωσε μια σειρά "προειδοποιήσεων" σχετικά με το απαράδεκτο της καθυστέρησης των ειρηνευτικών συνομιλιών, εν τω μεταξύ, η Αρμενία ισχυρίστηκε πως το Καραμπάχ τελούσε υπό "αποκλεισμό". "Οι αρχές της μη αναγνωρισμένης NKR κατηγόρησαν το Μπακού για τη διακοπή των προμηθειών φυσικού αερίου, τη μόνη πηγή θερμότητας για χιλιάδες πολίτες. Η Αρμενία κατηγόρησε το Αζερμπαϊτζάν ότι μπλοκάρει την πρόσβαση σε πολλά φορτηγά με ανθρωπιστική βοήθεια.
Το Αζερμπαϊτζάν αρνείται την ευθύνη για τον "αποκλεισμό" και τα τοπικά μέσα ενημέρωσης δείχνουν αυτοκίνητα με αρμενικές πινακίδες κυκλοφορίας να κινούνται προς τις δύο κατευθύνσεις. Επιπλέον, οι αρχές του Αζερμπαϊτζάν προσφέρθηκαν να μεταφέρουν τρόφιμα και φάρμακα κατά μήκος μιας εναλλακτικής διαδρομής.
Αμοιβαίες κατηγορίες
Ενώ η Αρμενία κατηγορεί το Αζερμπαϊτζάν ότι προκάλεσε ανθρωπιστική κρίση στο Καραμπάχ, το Αζερμπαϊτζάν κατηγορεί την Αρμενία πως σαμποτάρει τις συμφωνίες.
Επιπλέον, εξακολουθεί να υπάρχει το ανεπίλυτο πρόβλημα των μη αζέρικων στρατιωτικών σχηματισμών που σταθμεύουν στο Καραμπάχ, των οποίων η απόσυρση προβλέπεται από τριμερή συμφωνία. "Αν και η Αρμενία αναγκάστηκε να αναγνωρίσει το Καραμπάχ ως μέρος του Αζερμπαϊτζάν, εξακολουθούν να υπάρχουν απομεινάρια των αρμενικών ενόπλων δυνάμεων στο έδαφος του Αζερμπαϊτζάν, όπου βρίσκεται προσωρινά ρωσική ειρηνευτική δύναμη", δήλωσε ο Πρόεδρος Αλίγιεφ τον Ιούλιο.
Ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Πασινιάν απάντησε ότι δεν υπάρχουν εκπρόσωποι των αρμενικών ενόπλων δυνάμεων στο Καραμπάχ, ωστόσο, ο στρατός άμυνας του Αρτσάχ (το αρμενικό όνομα για το Καραμπάχ) εξακολουθεί να είναι σταθμευμένος εκεί. Σύμφωνα με τον Πασινιάν, ο στρατός άμυνας του Αρτσάχ δεν έχει διαλυθεί λόγω της πολιτικής του Μπακού. Δήλωσε επίσης πως οι ειρηνευτικές προσπάθειες της Αρμενίας δεν οδήγησαν το Αζερμπαϊτζάν να λάβει συμμετρικά βήματα. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τον Πασινιάν, το Ερεβάν παρέδωσε χάρτες ναρκοπεδίων στο Μπακού, γεγονός που επέτρεψε στο Αζερμπαϊτζάν να ξεκινήσει εργασίες εκκαθάρισης ναρκών μεγάλης κλίμακας. "Το Αζερμπαϊτζάν δεν έκανε κανένα επαρκές βήμα ως απάντηση", είπε.
Συνολικά, όλοι αυτοί οι παράγοντες όχι μόνο εμποδίζουν τη δυνατότητα σύναψης ειρηνευτικής συμφωνίας, αλλά και κλιμακώνουν τη σύγκρουση. Μια πολύ επικίνδυνη κατάσταση βρίσκεται επί του παρόντος στα σύνορα της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν, λέει ο Νικολάι Σιλάεφ, ανώτερος ερευνητής στο Κέντρο για θέματα Καυκάσου και περιφερειακής ασφάλειας στο MGIMO.
"Η κατάσταση είναι εκρηκτική, αλλά δεν έχουν χαθεί τα πάντα. Προκειμένου να αποκλιμακωθεί, είναι απαραίτητο να πληρούνται όλοι οι όροι των τριμερών δηλώσεων, αρχής γενομένης από τη δήλωση που υπογράφηκε το Νοέμβριο του 2020. Δε βλέπω άλλο τρόπο διατήρησης της ειρήνης", δήλωσε ο αναλυτής στο RT.
Εξωτερική επιρροή
Εν τω μεταξύ, η ρήξη στις σχέσεις μεταξύ Μόσχας και Ερεβάν – το οποίο στράφηκε προς τη Δύση για υποστήριξη ακόμη και πριν ξεκινήσει η κλιμάκωση – έχει αυξηθεί δραστικά. Τον Ιανουάριο, οι υπουργοί Εξωτερικών της ΕΕ ενέκριναν τη δημιουργία μιας μη στρατιωτικής αποστολής της ΕΕ στην Αρμενία για την "προώθηση της αποκλιμάκωσης στον Καύκασο". Ο δηλωμένος στόχος είναι να αυξηθεί η σταθερότητα και η εμπιστοσύνη στις παραμεθόριες περιοχές της Αρμενίας και να δημιουργηθεί ένα περιβάλλον ευνοϊκό για την ομαλοποίηση των σχέσεων μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν. Ο επικεφαλής των Εξωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ Ζοζέπ Μπορέλ σημείωσε ότι η ίδρυση της αποστολής της ΕΕ στην Αρμενία "εγκαινιάζει μια νέα φάση στη δέσμευση της ΕΕ στο Νότιο Καύκασο".
Την 1η Μαΐου, ο Υπουργός Εξωτερικών της Αρμενίας Αραράτ Μιρζογιάν και ο Υπουργός Εξωτερικών του Αζερμπαϊτζάν Τζεϊχούν Μπαϊράμοφ είχαν την πρώτη τους συνάντηση εδώ και πολύ καιρό, που διοργανώθηκε από τον Υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Αντόνι Μπλίνκεν κοντά στην Ουάσινγκτον.
Δεν προτάθηκαν συγκεκριμένες ενέργειες για το θέμα του "αποκλεισμού". Παρ' όλα αυτά, η αμερικανική πλευρά απαίτησε να ξεμπλοκαριστεί ο διάδρομοε, ελπίζοντας να λάβει την υποστήριξη του Γερεβάν μακροπρόθεσμα.
Η Μόσχα παρατήρησε τη χειρονομία και ήταν προφανώς ενοχλημένη, βλέποντας σε αυτήν την επιθυμία της Δύσης να διευθετήσει τη σύγκρουση με τους δικούς της όρους.
"Δεν υπάρχουν ακόμη άλλοι νομικοί λόγοι που θα συνέβαλαν στη διευθέτηση [της κατάστασης], οπότε δεν υπάρχει απολύτως καμία εναλλακτική λύση σε αυτά τα τριμερή έγγραφα. Γνωρίζουμε επίσης ότι υπάρχουν διάφορες προσπάθειες που υπονομεύουν τα θεμέλια της διευθέτησης, οι οποίες ενδέχεται να μην αποφέρουν αποτελέσματα στο μέλλον", δήλωσε ο Ντμίτρι Πεσκόφ, ο γραμματέας Τύπου του Κρεμλίνου, το Μάιο.
Στις αρχές Σεπτεμβρίου, οι αντιφάσεις εντάθηκαν. Πυροδοτήθηκαν από τη δήλωση του αρμενικού Υπουργείου Άμυνας σχετικά με τα σχέδια διεξαγωγής κοινών αμερικανικών-αρμενικών στρατιωτικών ασκήσεων "Eagle Partner 2023" στο Κέντρο Εκπαίδευσης Zar στα μέσα Σεπτεμβρίου.
Αυτού προηγήθηκε μια σκανδαλώδης συνέντευξη που έδωσε ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Νικόλ Πασινιάν στην εφημερίδα La Repubblica. Μιλώντας σε Γάλλο δημοσιογράφο, ο πολιτικός είπε ότι η Ρωσία δεν είναι πρόθυμη να επιλύσει την κρίση και να άρει τον αποκλεισμό του Καραμπάχ."Επιπλέον, ο Πασινιάν είπε πως οι ειρηνευτικές δυνάμεις είναι ανίκανες να εκπληρώσουν την αποστολή τους όταν πρόκειται για την εξασφάλιση της ασφάλειας των πολιτών και την αντιμετώπιση των σχεδίων του Μπακού για επέκταση του ελεγχόμενου εδάφους.
Αυτές οι δηλώσεις δεν πέρασαν απαρατήρητες από τη Ρωσία. Σε απάντηση της δήλωσης του πρωθυπουργού, η εκπρόσωπος του Υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσίας, Μαρία Ζαχάροβα αποκάλεσε τον "αποκλεισμό" του Καραμπάχ" συνέπεια των δικών του ενεργειών. Επίσης, αποκάλεσε τον Αρμένιο ηγέτη "κακό χορευτή" που προσπαθεί να μεταφέρει την ευθύνη για την τρέχουσα κατάσταση στον ιστορικό σύμμαχό του.
"Αυτό που κάνει ο Πασινιάν προκαλεί σαφώς την τρέχουσα κατάσταση. Δεν ξέρω γιατί το κάνει αυτό. Ίσως διδάχθηκε έτσι από τα κακά αγόρια από την Ευρωπαϊκή Ένωση", δήλωσε ο Alexey Martynov, διευθυντής του Διεθνούς Ινστιτούτου των νεοσύστατων κρατών, στο RT.