 |
| pixabay / Dusan_Cvetanovic |
Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση είναι ένα από τα πιο μυθοποιημένα θέματα της σύγχρονης παγκόσμιας πολιτικής, η οποία είναι ήδη γεμάτη ψευδαισθήσεις και θρύλους που δεν έχουν καμία σχέση με την σκληρή πραγματικότητα των Διεθνών Σχέσεων.
Από τον Διευθυντή Προγράμματος Valdai Club Timofey Bordachev - Russia Today / Παρουσίαση Freepen.gr
Στην πράξη, η συνεργασία μιας μεγάλης ομάδας χωρών της Δυτικής Ευρώπης στην κρατική ρύθμιση της οικονομίας είναι προφανής: επέτρεψε μια σχετικά δίκαιη κατανομή των οφελών μιας καθολικής αγοράς. Από πολιτική άποψη, ωστόσο, αυτή η συνεργασία δημιούργησε μια τόσο μεγάλη, εφήμερη υπερκατασκευή που είναι αδύνατο να διακρίνουμε την αλήθεια από την εξαπάτηση, ή ακόμα και τη φαντασία, όταν πρόκειται για την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Και μπορούμε μόνο να μαντέψουμε τις μελλοντικές μορφές αλληλεπίδρασης μεταξύ των δυτικοευρωπαϊκών κρατών, των οποίων ο κύριος στόχος θα παραμείνει να διατηρήσουν τους λαούς τους υποταγμένους στη θέληση και τις ιδιοτροπίες των άθικτων ελίτ τους. Επομένως, η απλούστερη πρόβλεψη για το μέλλον της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης βασίζεται στις βέλτιστες μορφές διατήρησης της κοινωνικής σταθερότητας. Ακόμη και αν αυτό απαιτεί, για παράδειγμα, μια μετατόπιση από τις παραδοσιακές οικονομικές δραστηριότητες ή μια πλήρη εγκατάλειψη της ικανότητας των χωρών να διαχειρίζονται τα δικά τους οικονομικά. Έτσι, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση θα λάβει τη μορφή που απαιτείται για την εκπλήρωση του πρωταρχικού της σκοπού.
Εάν αυτό σημαίνει την αποδοχή χωρών στην ΕΕ που δεν είναι επίσημα έτοιμες, αυτό δεν είναι πρόβλημα. Η ύπαρξη σαφών κανόνων που καθορίζουν ποιο κράτος με ποιο οικονομικό και πολιτικό σύστημα είναι κατάλληλος "νεοφερμένος" δεν είναι παρά ένας μύθος. Ή ένα προϊόν της εποχής του, όπως τα "κριτήρια της Κοπεγχάγης" για την ένταξη, τα οποία αναπτύχθηκαν για μια πολύ διαφορετική διεθνή πραγματικότητα. Πολύ περισσότερο επειδή η καταλληλότητα μιας χώρας για ένταξη δεν είναι δόγμα, αλλά μέσο για την αντιμετώπισή της από εκείνους που έδωσαν τον τόνο στο μπλοκ.
Το ίδιο ισχύει και για την εσωτερική ανάπτυξη της ΕΕ και θα ήταν αφελές να δούμε αποκλίσεις από το μυθοποιημένο πρότυπο της σταθερότητάς της που εμφανίστηκε στην αντίληψή μας τη δεκαετία του 1990 ως σημάδια δραματικής παρακμής και υποβάθμισης. Ακόμη και η φαινομενική πνευματική πείνα των ανώτερων κλιμάκων της "Ενωμένης Ευρώπης" μπορεί μόνο να τρομοκρατήσει ιδεαλιστές όπως ο συγγραφέας αυτών των γραμμών. Στην πραγματικότητα, δε γνωρίζουμε αν η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση χρειάζεται τώρα έξυπνους πολιτικούς ηγέτες ή ακόμα και δημιουργικούς γραφειοκράτες. Εξάλλου, εάν οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων διορίζουν αποτυχημένες γυναίκες ή ηλικιωμένους προδότες σε κορυφαίες θέσεις, τότε ίσως αυτό ακριβώς χρειάζονται τα κράτη μέλη της ΕΕ και είναι προς το εθνικό τους συμφέρον.
Την τελευταία δεκαετία και μισή, η ΕΕ έχει βιώσει αρκετές μεγάλες κρίσεις, καμία από τις οποίες δεν την έχει τραυματίσει θανάσιμα, αν και την έχουν αλλάξει σοβαρά εσωτερικά. Κάθε φορά, η αντίδραση των χωρών της ΕΕ ήταν ακριβώς το αντίθετο από αυτό που θα περίμενε κανείς στη βάση του δόγματος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Μεταξύ 2008 και 2013, οι οικονομίες της ΕΕ βρέθηκαν στη δίνη της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης. Αρκετές χώρες του Νότου, κυρίως η Ελλάδα, υπέφεραν περισσότερο. Μαζί με την Ισπανία, την Πορτογαλία και την Ιρλανδία, η Αθήνα έχασε ακόμη και την κυριαρχία της στον καθορισμό μακροοικονομικής πολιτικής. Τα μέτρα που ελήφθησαν το 2011 για την ενίσχυση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας στην Ευρωζώνη έχουν πλήξει το κύριο επίτευγμα της ολοκλήρωσης – μια σχετικά δίκαιη κατανομή των οφελών της κοινής αγοράς: τώρα η ΕΕ έχει δημιουργήσει "διαρκώς φτωχές" και "διαρκώς πλούσιες" χώρες.
Ταυτόχρονα, η Γερμανία και η Γαλλία κατάφεραν να επεκτείνουν σοβαρά το πεδίο εφαρμογής του κανόνα της ειδικής πλειοψηφίας, ο οποίος επιτρέπει τη θέσπιση παράγωγου δικαίου υπό τον όρο ότι υποστηρίζεται από το 55% των κρατών μελών που αντιπροσωπεύουν το 65% του συνολικού πληθυσμού της ΕΕ. Μια τέτοια αρχή επιτρέπει σε μερικές μεγάλες δυνάμεις να υπαγορεύουν τους κανόνες κερδίζοντας μερικές μεσαίες χώρες. Ως αποτέλεσμα, μεγάλο μέρος της εσωτερικής πολιτικής της ΕΕ έχει γίνει μια κλίκα της Γερμανίας και των Γάλλων και σκανδιναβικών συμμάχων τους, παρά μια αναζήτηση συμβιβασμού από όλα τα μέλη της. Όλοι οι άλλοι έχουν βρεθεί σε μια θέση όπου μπορούν να αγωνιστούν μόνο για την κατανομή των παροχών, το συγκεκριμένο μέγεθος και οι κανόνες των οποίων καθορίζονται από μια μικρή ομάδα κρατών.
Η δεύτερη κρίση που έπληξε την ΕΕ το 2014-2015 προκλήθηκε από την εισροή προσφύγων από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική. Αρκετοί παράγοντες συνέβαλαν στον επείγοντα χαρακτήρα της κατάστασης. Πρώτον, ο αριθμός αυτών που υπέφεραν είχε πράγματι αυξηθεί δραματικά – είχε φτάσει εκατοντάδες χιλιάδες, αν όχι εκατομμύρια. Δεύτερον, υπό αυτές τις συνθήκες, η Τουρκία ξεκίνησε το δικό της παιχνίδι, χρησιμοποιώντας τους πρόσφυγες ως μέσο πίεσης στις Βρυξέλλες και το Βερολίνο. Πολύ περισσότερο επειδή ο λαϊκισμός της τότε Γερμανίδας καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ απαίτησε από την ΕΕ να ρίξει χρήματα στο πρόβλημα στα σύνορα της Τουρκίας, γιατί διαφορετικά θα έπρεπε πραγματικά να εκπληρώσει την υπόσχεσή της να δεχτεί όλους τους πρόσφυγες.
Τρίτον, η πολιτική πραγματικότητα έρχεται σε σύγκρουση με ένα μακροχρόνιο μύθο: σύμφωνα με τα συνθήματά της, η ΕΕ ήταν μια ένωση ομοϊδεάτων, ενώ στην πραγματικότητα κάθε χώρα νοιαζόταν μόνο για τους δικούς της πολίτες. Η προσφυγική κρίση δεν προκάλεσε μοιραίο πλήγμα στη δομή του μπλοκ ακριβώς επειδή η αλληλεγγύη που απειλούσε περισσότερο ήταν ένας μύθος εξαρχής. Εάν είχε λειτουργήσει και οι χώρες είχαν σαμποτάρει κοινές πολιτικές, θα ήταν πρόβλημα. Και επειδή κανείς δεν πίστευε στην αλληλεγγύη όπως ήταν, όλοι σταδιακά δέχτηκαν το γεγονός πως ορισμένες χώρες δέχτηκαν πρόσφυγες ενώ άλλες προσποιήθηκαν ότι τους άνοιξαν τις πόρτες τους. Τελικά, οι Νότιοι απλώς πιέστηκαν παρασκηνιακά και τους απείλησαν ότι τα αιτήματά τους για δίκαιη ανακατανομή των προσφύγων εντός της ΕΕ θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε δημοσιονομικά προβλήματα.
Η τρίτη κρίση που έπληξε όλη την Ευρώπη ήταν η πανδημία του κορωνοϊού το 2020. Εδώ, τα γνωστά χαρακτηριστικά του σημερινού σταδίου της ολοκλήρωσης ήταν σε πλήρη εμφάνιση: έλλειψη αλληλεγγύης, κακή γραφειοκρατία στις Βρυξέλλες, οικονομική ανισότητα και, φυσικά, οι πλούσιες χώρες που συμφώνησαν για το πόσο από το "κοινό" κέικ του προϋπολογισμού ήταν διατεθειμένες να μοιραστούν με τα ασθενέστερα μέλη της κοινότητας.
Ταυτόχρονα, υπήρξε μια μίνι κρίση που προκλήθηκε από το Brexit. Δε μας ενδιαφέρουν ιδιαίτερα οι λόγοι για τους οποίους η βρετανική ελίτ αποφάσισε να ακολουθήσει αυτόν το δρόμο, αλλά το αποτέλεσμά της θα μπορούσε πραγματικά να ήταν η πλήρης κυριαρχία του Βερολίνου και των πλησιέστερων δορυφόρων του εντός της ΕΕ. Ωστόσο, έχει σημειωθεί ανωτέρα βία στην Ανατολή και οι χώρες της ΕΕ πρέπει να βρουν νέες λύσεις σε ένα ριζικά μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον.
Η Ευρώπη βιώνει τώρα την τέταρτη μεγάλη σύγχρονη κρίση της, με επίκεντρο την στρατιωτική και πολιτική σύγκρουση με τη Ρωσία για την Ουκρανία. Η πιθανότητα η αντιπαράθεση με τη Μόσχα να γίνει παράγοντας ενοποίησης για την ΕΕ είναι αμελητέα. Ο κινητήρας αυτής της αντιπαράθεσης είναι το ΝΑΤΟ και η Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση έχει γίνει γρήγορα ένα ξένο οικονομικό προσάρτημα του στρατιωτικού μπλοκ υπό την ηγεσία των ΗΠΑ. Ως αποτέλεσμα της άνευ προηγουμένου διακοπής των δεσμών με τη Ρωσία, ακόμη και η Γερμανία, η οποία είχε συνηθίσει να ηγείται της ΕΕ, τώρα δεν τα πάει καλά.
Τα άλλα μέλη της ΕΕ είναι βασικά αδιάφορα-δεν κλαις για τα μαλλιά σου όταν έχεις χάσει το κεφάλι σου. Επίσης, το γεγονός ότι η σύγκρουση με τους Ρώσους χτυπά τους αλαζονικούς Γερμανούς το πιο δύσκολο είναι ακόμη καλό για την Ιταλία, την Ισπανία και τη Γαλλία, από ορισμένες απόψεις. Επιπλέον, οι νοτιοευρωπαίοι και οι Γάλλοι έχουν τα λιγότερα να χάσουν από την κρίση στην Ουκρανία. Δεν είχαν καμία πιθανότητα να κάνουν κάτι σοβαρό στη διεθνή σκηνή χωρίς το πράσινο φως από την Ουάσινγκτον.
Οι Γερμανοί, από την άλλη πλευρά, σε ένα στάδιο μπορούσαν πραγματικά να πιστέψουν πως ενεργούσαν ανεξάρτητα και μάλιστα τραύλισαν για έναν ισότιμο διάλογο με τους Αμερικανούς. Όλα αυτά είναι τώρα στο παρελθόν. Έτσι είναι τα μοναδικά πλεονεκτήματα που απολάμβανε η Γερμανία από την ενεργειακή της συνεργασία με τη Ρωσία. Επομένως, τα πράγματα δεν είναι τόσο άσχημα για τις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ που ζούσαν υπό γερμανική εντολή τα προηγούμενα χρόνια.
Οι δυτικοευρωπαϊκές ελίτ αναζητούν συνεχώς τρόπους για να διατηρήσουν το καθεστώς τους. Η εξέλιξη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης είναι ένα από τα σημαντικά εργαλεία αυτής της αναζήτησης. Τα συλλογικά θεσμικά όργανα της ΕΕ – η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Δικαστήριο – έχουν βρεθεί σε μια νέα πραγματικότητα. Η ενιαία αγορά παρέχει τις βασικές ελευθερίες στις οποίες έχουν συνηθίσει οι απλοί άνθρωποι: σχετικά φθηνά αγαθά, προστασία από ξένους ανταγωνιστές και δυνατότητα εύκολης μετακίνησης από μια χώρα της ΕΕ σε άλλη αναζητώντας μια καλύτερη συμφωνία.
Τα επιτεύγματα της ολοκλήρωσης στον τομέα της αμοιβαίας διαφάνειας είναι πολύ ευνοϊκά για την ατομικοποίηση της κοινωνίας, όπου δεν υπάρχει πλέον συλλογικό συμφέρον των πολιτών, αλλά μόνο ατομικά συμφέροντα. Ακόμη και η εισροή Ουκρανών προσφύγων δεν έχει γίνει σοβαρό πρόβλημα – η αγορά εργασίας της ΕΕ είναι έτοιμη να αφομοιώσει ένα σημαντικό ποσοστό φθηνού εργατικού δυναμικού. Εξάλλου, δεν είναι όλοι όσοι ήρθαν από την Ουκρανία απατεώνες και εκατομμυριούχοι που κρύβονται από την επιστράτευση. Από αυτά τα αρκετά εκατομμύρια άτομα, η πλειοψηφία είναι απλοί εργαζόμενοι έτοιμοι να αναλάβουν οποιαδήποτε δουλειά και έτοιμοι να παρέχουν υπηρεσίες στον επίσημο και άτυπο τομέα.
Απέχω πολύ από το να πιστεύω ότι η ΕΕ θα αντιμετωπίσει σοβαρές αναταραχές στο εγγύς μέλλον. Ο μόνος παράγοντας που δημιουργεί πραγματική αβεβαιότητα είναι η αυξανόμενη δημοτικότητα της μη συστημικής αντιπολίτευσης στη Γερμανία. Αλλά ακόμη και εδώ υπάρχει μεγάλη πιθανότητα ακόμη και οι ριζοσπάστες του AFD να εξημερωθούν – όχι από τις Βρυξέλλες, αλλά από την Ουάσιγκτον. Ως οργανισμός, η ΕΕ βρίσκεται στο δρόμο της να γίνει ένα οικονομικό προσάρτημα του ΝΑΤΟ, όπως προειδοποίησαν οι σκεπτικιστές από τις πρώτες ημέρες της ολοκλήρωσης.
Εν ολίγοις, τα οφέλη που αποκομίζουν οι δυτικοευρωπαίοι από την κοινή αγορά είναι αρκετά για να ανεχθούν την αναποτελεσματικότητα της ΕΕ σε οτιδήποτε άλλο. Όσον αφορά τη δυνατότητα διεύρυνσης της ΕΕ, η Άγκυρα δε θα συμμετάσχει ποτέ και ακόμη και η βούληση των ΗΠΑ δε θα βοηθήσει να ξεπεραστεί το κολοσσιαίο πολιτιστικό εμπόδιο μεταξύ της Τουρκίας και των δυτικοευρωπαϊκών κρατών. Είναι απολύτως άσκοπο να συζητάμε αν η Μολδαβία, η Ουκρανία και η Γεωργία θα γίνουν δεκτές στην ΕΕ, διότι δε γνωρίζουμε τη μελλοντική τύχη αυτών των χωρών καθαυτές. Ομοίως, είναι χάσιμο χρόνου να κάνουμε εικασίες σχετικά με τις συνέπειες της υποθετικής συμμετοχής τους στην ΕΕ για το μέλλον της "Ενωμένης Ευρώπης". Ειδικά επειδή, όπως είδαμε παραπάνω, ακόμη και η ένταξη μιας χώρας που είναι εντελώς απροετοίμαστη για ένταξη δεν θα ήταν τραγωδία για το πολιτικό σύστημα της ΕΕ, το οποίο μέχρι στιγμής κατάφερε να εκπληρώσει τα κύρια καθήκοντά του.