Το μοτίβο της Συνόδου Κορυφής των BRICS στο Γιοχάνεσμπουργκ στις 22-24 Αυγούστου ήταν, αναμενόμενα, η επέκταση της ομάδας σε έξι ακόμη κράτη μέλη. Αν και αυτό είναι ένα αυτόνομο γεγονός, στην πραγματικότητα, εντάσσεται όμορφα στη βασική ατζέντα του ομίλου για την παγκόσμια πολυπολικότητα και τη δημιουργία μιας πιο δίκαιης αρχιτεκτονικής διεθνούς εμπορίου και χρηματοδότησης που είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομική ανάπτυξη.
MK Bhadrakumar - thecradle.co / Παρουσίαση Freepen.gr
Η Διακήρυξη του Γιοχάνεσμπουργκ ΙΙ που εγκρίθηκε στο τέλος της συνόδου κορυφής αναφέρει σεμνά προς το τέλος του εγγράφου πως η προσθήκη έξι ακόμη μελών προήλθε από μια «συναίνεση σχετικά με τις κατευθυντήριες αρχές, τα πρότυπα, τα κριτήρια και τις διαδικασίες της διαδικασίας επέκτασης των BRICS».
Ωστόσο, η λίστα των έξι χωρών - Αργεντινή, Αίγυπτος, Αιθιοπία, Ιράν, Σαουδική Αραβία και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα - δίνει επίσης μερικές άλλες σημαντικές ενδείξεις. Για αρχή, αυτή η συναίνεση των BRICS εδράζεται σε μια βαθιά ρωσο-κινεζική κατανόηση. Επίσης, οι BRICS δηλώνουν ότι είναι μη δυτικός όμιλος. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως οι BRICS αποδίδουν την ύψιστη σημασία στην Αφρική και την περιοχή του Περσικού Κόλπου, με την Αίγυπτο και την Αιθιοπία, τα δύο αρχαία κράτη-πολιτισμούς, ως «πηνίο».
Ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ αποκάλυψε αργότερα ότι η «συναίνεση» επιτεύχθηκε μέσω κάποιων «ζωντανών συζητήσεων» και ορισμένων σοβαρών προβληματισμών:
«Το βάρος, η προβολή και η σημασία των υποψηφίων και η διεθνής τους θέση ήταν οι πρωταρχικοί παράγοντες για εμάς. Η κοινή μας άποψη είναι πως πρέπει να στρατολογήσουμε στις τάξεις μας χώρες ομοϊδεάτες που πιστεύουν σε μια πολυπολική παγκόσμια τάξη πραγμάτων και στην ανάγκη για περισσότερη δημοκρατία και δικαιοσύνη στις διεθνείς σχέσεις. Χρειαζόμαστε αυτούς που υπερασπίζονται ένα μεγαλύτερο ρόλο για τον Παγκόσμιο Νότο στην παγκόσμια διακυβέρνηση. Έξι χώρες των οποίων η προσχώρηση ανακοινώθηκε σήμερα πληρούν πλήρως αυτά τα κριτήρια».
Η διαδικασία επέκτασης των BRICS θεωρήθηκε πολύ αμφιλεγόμενη, αλλά η ενότητα της ομάδας κράτησε καλά. Η μητέρα όλων των εκπλήξεων ήταν η στροφή της Ινδίας σε έναν προληπτικό ρόλο, διαψεύδοντας όλες τις δυτικές προβλέψεις. Αυτό δημιουργεί μια νέα ατμόσφαιρα για τη σχέση Ινδίας-Κίνας, καθώς ο Πρόεδρος Xi Jinping και ο πρωθυπουργός Narendra Modi έσπασαν πράγματι τον πάγο.
Με τόση εστίαση στη Δυτική Ασία και την Αφρική, η Βραζιλία μπορεί να φαινόταν ακραία, αλλά η συμπερίληψη της Αργεντινής ηρέμησε την αίσθηση ανησυχίας της Βραζιλίας. Η Κίνα επιδίωξε την ένταξη της Αιθιοπίας. Η Ρωσία ήθελε την ένταξη της Αιγύπτου. Η Ινδία, επίσης, ήταν ικανοποιημένη που απολαμβάνει ιστορικά φιλικές και στενές σχέσεις και με τους έξι νεοφερμένους.
Τα εύσημα για αυτό ίσως χρειαστεί να πάνε στον Ρώσο υπουργό Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ, του οποίου η διπλωματική ικανότητα και η απόλυτη επιμονή συνέθεσαν τον αλγόριθμο πίσω από την επέκταση των BRICS.
Ο Λαβρόφ έχει επισκεφθεί την Πρετόρια τουλάχιστον τέσσερις φορές μετά την έναρξη των ειδικών στρατιωτικών επιχειρήσεων της Ρωσίας [SMO] το Φεβρουάριο του περασμένου έτους. Βεβαίως, η μηχανή της καρδιάς και του μυαλού του Κρεμλίνου έβγαινε στον ατμό: η Νότια Αφρική φιλοξένησε κοινή στρατιωτική άσκηση με τη Ρωσία την πρώτη επέτειο του SMO και ο Πρόεδρος Cyril Ramaphosa επισκέφτηκε τη Μόσχα δύο φορές φέτος. Με απλά λόγια, κράτησε τα χέρια του προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν καθώς η Ρωσία ισχυριζόταν τη «μη απομόνωσή» της. Το αποτέλεσμα της συνόδου κορυφής των BRICS το αποδεικνύει.
Ακυρώνοντας το πετροδολάριο
Αλλά αυτό που πραγματικά ξεχωρίζει στην επέκταση των BRICS είναι η υπεροχή των κρατών μελών από την περιοχή του Περσικού Κόλπου – της Σαουδικής Αραβίας, των ΗΑΕ και του Ιράν.
Λοιπόν, ποιο ήταν το σχέδιο παιχνιδιού που έφερε στο σκάφος τρεις από τις πιο σημαντικές ενεργειακές υπερδυνάμεις του κόσμου; Ο Πούτιν έχει εκφράσει πολλές φορές τη ρωσική εκτίμηση πως για πολύ καιρό ακόμη, η παγκόσμια οικονομία, συμπεριλαμβανομένων των δυτικών οικονομιών, δεν μπορεί να κάνει χωρίς τους υδρογονάνθρακες ως κύρια πηγή ενέργειας για τη λειτουργία οικονομικά αποδοτικών μέσων παραγωγής.
Η Ρωσία και η Σαουδική Αραβία από μόνες τους αντιπροσωπεύουν το ένα τέταρτο της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου. Η Ρωσία και το Ιράν κατέχουν τα πρώτα και τα δεύτερα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο.
Αν ο πόλεμος της Ουκρανίας έδειξε κάτι, είναι πως οι χώρες πλούσιες σε εμπορεύματα δεν μπορούν να νικηθούν. Το θέμα εδώ αφορά την προθυμία και τον χώρο που είχαν αυτά τα πλούσια σε πόρους κράτη να ασκήσουν την στρατηγική τους αυτονομία. Η εποχή του Ψυχρού Πολέμου δεν άφηνε κανένα χώρο. Αλλά η συσχέτιση των δυνάμεων έχει αλλάξει δραματικά, ειδικά καθώς η μεταψυχροπολεμική «μονοπολική στιγμή» έχει εξαφανιστεί.
Η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ αποτελούν το καλύτερο παράδειγμα αυτού. Έχοντας υπάρξει στενοί σύμμαχοι των ΗΠΑ για δεκαετίες, τώρα διαφοροποιούν τις εξωτερικές τους σχέσεις, μεταξύ άλλων με την Κίνα και τη Ρωσία, τις οποίες η Ουάσιγκτον θεωρεί ορκισμένους εχθρούς. Το Ιράν, επίσης, υπό το βάρος των ακραίων κυρώσεων των ΗΠΑ και της ΕΕ, υπερηφανεύεται σήμερα για μια στρατηγική εταιρική σχέση τόσο με τη Μόσχα όσο και με το Πεκίνο.
Το σημαντικό εδώ είναι πως αυτές οι τρεις πετρελαιοπαραγωγικές χώρες είναι επίσης ανοιχτές στο εμπόριο πετρελαίου σε νομίσματα εκτός δολαρίου. Αυτό που έκαναν οι ΗΠΑ στη Ρωσία πέρυσι με την κατάσχεση των αποθεμάτων εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων της προκάλεσε σοκ σε όλα τα λεγόμενα κράτη πετροδολαρίων του Περσικού Κόλπου και όχι μόνο.
Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ εξέφρασε την ικανοποίησή του πριν από λίγες εβδομάδες που η διαδικασία αποδολαριοποίησης στην παγκόσμια οικονομία «προχωρά αμείλικτα. Η χρήση των εθνικών νομισμάτων έχει ήδη γίνει πραγματικότητα τώρα, μια πραγματικότητα που αυξάνεται σε παγκόσμια κλίμακα. Όχι μόνο οι χώρες που αντιμετωπίζουν περιορισμοί κυρώσεων, αλλά και αυτοί που δεν αντιμετωπίζουν καταφεύγουν σε αυτήν την πρακτική - κατανοούν τα οφέλη αυτού του καθεστώτος στην εξωτερική οικονομική [δραστηριότητα]».
Στην πραγματικότητα, τον Ιούλιο, η Ινδία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα υπέγραψαν συμφωνία για τη διευθέτηση του εμπορίου σε ρουπίες αντί για δολάρια, ενισχύοντας τις προσπάθειες της Ινδίας να μειώσει το κόστος συναλλαγών εξαλείφοντας τις μετατροπές σε δολάρια. Αρκεί να γνωρίζει κανείς ότι το διμερές εμπόριο Ινδίας-ΗΑΕ πέρυσι ήταν 84,5 δισεκατομμύρια δολάρια. Οι πρώτες συναλλαγές μεταξύ των δύο χωρών στο πλαίσιο της νέας συμφωνίας, μεταξύ άλλων σε πετρέλαιο και χρυσό, έχουν ήδη ξεκινήσει.
Όλες οι ενδείξεις δείχνουν πως η πιθανή δημιουργία ενός ενιαίου νομίσματος BRICS φιγουράρει στις συζητήσεις στο Γιοχάνεσμπουργκ. Ο Πούτιν έκανε αναφορά σε αυτό στη δήλωσή του στα ΜΜΕ, λέγοντας: «Πιστεύω ότι ένα ενιαίο νόμισμα διακανονισμού αξίζει σίγουρα την προσοχή μας. Αυτό είναι ένα περίπλοκο ζήτημα, αλλά πρέπει να κινηθούμε προς την επίλυσή του με τον ένα ή τον άλλο τρόπο».
Υπάρχει κάθε πιθανότητα αυτή η περίπλοκη συζήτηση να προχωρήσει στις επόμενες δύο συνόδους κορυφής BRICS το 2024 και το 2025 υπό την προεδρία της Ρωσίας και της Βραζιλίας, αντίστοιχα, δύο κρατών μελών που υποστηρίζουν την ιδέα ενός κοινού νομίσματος.
Εν ολίγοις, με την είσοδο των τριών μεγάλων πετρελαιοπαραγωγών χωρών του Περσικού Κόλπου, οι BRICS 2023 θα σηματοδοτήσουν την αρχή της κατάρρευσης του πετροδολαρίου. Αυτό είναι ένα τεράστιο βήμα προς έναν πολυπολικό κόσμο. Οι νέοι μηχανισμοί διακανονισμού, το κοινό νόμισμα, κ.ά., θα εκθρονίσουν σταθερά το δολάριο, απελευθερώνοντας την παγκόσμια οικονομία από τα νύχια της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ.
Οχύρωση του Παγκόσμιου Νότου
Το σκεπτικό πίσω από την εισαγωγή των τριών πετρελαϊκών κρατών της Δυτικής Ασίας —μαζί με την Αίγυπτο και την Αιθιοπία— μπορεί επίσης να αξιολογηθεί ως προς τις επιταγές της περιφερειακής συνδεσιμότητας με την αφρικανική ήπειρο, την οποία η Ρωσία και η Κίνα θεωρούν ότι βρίσκεται στο κατώφλι μιας ιστορικής οικονομικής μεταμόρφωση. Μέχρι το 2050, μόνο οι δαπάνες για τη μεταποίηση προβλέπεται να φτάσουν το 1 τρισεκατομμύριο δολάρια στην Αφρική, προσφέροντας τεράστιες ευκαιρίες για τις παγκόσμιες επιχειρήσεις.
Αλλά η αποτελεσματική ενδοαφρικανική ολοκλήρωση θα είναι κρίσιμη για τον οικονομικό μετασχηματισμό της ηπείρου. Η Ρωσία ελπίζει να συνδέσει την περιοχή του Περσικού Κόλπου με τον Διεθνή Μεταφορικό Διάδρομο Βορρά-Νότου, ένα δίκτυο πολλαπλών τρόπων μεταφοράς 7.200 χιλιομέτρων πλοίων, σιδηροδρομικών και οδικών διαδρομών για τη μετακίνηση εμπορευμάτων, και να το επεκτείνει περαιτέρω στην αφρικανική αγορά.
Η Μόσχα συζητά με το Κάιρο τη δημιουργία ειδικής οικονομικής ζώνης στην περιοχή της διώρυγας του Σουέζ. Η Σαουδική Αραβία επεκτείνει ένα σαρωτικό σιδηροδρομικό δίκτυο που συνδέει το βορρά και το νότο. Μια σειρά νέων λιμανιών σχεδιάζεται κατά μήκος της ακτογραμμής της Σαουδικής Αραβίας και των Εμιράτων.
Σε τελική ανάλυση, το μεγάλο ερώτημα είναι αν αυτό που έγινε στο Γιοχάνεσμπουργκ είναι η επέκταση των BRICS ως «αυτόνομη» εκδήλωση. Σίγουρα, η ολονύκτια εμφάνιση έξι σημαντικών κρατών κάτω από το σκέπαστρό της – τα οποία θα ενταχθούν πλήρως στους BRICS από την 1η Ιανουαρίου 2024 – βραχυκύκλωσε όλες τις διαδικαστικές, παρατεταμένες διαδικασίες, όπως συνηθίζεται στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO) ή στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η αίσθηση του επείγοντος είναι απτή. Χωρίς ερωτήσεις; δεν ακολούθησε ανάκριση. Δεν αναμένεται έκθεση συμμόρφωσης από τα νέα κράτη μέλη που επιλέχθηκαν. Οι χώρες, η κάθε μια περιφερειακή δύναμη με τα δικά της διαπιστευτήρια, απλώς μπήκαν σε ένα κόκκινο χαλί.
Βεβαίως, πολλή σύγχυση και ήρεμες συζητήσεις μεταξύ Ρωσίας και Κίνας άνοιξαν το δρόμο. Οι Ρώσοι είναι εξαιρετικοί στο να ξεχωρίζουν τις τακτικές από την στρατηγική, και σε αυτή την περίπτωση, τυχαίνει να συνδυάζονται με την παγκόσμια τάξη που έχει υποστηρίξει η Μόσχα.
Σε συνδυασμό με τη βαθιά μεταρρύθμιση του εμπορίου και των πληρωμών που είναι ήδη στα σκαριά, αυτό που συμβαίνει δεν είναι λιγότερο από την αντικατάσταση του διεθνούς εμπορικού συστήματος που κυβερνάται αποκλειστικά από τη Δύση τους τελευταίους αιώνες με στόχο τη μεταφορά πλούτου. από τον υπόλοιπο κόσμο στον περιποιημένο «κήπο» τους. Εκτός κι αν η συλλογική δύση δείξει τη σοφία να προσαρμοστεί στις νέες πραγματικότητες, τα ζιζάνια μπορεί σύντομα να αρχίσουν να καταλαμβάνουν τον «κήπο» της και να τον μετατρέψουν σε ζούγκλα. Η οικονομική ανάκαμψη της Ευρώπης θα είναι προκλητική.
Έρχονται ταραγμένοι καιροί
Εν ολίγοις, η ιστορική σημασία της επέκτασης των BRICS πρέπει να σταθμιστεί με τους ακόλουθους όρους: Πρώτον, το Ιράν και δύο πρώην περιφερειακοί σύμμαχοι των ΗΠΑ, η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, αποκτούν τον απαραίτητο χώρο για να διαπραγματευτούν μια ισότιμη σχέση με την Ουάσιγκτον με βάση τον αμοιβαί σεβασμό και όφελος. Μην κάνετε λάθος, έχουν διάθεση να το αξιοποιήσουν.
Δεύτερον, η δυτική κυριαρχία της Δυτικής Ασίας τελειώνει, υπό ιστορική έννοια, προαναγγέλλοντας μια βαθιά αλλαγή στην περιφερειακή τάξη. Η διαδικασία που ξεκίνησε η Κίνα -με την αθόρυβη ρωσική υποστήριξη πίσω από την αυλαία- μεσολαβώντας στη συμφιλίωση Σαουδικής Αραβίας-Ιράν θα προχωρήσει τώρα προς τη λογική της κατάληξη αργά παρά αργότερα.
Αυτό σημαίνει πως η αποικιακή νοοτροπία της Δύσης του «διαίρει και βασίλευε» δε θα έχει πλέον δέκτες μεταξύ των περιφερειακών κρατών. Έτσι, αυτό που συνέβη στο Γιοχάνεσμπουργκ θα ήταν επακόλουθο και για το Ισραήλ και την Τουρκία.
Τέλος, το πιο σημαντικό, η διαδικασία αποδολαριοποίησης, η οποία θα είχε κινηθεί με ρυθμούς χελώνας, τώρα θα επιταχυνθεί. Αυτό που είχε προειδοποιήσει ο Πούτιν όταν η κυβέρνηση Μπάιντεν επέβαλε τις «κυρώσεις από την κόλαση» κατά της Ρωσίας —ειδικά την απομάκρυνσή της από το σύστημα πληρωμών SWIFT—δηλαδή πως οι Ηνωμένες Πολιτείες θα έπρεπε να πληρώσουν πολύ βαρύ τίμημα, γίνεται πραγματικότητα. Η ανάκαμψη μόλις αρχίζει στο διεθνές χρηματοπιστωτικό και εμπορικό σύστημα.
Η Δύση απλά δεν μπορεί να κερδίσει στην επικείμενη αντιπαράθεση με την Παγκόσμια Πλειοψηφία. Και η μετάβαση μπορεί να αντιμετωπιστεί από την Ουάσιγκτον μόνο μέσω της συμφιλίωσης με τη Μόσχα και το Πεκίνο, όχι ένα εύκολο δηλητήριο για να καταπιούν οι Αμερικανοί.
Αυτό θα πρέπει να ξεκινήσει με τον τερματισμό του πολέμου κατά της Ρωσίας στην Ουκρανία και την υποχώρηση ή την εγκατάλειψη της προσπάθειας να τροφοδοτήσει τις εντάσεις με την Κίνα για την Ταϊβάν. Από την άλλη πλευρά, οποιαδήποτε αλλαγή πορείας στη στρατηγική των ΗΠΑ μακριά από τις πολεμικές στρατιωτικοποιημένες πολιτικές τους θα έχει μακροπρόθεσμες επιπτώσεις για ολόκληρο το σύστημα της δυτικής συμμαχίας υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, ενώ βραχυπρόθεσμα θα επηρεάσει πολύ την εκστρατεία επανεκλογής του Προέδρου Τζο Μπάιντεν. Η ταπεινωτική ήττα στον πόλεμο της Ουκρανίας δεν μπορεί πλέον να συγκαλυφθεί.
Οι εποχές που έρχονται θα είναι ταραχώδεις καθώς η παλιά, εγωκεντρική, ηγεμονική δυτική νοοτροπία δε θα παραδοθεί εύκολα. Όσο για τις εδραιωμένες ομάδες συμφερόντων στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, το βασικό τους ένστικτο θα είναι να επινοήσουν τακτικές για να σταματήσουν την πορεία της ιστορίας. Αλλά δε θα λειτουργήσει εάν οι BRICS παραμείνουν στην πορεία.