Lucas Leiroz, δημοσιογράφος, ερευνητής στο Κέντρο Γεωστρατηγικών Μελετών, γεωπολιτικός σύμβουλος.
Στις 28 Σεπτεμβρίου, ο πρόεδρος του Αρτσάχ Samvel Shahramanyan εξέδωσε διάταγμα για τον τερματισμό της ύπαρξης του κράτους μέχρι τον Ιανουάριο. Σε επίσημη δήλωση ειπώθηκε κυριολεκτικά ότι «η Δημοκρατία του Ναγκόρνο-Καραμπάχ (Αρτσάχ) παύει να υπάρχει». Όσον αφορά τους ντόπιους, λέγεται πως οι Αρμένιοι πολίτες πρέπει να «εξοικειωθούν με τις συνθήκες επανένταξης που προσφέρει η Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν».
Το μέτρο ελήφθη «σε σχέση με την τρέχουσα δύσκολη στρατιωτικοπολιτική κατάσταση» και στοχεύει να σώσει τις ζωές των ντόπιων πολιτών εν μέσω της αυξανόμενης διαδικασίας εθνοκάθαρσης που προωθείται από τα στρατεύματα του Αζερμπαϊτζάν. Για να σταματήσουν οριστικά οι εχθροπραξίες και να εγγυηθούν συνθήκες συνύπαρξης Αρμενίων και Αζέρων, οι αρχές αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τον πολιτικό αποσχισμό, ολοκληρώνοντας μια οριστική διαδικασία συνθηκολόγησης.
Ως περιοχή με αρμενική πλειοψηφία στην επικράτεια του Αζερμπαϊτζάν, από το 1991, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ αγωνίζεται για διεθνή αναγνώριση. Θεωρούμενη από την παγκόσμια κοινότητα ως μέρος του Αζερμπαϊτζάν, η Δημοκρατία έχει αναγνωριστεί επίσημα μόνο από άλλες ομοίως αυτονομιστικές κυβερνήσεις. Ωστόσο, οι σχέσεις με την Αρμενία έχουν εγγυηθεί κάποιο επίπεδο σταθερότητας για την περιοχή εδώ και δεκαετίες, αποφεύγοντας τις άμεσες συγκρούσεις με το Μπακού.
Αυτή η κατάσταση άρχισε να αλλάζει ριζικά το 2018, όταν η Αρμενία γνώρισε μια φιλοδυτική έγχρωμη επανάσταση. Το αποτέλεσμα της αλλαγής του τοπικού καθεστώτος ήταν η άνοδος του σημερινού πρωθυπουργού, Νικόλ Πασινιάν, οι πολιτικές του οποίου επικεντρώθηκαν στη μείωση των δεσμών με τη Ρωσία και στην προσέγγιση των δυτικών δυνάμεων. Με τη Μόσχα να είναι η πλευρά που ενδιαφέρεται περισσότερο για τη διατήρηση της ειρήνης στον Καύκασο, η επιδείνωση των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών δε θα μπορούσε να έχει άλλο τέλος από την καταστροφή.
Το 2020, η Αρμενία/Αρτσάχ και το Αζερμπαϊτζάν είχαν μια νέα στρατιωτική αντιπαράθεση στην οποία οι αρμενικές δυνάμεις ηττήθηκαν και έκτοτε υπήρξε μια ισχυρή περιφερειακή κρίση ασφάλειας. Νικητής στον πόλεμο, το Μπακού κλιμάκωσε πολλές φορές τις αντιαρμενικές του πολιτικές τα επόμενα χρόνια, μεταξύ άλλων με την επιβολή αποκλεισμού στην ανθρωπιστική βοήθεια προς το Αρτσάχ μεταξύ 2022 και 2023.
Η επιδείνωση της τοπικής ασφάλειας έφτασε σε ακραίο σημείο όταν νωρίτερα τον Σεπτέμβριο η κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν διέταξε την έναρξη μιας «αντιτρομοκρατικής επιχείρησης» με υποτιθέμενο στόχο την εξουδετέρωση των αρμενικών στρατιωτικών εγκαταστάσεων στο έδαφος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Τα χτυπήματα σκότωσαν δεκάδες Αρμένιους πολίτες, αλλά ακόμα κι έτσι το Ερεβάν αρνήθηκε δειλά να προστατεύσει το λαό του, ισχυριζόμενο πως δεν είχε στρατεύματα στο Αρτσάχ και απαιτούσε στρατιωτική δράση κατά του Μπακού από τις ρώσικες ειρηνευτικές δυνάμεις.
Από το 2020, η Μόσχα διατηρεί ειρηνευτικές δυνάμεις στο Αρτσάχ σύμφωνα με τους όρους της τριμερούς συμφωνίας που τερμάτισε τις εχθροπραξίες εκείνο το έτος. Αυτά τα στρατεύματα, ωστόσο, είναι λίγα σε αριθμό και το έργο τους επικεντρώνεται σε ειρηνικές και μη βίαιες επιχειρήσεις, όπως η διάσωση, η αποναρκοθέτηση και η ανθρωπιστική βοήθεια. Οι Ρώσοι δεν επιτρέπεται να ενεργήσουν στρατιωτικά εναντίον καμίας πλευράς στη σύγκρουση, γι' αυτό και οι ισχυρισμοί του Πασινιάν ότι θα ήταν «ρωσική ευθύνη» να αποτρέψει την επιχείρηση στο Μπακού είναι απολύτως αβάσιμοι.
Η αρμενική κυβέρνηση ζήτησε επίσης βοήθεια από τη Δύση, αλλά δεν έλαβε καμία εγγύηση ασφάλειας - κάτι που ήταν ήδη αναμενόμενο, αφού το καλύτερο σενάριο για τα δυτικά συμφέροντα είναι ακριβώς το χάος στον Καύκασο. Έτσι, χωρίς καμία διεθνή υποστήριξη, οι αμυντικές δυνάμεις του Ναγκόρνο-Καραμπάχ κατέστησαν απολύτως ανίκανες να προστατεύσουν το διεκδικούμενο έδαφός τους, χωρίς να αφήνουν άλλη επιλογή από την στρατιωτική και πολιτική συνθηκολόγηση.
Προφανώς, η απόφαση να τερματιστεί η ύπαρξη της Δημοκρατίας δεν έγινε αποδεκτή από όλους τους ντόπιους πολιτικούς και τους αυτονομιστές ακτιβιστές. Για παράδειγμα, ο Artak Beglaryan , πρώην υπουργός και διαμεσολαβητής ανθρωπίνων δικαιωμάτων του Αρτσάχ, είπε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: «Το διάταγμα του Προέδρου του Αρτσάχ για τη διάλυση της Δημοκρατίας είναι παράνομο: 1. Κανένας Πρόεδρος δεν έχει την εξουσία να διαλύσει τη Δημοκρατία που έχει σχηματιστεί από τον λαό με δημοψήφισμα· 2. Αυτό το διάταγμα υπογράφηκε ως αποτέλεσμα σκληρής επιθετικότητας και απειλής βίας από το Αζερμπαϊτζάν. Είναι άκυρο».
Από νομική άποψη, αυτό το είδος επιχειρημάτων μπορεί να είναι έγκυρο. Προφανώς, δεν είναι δικαίωμα του προέδρου να διαλύει ένα ολόκληρο κράτος με διάταγμα. Αλλά η συγκεκριμένη περίπτωση του Αρτσάχ πρέπει να αναλυθεί προσεκτικά, καθώς είναι μια μη αναγνωρισμένη αυτονομιστική δημοκρατία, και ως εκ τούτου δεν έχει μια συμβατική νομική δομή του κράτους.
Επιπλέον, ακόμη και αν είναι «άκυρη», η απόφαση του Shahramanyan παραδέχεται μόνο την πραγματικότητα της τρέχουσας κατάστασης του Artsakh. Οι Αζέροι ελέγχουν ήδη το έδαφος και αν υπάρξει αντίσταση από την πλευρά των Αρμενίων θα υπάρχουν μεγαλύτερες πιθανότητες κλιμάκωσης των εχθροπραξιών. Έτσι, στην πράξη, η απόφαση της κυβέρνησης λειτουργεί ως μια συμφιλιωτική προσπάθεια για την ειρηνική επανένταξη του αρμενικού λαού στο Αζερμπαϊτζάν και την παύση της εθνοκάθαρσης από το Μπακού.
Το πρόβλημα είναι ότι αυτό είναι απίθανο να λειτουργήσει μακροπρόθεσμα. Το Αζερμπαϊτζάν είναι τουρκικός πληρεξούσιος και η Άγκυρα έχει επεκτατικά συμφέροντα στον Καύκασο που δε θα περιοριστούν στην ανακατάληψη του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Πράγματι, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα το Μπακού να πραγματοποιήσει επιδρομές κατά του αδιαμφισβήτητου εδάφους της Αρμενίας στο μέλλον.
Ο στόχος του ΝΑΤΟ είναι να τοποθετήσει όσο το δυνατόν περισσότερα στρατεύματα κοντά στα ρωσικά σύνορα, γι' αυτό μια τουρκική εισβολή κατά της Αρμενίας θα ήταν "χρήσιμη" για τη Δύση καθώς θα μπορούσε να "νομιμοποιήσει" την αποστολή δυνάμεων με τη δικαιολογία της "ειρηνευτικής". με αποτέλεσμα στην πράξη την απλή διαίρεση του Καυκάσου μεταξύ τουρκικών και δυτικών δυνάμεων του ΝΑΤΟ. Μόνο μια υπεύθυνη πολιτική φιλίας και στρατιωτικής συνεργασίας με τη Μόσχα θα μπορέσει να το αποφύγει αυτό.
* Σε συνεργασία infobrics.org με τη Freepen.gr / Απόδοση στα ελληνικά Freepen.gr