Αυτό που κάνει μια σχέση εξουσίας ενδιαφέρουσα στις διεθνείς σχέσεις είναι ότι δεν είναι ποτέ αρκετά στατική και η λεπτή ισορροπία της απαιτεί συνεχή φροντίδα, εξισορροπητικές ενέργειες και τελειοποίηση. Οι σχέσεις Τουρκίας-Ρωσίας ταιριάζουν απόλυτα σε αυτό το παράδειγμα.
MK Bhadrakumar - thecradle.co / Παρουσίαση Freepen.gr
Η 10μηνη παύση σε μια πρόσωπο με πρόσωπο αλληλεπίδραση μεταξύ του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν και του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στη συνάντησή τους στο Σότσι στις 4 Σεπτεμβρίου ήταν αφύσικη, δεδομένου του χείμαρρου ζωτικής σημασίας γεωπολιτικών γεγονότων που έλαβαν χώρα στο ενδιάμεσο.
Από την τελευταία συνάντηση των δύο αρχηγών κρατών στην Αστάνα τον περασμένο Οκτώβριο, η Μόσχα έχει κερδίσει το πάνω χέρι στα πεδία των μαχών της Ουκρανίας. Η λεγόμενη συμφωνία για τα σιτηρά με τη Ρωσία και την Ουκρανία, με τη μεσολάβηση της Άγκυρας υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, ολοκληρώθηκε. Η ασφάλεια της περιοχής της Μαύρης Θάλασσας άγγιξε ένα νέο επίπεδο κρισιμότητας καθώς η αγγλοαμερικανική εμμονή με την Κριμαία αυξήθηκε και, πάνω απ' όλα, ο Ερντογάν εξασφάλισε άλλη μια θητεία ως πρόεδρος, γεγονός που τον τοποθετεί στην καυτή έδρα για να αντιστρέψει τη χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση της Τουρκίας.
Ίδρυμα των σχέσεων της Ρωσίας με την Τουρκία
Στο τέλος της εκλογικής του νίκης, ο Ερντογάν κατέβαλε ορισμένες προσπάθειες να διορθώσει τις σχέσεις με τη Δύση, σηματοδοτώντας την προθυμία να συμφωνήσει με την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ και δείχνοντας αλληλεγγύη με την Ουκρανία. Σε κινήσεις που θα μπορούσαν να αναστατώσουν σοβαρά τη Μόσχα, η Άγκυρα απελευθέρωσε άθελα τους διοικητές του Αζόφ που συνελήφθησαν από τη Ρωσία στη Μαριούπολη πέρυσι και ανακοίνωσε την πρόθεσή της να παράγει από κοινού όπλα με την Ουκρανία.
Ωστόσο, η Μόσχα αντέδρασε προσεκτικά. Το Κρεμλίνο θα μπορούσε να αντέξει οικονομικά να σηματοδοτήσει το χρόνο, καθώς αυτή είναι επίσης μια ασύμμετρη σχέση όπου η Ρωσία έχει το πάνω χέρι. Η Μόσχα μπορούσε να αισθανθεί ότι ο Ερντογάν δεν «στρεφόταν» πραγματικά προς τη Δύση, αλλά μάλλον έδειχνε ενδιαφέρον για τη βελτίωση των δυτικών δεσμών που είχαν επιδεινωθεί τα τελευταία χρόνια -και η έκβασή τους δεν είναι καθόλου βέβαιη.
Βασικά, οι σχέσεις της Ρωσίας με την Τουρκία ενισχύονται από τις θερμές προσωπικές εξισώσεις μεταξύ Πούτιν και Ερντογάν, και οι δύο ηγέτες είναι τέλειοι ρεαλιστές με κοινά συμφέροντα και θέληση να αμφισβητήσουν τη δυτική κυριαρχία στην περιφερειακή πολιτική. Η Μόσχα γνωρίζει πολύ καλά ότι οι ελπίδες της Τουρκίας για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένουν ένα τραβηγμένο όνειρο.
Η «γλώσσα του σώματος» της συνάντησης στο Σότσι επιβεβαίωσε πως δεν υπάρχει αλλαγή στο ύφος της προσωπικής σχέσης των δύο ηγετών. Τηλεοπτικά πλάνα δείχνουν τους δύο άνδρες να χαμογελούν και να δίνουν τα χέρια κατά την άφιξη του Ερντογάν στην κατοικία του Πούτιν, όπου ο Ρώσος πρόεδρος πρότεινε στον καλεσμένο του να κάνει διακοπές στο θέρετρο της Μαύρης Θάλασσας.
Συμφωνία εξαγωγής σιτηρών που αλλάζει το παιχνίδι
Στην εναρκτήρια ομιλία του, ο Πούτιν έκανε τον Ερντογάν να χαλαρώσει, καθησυχάζοντάς τον εκ των προτέρων ότι η ρωσική προσφορά για τη δημιουργία ενός παγκόσμιου «ενεργειακού κόμβου» στην Τουρκία είναι πολύ στα χαρτιά και θα υλοποιηθεί σύντομα.
Ωστόσο, το κερασάκι στην τούρτα είναι η προτεινόμενη συμφωνία που θα διευκολύνει τις ελεύθερες εξαγωγές σιτηρών από τη Ρωσία σε έξι αφρικανικά έθνη με τη βοήθεια της Τουρκίας και του Κατάρ. Παρουσία του Ερντογάν, ο Πούτιν ανακοίνωσε:
«Είμαστε κοντά στην ολοκλήρωση συμφωνιών με έξι αφρικανικά κράτη, όπου σκοπεύουμε να προμηθεύσουμε τρόφιμα δωρεάν και ακόμη και να πραγματοποιήσουμε δωρεάν παράδοση και υλικοτεχνική υποστήριξη. Οι παραδόσεις θα ξεκινήσουν τις επόμενες δύο εβδομάδες»
Η πολιτική και γεωπολιτική απήχηση αυτής της απόφασης στην Αφρική είναι απλώς ανυπολόγιστη — η Ρωσία προσφέρει, αφενός, τον όμιλο Wagner ως φύλακα και από την άλλη, επισιτιστική ασφάλεια για την ήπειρο. Με μια κίνηση, η δυτική προπαγάνδα καταρρίφθηκε, με κάποια βοήθεια από την Άγκυρα.
Ο Ερντογάν, από την πλευρά του, εξέφρασε τη βεβαιότητα ότι η Ρωσία θα αναβιώσει «σύντομα» τη συμφωνία για τα σιτηρά στη Μαύρη Θάλασσα, ενώ απηχούσε επίσης τη θέση του Πούτιν πως η Δύση είχε προδώσει τις δεσμεύσεις της για τη συμφωνία με τη Ρωσία. Ομοίως, απομάκρυνε την Άγκυρα από τα αντίπαλα δυτικά σχέδια να στείλει σιτηρά στη Μαύρη Θάλασσα - η οποία πλέον δεν αποτελεί θέση εκκίνησης. Όπως το έθεσε:
«Οι εναλλακτικές προτάσεις που εισήχθησαν στην ατζέντα δε θα μπορούσαν να προσφέρουν ένα βιώσιμο, ασφαλές και μόνιμο μοντέλο βασισμένο στη συνεργασία μεταξύ των μερών, όπως η Πρωτοβουλία της Μαύρης Θάλασσας».
Είναι σημαντικό ότι ο Ερντογάν εξέφρασε αισιοδοξία πως εξακολουθεί να πιστεύει ότι μπορεί να βρεθεί σύντομα λύση για την αναβίωση της συμφωνίας για τα σιτηρά, συμπεριλαμβανομένης της κάλυψης των κενών που απομένουν.
Ο Τούρκος Πρόεδρος συνοδευόταν στο Σότσι από μια μεγάλη αντιπροσωπεία που περιελάμβανε τους υπουργούς Άμυνας, Εξωτερικών, Ενέργειας και Οικονομικών της Τουρκίας, καθώς και τον επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας που συναντήθηκε χωριστά με τον ομόλογό του για να προχωρήσουν οι διαπραγματεύσεις για ένα σύστημα πληρωμών σε τοπικά νομίσματα, το οποίο υποστήριξε δημόσια ο Ερντογάν όταν είπε:
«Πιστεύω πως η μετάβαση σε τοπικά νομίσματα είναι εξαιρετικά σημαντική στις διμερείς σχέσεις».
Ο σεβασμός της Ρωσίας για την κυριαρχία της Τουρκίας
Πράγματι, το εμπόριο είναι η ατμομηχανή της ρωσοτουρκικής σχέσης, σημειώνοντας μια τεράστια αύξηση της τάξης του 80% στα 62 δισεκατομμύρια δολάρια. Πέντε εκατομμύρια Ρώσοι τουρίστες επισκέφτηκαν την Τουρκία φέτος. Ο Πούτιν εξέφρασε την ικανοποίησή του που ο ίδιος και ο Ερντογάν ανέβασαν τις σχέσεις σε «πολύ καλό, υψηλό επίπεδο». Είναι ενδιαφέρον πως ο Πούτιν ξεχώρισε την κατασκευή του πυρηνικού σταθμού Akkuyu - τον πρώτο της Τουρκίας, που κατασκευάστηκε από τους Ρώσους - ο οποίος θα είναι πλήρως λειτουργικός το επόμενο έτος, καθώς περιέγραψε την Τουρκία ως νέο μέλος της «διεθνούς πυρηνικής λέσχης».
Είναι μετρημένες λέξεις, αναμφίβολα. Το μήνυμα από τις συνομιλίες στο Σότσι είναι ότι οι ρωσοτουρκικές σχέσεις έχουν αποκτήσει ωριμότητα. Η σύνοδος κορυφής ακολούθησε τις συνομιλίες της περασμένης εβδομάδας μεταξύ του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών Χακάν Φιντάν και του Ρώσου ομολόγου του Σεργκέι Λαβρόφ και του υπουργού Άμυνας Σεργκέι Σόιγκου στη Μόσχα.
Αργότερα, παρουσία του Φιντάν, ο Λαβρόφ μίλησε εκτενώς και με εξαιρετική σαφήνεια για τις πολιτικές της Ρωσίας έναντι της Τουρκίας. Η σημασία έγκειται στη βαθιά εκτίμηση της Ρωσίας για την ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική της Τουρκίας, «η οποία είναι προσανατολισμένη προς τα δικά της εθνικά συμφέροντα», αντιστεκόμενη στη δυτική πίεση.
Ο Λαβρόφ είπε ότι η «εποικοδομητική και δίκαιη αλληλεπίδραση» της Τουρκίας με τη Ρωσία δεν είναι μόνο αμοιβαία επωφελής οικονομικά και συμφέρουσα, αλλά ενισχύει επίσης την «κυρίαρχη βάση» της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας. Ο Λαβρόφ εξέφρασε την ελπίδα πως η Τουρκία «θα συνεχίσει να απαντά με αμοιβαιότητα παρά την πίεση των Ηνωμένων Πολιτειών και των συμμάχων τους που επιδιώκουν να βάλουν τους πάντες εναντίον της Ρωσικής Ομοσπονδίας», καταλήγοντας:
«Η αποτελεσματικότητα του πολιτικού μας διαλόγου και της οικονομικής συνεργασίας θα συνεχίσουν να εξαρτώνται από την αμοιβαία βούληση να ληφθούν υπόψη οι ανησυχίες και τα συμφέροντα του άλλου και να επιδιωχθεί η εξισορρόπησή τους. Οι Τούρκοι εταίροι μας διαθέτουν το απαραίτητο στρατηγικό όραμα. Θα συνεχίσουμε να τηρούμε προσεγγίσεις που βασίζονται στον αμοιβαίο σεβασμό και την ισορροπία συμφερόντων».
Μια ισότιμη και εξελισσόμενη εταιρική σχέση
Προφανώς, ο Λαβρόφ μίλησε με μεγάλη σκέψη και σκοπό. Αυτό που προκύπτει είναι ότι, παρόλο που η Τουρκία, μέλος του ΝΑΤΟ, δεν έχει ακόμη επιδιώξει ένταξη στους διευρυμένους BRICS ή στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO) —σε αντίθεση με το Ιράν, τη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ή την Αίγυπτο— η Ρωσία ωστόσο δίνει καίρια σημασία στην Τουρκία δεδομένης της στρατηγικής της αυτονομίας, το οποίο αλλάζει το παιχνίδι στην περιφερειακή πολιτική και καθορίζει τις τάσεις.
Οι παρατηρήσεις του δείχνουν τη ματαιότητα της αξιολόγησης των σχέσεων εξουσίας με όρους ιεραρχίας. Ούτε μια φορά ο Λαβρόφ δεν ισχυρίστηκε ιδεολογικές συγγένειες με την Τουρκία. Αντίθετα, η ισχυρή ανεξαρτησία της Τουρκίας από την ηγεμονία των ΗΠΑ υπό την ηγεσία του Ερντογάν είναι αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία για τη Ρωσία. Προσφέρεται ως στρατηγική εταιρική σχέση; Η κριτική επιτροπή είναι ακόμα έξω.
Οι ρωσοτουρκικές σχέσεις στηρίζονται στο αμοιβαίο συμφέρον και τον αμοιβαίο σεβασμό, όπου οι διαφορές εμφανίζονται κάθε τόσο, αλλά και οι δύο φροντίζουν να τις αποτρέψουν από το να στραφούν σε διαφωνίες. Ήταν η σειρά του Πούτιν να ταξιδέψει στην Τουρκία, αλλά αντ' αυτού ο Ερντογάν τηλεφώνησε. Δεν υπάρχει μικρότερος ή ανώτερος σύντροφος στην ισότιμη σχέση τους.
Η σχέση με την Τουρκία έχει εξελιχθεί σε ένα ενδιαφέρον διάνυσμα της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, το οποίο είναι, φυσικά, συνεπές με το όραμά της για πολυπολικότητα. Μπορεί επίσης να προσφέρει ένα νέο μοντέλο για τις σχέσεις της Ρωσίας με άλλες περιφερειακές δυνάμεις που κλίνουν προς τη Δύση, δεδομένων των γεωπολιτικών αβεβαιοτήτων που επικρατούν. Όπως δήλωσε πρόσφατα ο Λαβρόφ, η Ρωσία είναι πρόθυμη να συνεργαστεί με οποιαδήποτε χώρα εκτιμά την ανεξαρτησία της.