Uriel Araujo, ερευνητής με έμφαση στις διεθνείς και εθνοτικές συγκρούσεις
Η εν εξελίξει αποστολή της ΕΕ στην Αρμενία (EUMA) βασίζεται στις δύο προηγούμενες ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες και διευθύνεται από τον Markus Ritter, αξιωματικό της Γερμανικής Ομοσπονδιακής Αστυνομίας και πρώην Αρχηγό της Συμβουλευτικής Αποστολής της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Ιράκ. Συχνά περιγράφεται ως «μη στρατιωτική ανάπτυξη» της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Υποτίθεται πως δεν υπάρχει στρατιωτικό προσωπικό μεταξύ των «παρατηρητών» της EUMA, αλλά, σύμφωνα με τον επικεφαλής της, Μάρκους Ρίτερ, υπάρχουν «πρώην αστυνομικοί» και «πρώην συνοριοφύλακες». Επίσης, σύμφωνα με τον ίδιο, η αποστολή δεν παρέχει αποτελέσματα παρακολούθησης στις αρμενικές αρχές στο Ερεβάν, αλλά μόνο στα κεντρικά γραφεία της ΕΕ. Τον Απρίλιο του 2023, ο Ritter είπε: «Πολλοί Αρμένιοι πιστεύουν πως θα υπάρξει μια ανοιξιάτικη επίθεση από το Αζερμπαϊτζάν. Αν αυτό δε συμβεί, η αποστολή μας είναι ήδη επιτυχημένη». Φαίνεται ότι η αποστολή δεν είχε μεγάλη επιτυχία, με τα δικά του μέτρα, λαμβάνοντας υπόψη πως τον περασμένο μήνα οι αζερικές αρχές στο Μπακού που υποστηρίζονται από την Τουρκία έκαναν ακριβώς αυτό, ως μέρος μιας εκστρατείας εθνοκάθαρσης που στόχευε τους Αρμένιους.
Από το 2020, περίπου 2000 Ρώσοι ειρηνευτικές δυνάμεις έχουν αναπτυχθεί στη μεθοριακή περιοχή Αζερμπαϊτζάν-Αρμενίας για να εξασφαλίσουν την ασφαλή διέλευση, επιβάλλοντας παράλληλα μια συμφωνία κατάπαυσης του πυρός. Η αναταραχή στο διάδρομο του Λατσίν που ξεκίνησε το Δεκέμβριο του 2022, στον απόηχο της στρατιωτικής εκστρατείας της Μόσχας στην Ουκρανία) έδωσε στην Ουάσιγκτον ένα παράθυρο ευκαιρίας να αυξήσει την επιρροή στην περιοχή προσφέροντας μεσολάβηση, με επιπτώσεις σε ολόκληρη την Κεντρική Ασία πέρα από την περιοχή του Νοτίου Καυκάσου - Άλλωστε, το δεύτερο και το πρώτο συνδέονται όλο και περισσότερο σήμερα. Η ΕΕ με τη σειρά της είχε ήδη προσπαθήσει να μεσολαβήσει στη σύγκρουση το Δεκέμβριο του 2021, έχοντας αποκτήσει πιο σημαντική παρουσία εκεί μετά την ουκρανική κρίση.
Με άλλα λόγια, ενώ η Ρωσία έχει αποσπαστεί από το δικό της πόλεμο φθοράς κατά των ΗΠΑ στην Ουκρανία (η Δύση ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την κρίση στην Ουκρανία τουλάχιστον από το 2014), ορισμένες νέες εξελίξεις έχουν δημιουργηθεί στο Νότιο Καύκασο. Έγραψα, το Μάιο, για το πώς μια ήδη επιβαρυμένη Ουάσιγκτον βλέπει την Κεντρική Ασία. Η Μόσχα ούτως ή άλλως ήταν εγγυητής της ασφάλειας της Αρμενίας και η «στροφή προς τη Δύση» της τελευταίας μπορεί να χαρακτηριστεί ως αποτυχία.
Λένε πως «ο νικητής τα παίρνει όλα». Αυτό δε συμβαίνει πάντα, αλλά το Αζερμπαϊτζάν έχει σίγουρα καρπωθεί οφέλη. Εκτός από την αρπαγή εδαφών, σύμφωνα με έκθεση του CMI Σεπτεμβρίου, η χώρα «αναμφίβολα θα συνεχίσει να επωφελείται από τις στενές σχέσεις ασφαλείας που έχει δημιουργήσει με την Τουρκία και το Ισραήλ ενόψει του πολέμου» και, επιπλέον, απολαμβάνει τη δυνατότητα «σύνδεσης με το θύλακα του Ναχιτσεβάν μέσω του αρμενικού εδάφους», «συνδέοντας τελικά την Τουρκία με την Κεντρική Ασία και την Κίνα» μέσω της Κασπίας Θάλασσας.
Στον κόσμο μετά το 2022, το πλούσιο σε ενέργεια Αζερμπαϊτζάν βρίσκεται σε πολύ πλεονεκτική θέση. Η χώρα συμμετέχει στην πρωτοβουλία Belt and Road του Πεκίνου, συνεργάζεται στρατιωτικά με το Τελ Αβίβ και θεωρείται από τις Βρυξέλλες ως ενεργειακός εταίρος. Από την σκοπιά της Ευρώπης που λιμοκτονεί από ενέργεια, το έθνος του Νοτίου Καυκάσου είναι σημαντικό λόγω της ανάγκης της Ευρώπης μετά το Nord Stream να «διαφοροποιηθεί μακριά από τη Ρωσία» προς υποτιθέμενους «πιο αξιόπιστους» εταίρους, σύμφωνα με τα λόγια της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen κατά τη διάρκεια της επίσκεψή της στην πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν, Μπακού τον Ιούλιο του 2022. Έχω γράψει στο παρελθόν για το πώς οι γεωπολιτικοί στόχοι του ΝΑΤΟ υπό την ηγεσία των ΗΠΑ και οι αμερικανικές γεωοικονομικές πολιτικές προς τη Μόσχα έχουν βλάψει πολύ την Ευρώπη, το μεγάλο δράμα της ηπείρου που έγκειται στο γεγονός ότι στην πραγματικότητα δεν μπορούσε να αντέξει οικονομικά να αποσυνδεθεί ενεργά από τη Ρωσία και δεν μπορεί εύκολα να διαχωριστεί από τη δομή του ΝΑΤΟ που ελέγχεται από τις ΗΠΑ.
Σε κάθε περίπτωση, από τότε που ξέσπασε η τρέχουσα σύγκρουση Ουκρανίας-Ρωσίας το Φεβρουάριο του 2022, το Μπακού έχει στην πραγματικότητα δεχτεί φλερτ από πολλούς διαφορετικούς παράγοντες, που επωφελούνται σε μεγάλο βαθμό από τη σύγκρουση, ως προμηθευτής ορυκτών καυσίμων που, σύμφωνα με αρκετούς αναλυτές, έχει τη δυνατότητα να εξελιχθεί σε «καταφύγιο» ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η Τουρκία με τη σειρά της παραμένει ωφελούμενος των περιφερειακών αναβαθμονομήσεων που προκλήθηκαν από τις συγκρούσεις στην Αρμενία και την Ουκρανία, και έτσι έχει ένα παράθυρο ευκαιρίας να επιδιώξει τους φιλόδοξους (και επικίνδυνους) νεο-οθωμανικούς στόχους της.
Αυτή η κατάσταση έχει λειτουργήσει αρκετά καλά για τους Αζέρους μέχρι στιγμής και τους έχει δώσει έναν ορισμένο βαθμό «ασυλίας», λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι κανένας σημαντικός παίκτης δε θα ήθελε να διαταράξει την ευαίσθητη ισορροπία της Κεντρικής Ασίας. Από την άλλη πλευρά, επιδιώκοντας εθνοκάθαρση στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, όπως το περιέγραψαν τόσο ο ανώτερος συνεργάτης του Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων, David J. Scheffer, όσο και ο γενικός πρέσβης της Αρμενίας, Edmon Marukyan, το Μπακού έχει αναμφισβήτητα ήδη σπάσει αυτή την ισορροπία με τον πιο δραματικός τρόπος. Με τα παγκόσμια φώτα της δημοσιότητας στην Ανατολική Ευρώπη και, πιο πρόσφατα, στην Παλαιστίνη, μένει να φανεί για πόσο καιρό θα συνεχιστεί η δεινή κατάσταση των Αρμενίων. Η πρώτη αποστολή των Ηνωμένων Εθνών στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ στάλθηκε πριν από ένα μήνα για πρώτη φορά μετά από 30 χρόνια, μόνο για να βρει μια «πόλη-φάντασμα» εκεί, με τους Αρμένιους να έχουν εγκαταλείψει μαζικά της περιοχή.
Σε μια ακόμη ένδειξη αποστασιοποίησης του Ερεβάν από τον Οργανισμό Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας (CSTO) του οποίου είναι μέλος, στις 11 Σεπτεμβρίου ξεκίνησαν κοινές στρατιωτικές ασκήσεις (Exercise Eagle Partner) μεταξύ των δυνάμεων των ΗΠΑ και της Αρμενίας. Το υπουργείο Άμυνας της Αρμενίας είπε πως στόχος τους ήταν να «αυξήσουν το επίπεδο διαλειτουργικότητας» με τις αμερικανικές δυνάμεις σε διεθνείς ειρηνευτικές αποστολές. Η Διοίκηση του Στρατού των ΗΠΑ για την Ευρώπη και την Αφρική δήλωσε ότι τέτοιες ασκήσεις θα βοηθήσουν τη 12η Ειρηνευτική Ταξιαρχία της χώρας να ανταποκριθεί στα πρότυπα του ΝΑΤΟ. Η Αρμενία εξακολουθεί να φιλοξενεί ρωσικές στρατιωτικές βάσεις, παρά το γεγονός πως ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Πασινιάν φέρεται να δήλωσε ότι δεν προσφέρουν πλέον «κανένα πλεονέκτημα». Υπάρχουν αναφορές πως η Ουάσιγκτον θα βοηθήσει επίσης το Ερεβάν να μεταρρυθμίσει τις υπηρεσίες επιβολής του νόμου, συνεργαζόμενο σε ένα σχέδιο που ξεκίνησε η Ευρωπαϊκή Ένωση. Ρωσοφοβικές και νεο-Μακκαρθιστικές πολιτικές παρόμοιες με αυτές που βλέπουμε σήμερα σε άλλα μέρη της Ευρώπης θα πρέπει να αναμένονται. Είναι επομένως εύκολο να δούμε πώς η περαιτέρω αμερικανο-αρμενική στρατιωτική συνεργασία μπορεί να ενισχύσει τις εντάσεις σε μια περιοχή που ήδη βράζει ενόψει μιας ολοένα πιο στρατιωτικοποιημένης και νατοϊκοποιημένης Ευρώπης.
Σε κάθε περίπτωση, οι προσπάθειες της Δύσης να αντικαταστήσει τη Μόσχα ως εγγυητής της ασφάλειας στην περιοχή του Νοτίου Καυκάσου μπορούν να περιγραφούν μόνο ως δραστική αποτυχία, ενόψει μιας συνεχιζόμενης και αδιαμφισβήτητης εκστρατείας εθνοκάθαρσης που υποστηρίζεται από την Τουρκία. Μην κάνετε λάθος, η Ρωσία παραμένει στην περιοχή και οποιαδήποτε τελική ειρηνευτική συμφωνία θα πρέπει να περιλαμβάνει τη Μόσχα. Η Ουάσιγκτον το γνωρίζει αυτό, αλλά θα συνεχίσει να στηρίζει την ΕΕ ως διευκολυντή, ενώ προσπαθεί να τοποθετηθεί περαιτέρω στην περιοχή, ως μέρος της στρατηγικής της για την Κεντρική Ασία - δεν είναι απλό έργο, αν σκεφτεί κανείς πόσο υπερεκτεταμένο είναι ήδη.
* Σε συνεργασία infobrics.org με τη Freepen.gr / Απόδοση στα ελληνικά Freepen.gr