Φατίχ Γιουρτσέβερ* - turkishminute.com / Παρουσίαση Freepen.gr
Ωστόσο, η άνευ όρων υποστήριξη της Τουρκίας στο Αζερμπαϊτζάν έναντι της Αρμενίας, με βάση εθνικιστικά κίνητρα, η αποτυχία της να ανοίξει τις συνοριακές πύλες με την Αρμενία, που ήταν κλειστές από το 1993, και η αποτυχία της να εξομαλύνει τις διπλωματικές σχέσεις με την Αρμενία — η Τουρκία διέκοψε τις διπλωματικές σχέσεις με την Αρμενία το 1993 λόγω της κατοχής από την Αρμενία στην περιοχή Kalbajar του Αζερμπαϊτζάν — περιέπλεξαν την περιφερειακή συνεργασία και έδωσαν στη Ρωσία την ευκαιρία να διατηρήσει την επιρροή της στο Νότιο Καύκασο εκμεταλλευόμενη τη σύγκρουση μεταξύ της Αρμενίας και το Αζερμπαϊτζάν. Λοιπόν, τι πρέπει να κάνει η Τουρκία για να αντιστρέψει αυτή την τάση;
Το 2023 ο στρατός του Αζερμπαϊτζάν ανέλαβε επιτυχώς τον έλεγχο της περιοχής Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η οποία είχε κηρυχθεί ως έδαφος του Αζερμπαϊτζάν σε μια δήλωση του 1991 στη σύνοδο κορυφής της Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών (ΚΑΚ) στο Αλμάτι του Καζακστάν. Η ΚΑΚ δημιουργήθηκε με μια συνθήκη μεταξύ της Ρωσίας, της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας στις 8 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους, σηματοδοτώντας την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Ωστόσο, ένα δημοψήφισμα που διεξήχθη στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ στις 10 Δεκεμβρίου 1991 οδήγησε σε ψήφους 99,89% υπέρ της πλήρους ανεξαρτησίας, την οποία το Αζερμπαϊτζάν δεν αναγνώρισε, οδηγώντας στον τερματισμό του αυτόνομου καθεστώτος της περιοχής. Κατά τη διάρκεια των προσπαθειών του Αζερμπαϊτζάν να αναλάβει τη διοίκηση, η αρμενική κυβέρνηση υποστήριξε το κίνημα ανεξαρτησίας στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, οδηγώντας σε βίαιη σύγκρουση μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν που διήρκεσε μέχρι το 1994.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου η Αρμενία κατέλαβε επτά περιοχές του Αζερμπαϊτζάν εκτός από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Ωστόσο, μεταξύ 1994 και 2020, το Αζερμπαϊτζάν σημείωσε σημαντική πρόοδο στον εκσυγχρονισμό και την ενίσχυση του στρατού του χρησιμοποιώντας την οικονομική του ισχύ, ιδίως μέσω αγορών όπλων από το Ισραήλ και την Τουρκία. Το 2020 το Αζερμπαϊτζάν ξεκίνησε μια επιτυχημένη στρατιωτική επιχείρηση που του επέτρεψε να ανακτήσει τα κατεχόμενα εδάφη του με τη βοήθεια των προαναφερθέντων όπλων και του ενισχυμένου στρατού του. Συμφωνία κατάπαυσης του πυρός υπογράφηκε στις 9 Νοεμβρίου 2020 μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας με ρωσική μεσολάβηση.
Αν και το Αζερμπαϊτζάν απελευθέρωσε επτά περιοχές γύρω από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ από την κατοχή με την στρατιωτική επιχείρηση που πραγματοποίησε το 2020, Ρώσοι ειρηνευτές εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ με βάση τη συμφωνία που επιτεύχθηκε με την Αρμενία υπό τη μεσολάβηση της Ρωσίας. Η κύρια στρατηγική της Ρωσίας ήταν να διαδώσει την επίλυση της σύγκρουσης στην περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ με την πάροδο του χρόνου και να εξασφαλίσει την υπογραφή μιας συνθήκης ειρήνης μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας υπό τη μεσολάβησή της. Ωστόσο, δεδομένου πως ο Πρόεδρος της Αρμενίας Nikol Pashinyan αναγνώρισε την περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ ως έδαφος του Αζερμπαϊτζάν σύμφωνα με τη Διακήρυξη του Αλμάτι, το Αζερμπαϊτζάν εκτίμησε διπλωματικά ότι οι συνθήκες και η διεθνής συγκυρία ήταν υπέρ του και πραγματοποίησε στρατιωτική επιχείρηση στην περιοχή Ναγκόρνο-Καραμπάχ στις 19 Σεπτεμβρίου και πήρε τον πλήρη έλεγχο της περιοχής.
Αυτή η μετανάστευση θα έχει σημαντικές επιπτώσεις στην πολιτική και οικονομική ζωή της Αρμενίας. Ο νυν πρόεδρος της Αρμενίας, Πασινιάν, τάσσεται υπέρ της απελευθέρωσης της Αρμενίας από τη ρωσική επιρροή και της δημιουργίας καλών σχέσεων με τις χώρες της ΕΕ και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Πασινιάν πιστεύει ότι ο ελεγχόμενος από τη Ρωσία Οργανισμός Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας, του οποίου η Αρμενία είναι μέλος, δεν μπορεί να καλύψει τις ανάγκες ασφάλειας της Αρμενίας επειδή δεν ανταποκρίθηκε στο αίτημα της Αρμενίας για βοήθεια στη σύγκρουση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Από την άλλη, η Αρμενία εξαρτάται οικονομικά από τη Ρωσία. Οι Ρώσοι κατέχουν τη σιδηροδρομική εταιρεία και την εταιρεία διανομής φυσικού αερίου στη χώρα. Τα ρωσικά στρατεύματα προστατεύουν τα σύνορα της Αρμενίας. Ως εκ τούτου, η Αρμενία πρέπει να δημιουργήσει καλές οικονομικές σχέσεις με την Τουρκία και το Αζερμπαϊτζάν για να εξαλείψει την επιρροή της Ρωσίας.
Στην πραγματικότητα, τώρα είναι η πιο ευνοϊκή στιγμή για την Τουρκία να ανοίξει τις συνοριακές πύλες με την Αρμενία και να ξεκινήσει διπλωματικές σχέσεις. Ο Πασινιάν είναι μετριοπαθής και λογικός. Ωστόσο, τόσο η πρόσθετη επιβάρυνση στην οικονομία που προκαλεί ο αρμενικός πληθυσμός που προέρχεται από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ όσο και η δυσαρέσκεια των Αρμενίων εθνικιστών λόγω της εγκατάλειψης της περιοχής του Ναγκόρνο-Καραμπάχ στο Αζερμπαϊτζάν έχουν θέσει σε κίνδυνο το πολιτικό μέλλον του Πασινιάν. Αλλά το άνοιγμα των συνόρων με την Αρμενία από την Τουρκία μπορεί να οδηγήσει σε αναζωογόνηση της αρμενικής οικονομίας. Επιπλέον, η ΕΕ και οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι επίσης υπέρ της απαλλαγής της Αρμενίας από τη ρωσική επιρροή. Ως εκ τούτου, η Τουρκία μπορεί να ανοικοδομήσει την υποδομή φυσικού αερίου της Αρμενίας και να την προμηθεύσει φυσικό αέριο, ειδικά με την οικονομική υποστήριξη που παρέχεται από την ΕΕ και την πολιτική υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών.
Εδώ πρέπει να υπογραμμιστεί ένα ακόμη σημείο. Μια λύση στο Νότιο Καύκασο που αποκλείει εντελώς τη Ρωσία δε θα διαρκέσει πολύ σε αυτό το στάδιο. Ως εκ τούτου, η Τουρκία θα πρέπει να ακολουθήσει έναν οδικό χάρτη αξιοποιώντας τις καλές σχέσεις της με τη Ρωσία. Πρώτα απ' όλα, η Τουρκία θα πρέπει να σταματήσει το μεταναστευτικό ρεύμα από την περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ προς την Αρμενία χρησιμοποιώντας την επιρροή της στο Αζερμπαϊτζάν. Μια διεθνής επιτροπή συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας με επικεφαλής την Τουρκία θα πρέπει να παρακολουθεί την κατάσταση και τις συνθήκες διαβίωσης των Αρμενίων εδώ. Η Τουρκία θα πρέπει να αναλάβει αμέσως τις απαραίτητες διπλωματικές πρωτοβουλίες ως προς αυτό. Δεύτερον, η Τουρκία πρέπει να εγγυηθεί την εδαφική ακεραιότητα της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν. Με αυτόν τον τρόπο, το χέρι της Αρμενίας θα πρέπει να ενισχυθεί για να τερματιστεί η ρωσική στρατιωτική παρουσία στη χώρα της. Η Τουρκία πρέπει να δημιουργήσει μια «Οικονομική Ένωση του Νοτίου Καυκάσου» στην οποία θα συμπεριληφθούν η Γεωργία, η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν. Η Ρωσία και το Ιράν μπορούν επίσης να γίνουν μέλη αυτής της ένωσης εάν το επιθυμούν. Ως προϋπόθεση για την ένταξη σε αυτή την ένωση, τα κράτη μέλη θα πρέπει να αναγνωρίσουν το ένα τα σύνορα του άλλου και να δεσμευτούν πως δε θα επέμβουν στρατιωτικά το ένα εναντίον του άλλου.
Ωστόσο, η Τουρκία δεν κάνει κανένα από τα βήματα που περιγράφονται παραπάνω. Αντίθετα, υποστηρίζει το Αζερμπαϊτζάν λόγω της εθνικιστικής του ατζέντας και εργάζεται για την αποσταθεροποίηση της Αρμενίας. Ενώ το τουρκικό κοινό είναι απασχολημένο με τα γεωπολιτικά οφέλη του διαδρόμου Zangezur που θα συνδέει την Τουρκία, το Ναχτσιβάν και το Αζερμπαϊτζάν, που θα απαιτήσει την αρμενική έγκριση, αγνοεί το γεγονός ότι τα ρωσικά στρατεύματα εξακολουθούν να φρουρούν τα σύνορα της Αρμενίας και εκείνο το τμήμα αυτού του διαδρόμου που θα περάσει από το αρμενικό έδαφος θα είναι υπό τον έλεγχο της Ρωσίας.
Η συνεχιζόμενη σύγκρουση μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας και το γεγονός πως η Τουρκία διέκοψε τις διπλωματικές της σχέσεις με την Αρμενία το 1993 και κράτησε τις συνοριακές της πύλες με την Αρμενία κλειστές έχουν χρησιμεύσει για την προστασία των συμφερόντων της Ρωσίας και την επέκταση της επιρροής της στο Νότιο Καύκασο, απομονώνοντας παράλληλα την Αρμενία στην περιοχή. Η Γερμανία, η Κίνα και οι ΗΠΑ διοργανώνουν συνόδους κορυφής σε μορφή 5+1 για να βελτιώσουν τις σχέσεις τους με τις χώρες της Κεντρικής Ασίας. Η ανάπτυξη των σχέσεων της Τουρκίας με αυτές τις χώρες εξαρτάται από την περιφερειακή ολοκλήρωση που θα εδραιωθεί στο Νότιο Καύκασο. Η Τουρκία μπορεί να έχει πρόσβαση στην Κασπία Θάλασσα και από εκεί στον Τουρκικό κόσμο μέσω ενός διαδρόμου που θα διασχίζει τα εδάφη Τουρκίας-Ναχτσιβάν-Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν με τη συμμετοχή και την έγκριση της Αρμενίας, με τα ρωσικά στρατεύματα εκτός εξίσωσης. Η οικονομική ολοκλήρωση της Κεντρικής Ασίας και του Νοτίου Καυκάσου θα εξυπηρετούσε τα συμφέροντα όλων. Η αποδυνάμωση της Ρωσίας στην Ουκρανία ανοίγει το δρόμο για τέτοια έργα περιφερειακής ολοκλήρωσης. Για αυτό, θα πρέπει να παραμεριστούν οι ιστορικές εχθρότητες και τα εθνικιστικά αισθήματα τόσο από την τουρκική όσο και από την αρμενική πλευρά και να δημιουργηθούν συνθήκες για να ενωθούν όλοι. Είναι επιτακτική ανάγκη η Τουρκία να επισπεύσει την εξομάλυνση των σχέσεων με την Αρμενία. Η συνέχιση μιας εθνικιστικής εξωτερικής πολιτικής από την Τουρκία όχι μόνο επιδεινώνει την περιφερειακή διχόνοια, αλλά παρέχει επίσης έναν αγωγό για τη Ρωσία να στερεώσει τα ερείσματά της στην περιοχή.
* Ο Fatih Yurtsever είναι πρώην αξιωματικός του ναυτικού στις Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις. Χρησιμοποιεί ψευδώνυμο για λόγους ασφαλείας.