 |
| pixabay - Myriams-Fotos |
Fyodor Lukyanov - Russia Today / Παρουσίαση Freepen.gr
Το δημοσιογραφικό κλισέ ότι ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη κυκλοφορεί συχνά από το ένα ή το άλλο δημοσίευμα εδώ και δεκαετίες. Πράγματι, από την αρχή του 21ου αιώνα, όταν οι ΗΠΑ δέχθηκαν την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, οι άνθρωποι μιλούν για σύγκρουση των πολιτισμών ως μια νέα μορφή παγκόσμιας σύγκρουσης. Στη συνέχεια, ο διακηρυγμένος από την Ουάσιγκτον "πόλεμος κατά της τρομοκρατίας" εγκλωβίστηκε στη Μέση Ανατολή προτού εξαφανιστεί εντελώς από την ατζέντα. Αντ' αυτού, η "παλιά καλή" αντιπαλότητα μεταξύ των μεγάλων χωρών αναβίωσε σταδιακά, αρχικά στον πολιτικό, προπαγανδιστικό και οικονομικό τομέα, αλλά με ένα όλο και πιο έντονο στρατιωτικό και βίαιο στοιχείο. Αυτό συνοδεύτηκε από προειδοποιήσεις για τον κίνδυνο ενός Γ' Παγκοσμίου Πολέμου με την κλασική έννοια του περασμένου αιώνα. Τέτοιες εκτιμήσεις, ωστόσο, παρέμεναν πλασματικές.
Σήμερα, η ιδέα ενός "Τρίτου Παγκόσμιου Πολέμου" είναι κατανοητή. Παρ' όλα αυτά, μια παρόμοια κατάσταση με τους Παγκόσμιους Πολέμους Ι και ΙΙ φαίνεται ανεπίτρεπτη στο τέλος του πρώτου τετάρτου του 21ου αιώνα, αν και ορισμένοι σχολιαστές βλέπουν παρόμοια χαρακτηριστικά στην ένοπλη σύγκρουση στην Ουκρανία. Δομικά, ωστόσο, η κατάσταση των πραγμάτων είναι πολύ διαφορετική.
Η παρουσία πυρηνικών όπλων στα χέρια των μεγάλων παικτών του κόσμου και ένα πολύ σύνθετο φάσμα σημαντικών και διαφορετικών παικτών στη διεθνή πολιτική αποκλείουν (και καθιστούν εξαιρετικά απίθανη) μια μετωπική σύγκρουση μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων ή των μπλοκ τους, όπως συνέβη τον περασμένο αιώνα. Ωστόσο, οι αλλαγές που συντελούνται στην παγκόσμια σκηνή και στην ισορροπία δυνάμεων είναι τόσο σοβαρές που "αξίζουν" μια αντιπαράθεση στην κλίμακα ενός παγκόσμιου πολέμου.
Στο παρελθόν, τέτοιες αλλαγές έχουν οδηγήσει σε μεγάλες στρατιωτικές συγκρούσεις. Ωστόσο, τώρα ο "παγκόσμιος πόλεμος" για τον οποίο ορισμένοι μιλούν επανειλημμένα είναι μια αλυσίδα μεγάλων αλλά εντοπισμένων αντιπαραθέσεων, καθεμιά από τις οποίες με τον έναν ή τον άλλο τρόπο εμπλέκει τους κύριους παίκτες, ισορροπεί στα πρόθυρα να ξεφύγει από την αρχική ζώνη και συνδέεται έμμεσα με άλλες εστίες αστάθειας. Αυτή η αλληλουχία στρατιωτικών γεγονότων ξεκίνησε με τις συγκρούσεις της Μέσης Ανατολής την τελευταία δεκαετία (Υεμένη και Συρία), συνεχίστηκε στην Ουκρανία από το 2014, στη συνέχεια στον Νότιο Καύκασο και τώρα στην Παλαιστίνη. Είναι σαφώς πολύ νωρίς για να βάλουμε ένα τέλος σε αυτόν τον κατάλογο.
Το τέλος του status quo σημαίνει ότι ο κόσμος εισέρχεται σε μακρά περίοδο αναταραχής
Διεθνείς συνάδελφοι έχουν ήδη επισημάνει πως στο περιβάλλον της εξαφάνισης των προηγούμενων πλαισίων και περιορισμών (η ίδια η παρακμή της παγκόσμιας τάξης πραγμάτων, η οποία φαίνεται πλέον να αναγνωρίζεται παγκοσμίως), οι λανθάνουσες συγκρούσεις και διαμάχες αναδύονται σχεδόν αναπόφευκτα ξανά στην επιφάνεια. Αυτό που συγκρατήθηκε από τις προϋπάρχουσες ρυθμίσεις ξεσπά.
Κατ' αρχήν, όλα είναι αρκετά παραδοσιακά- έτσι ήταν πριν και έτσι θα είναι και μετά. Η ιδεολογικοποίηση της παγκόσμιας πολιτικής τον εικοστό αιώνα σήμαινε ότι το τέλος αυτής της πολιτικής περιόδου ήταν από μόνο του πολύ ιδεολογικό. Η άποψη πως η ανθρωπότητα έχει βρει το βέλτιστο πολιτικό μοντέλο, το οποίο θα γυρίσει σελίδα στις προηγούμενες αντιπαραθέσεις, θριάμβευσε. Μόνο έτσι εξηγείται, για παράδειγμα, η πεποίθηση ότι το περίγραμμα των κρατικών συνόρων δε θα αλλάξει τον 21ο αιώνα (ή μόνο με αμοιβαία συμφωνία), επειδή έτσι έχει αποφασιστεί και καθιερωθεί. Η ιστορική εμπειρία της Ευρώπης και άλλων ηπείρων σε κάθε ιστορική περίοδο δεν υποστηρίζει μια τέτοια υπόθεση - τα σύνορα πάντα άλλαζαν ριζικά. Και οι αλλαγές στην ισορροπία δυνάμεων και ευκαιριών γεννούν αναπόφευκτα την επιθυμία για μετακίνηση των εδαφικών συνόρων.
Ένα άλλο πράγμα είναι πως η σημασία των εδαφών είναι διαφορετική σήμερα από ό,τι στο παρελθόν. Ο άμεσος έλεγχος ορισμένων χώρων μπορεί πλέον να έχει περισσότερο κόστος παρά όφελος, ενώ η έμμεση επιρροή είναι πολύ πιο αποτελεσματική. Αν και αξίζει να σημειωθεί πως πριν από 15-20 χρόνια, στο αποκορύφωμα της οικονομικής και πολιτικής παγκοσμιοποίησης, συχνά υποστηριζόταν ότι σε έναν πλήρως διασυνδεδεμένο "επίπεδο" κόσμο, η γεωγραφική και υλική εγγύτητα δεν είχε πλέον σημασία. Η πανδημία ήταν το πρώτο και πιο ζωντανό επιχείρημα κατά αυτής της προσέγγισης. Η τρέχουσα αλυσίδα κρίσεων ανάγκασε να επιστρέψουμε σε πιο κλασικές ιδέες σχετικά με το ρόλο της υποταγής μεταξύ του περιφερειακού και του παγκόσμιου.
Η εξαφάνιση του status quo σημαίνει ότι ο κόσμος έχει εισέλθει σε μια μακρά περίοδο αναταραχής στην οποία δεν έχουν ακόμη δημιουργηθεί νέα πλαίσια (και δεν είναι σαφές πότε θα δημιουργηθούν) και τα παλιά δε λειτουργούν πλέον. Το επίσημο τέλος της εποχής της Συνθήκης για τις Συμβατικές Ένοπλες Δυνάμεις στην Ευρώπη (η Ρωσία αποσύρθηκε από αυτήν, οι άλλες χώρες ανακοίνωσαν την αναστολή της συμμετοχής τους) είναι ένα παράδειγμα διάλυσης των υφιστάμενων θεσμών. Η πρωτοφανής ένταση του κύματος επιθέσεων στον ΟΗΕ από όλες τις πλευρές αποτελεί επίθεση στο κύριο προπύργιο της παγκόσμιας τάξης που δημιουργήθηκε μετά το 1945.
Ο σημερινός "Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος" είναι πιθανό να διαρκέσει για μεγάλο χρονικό διάστημα και να διασκορπιστεί από την άποψη των τοποθεσιών. Αλλά με βάση τα αποτελέσματά της – και θα υπάρξουν κάποια – θα προκύψει μια διαφορετική δομή διεθνών οργανισμών. Αυτό συμβαίνει πάντα. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο ΟΗΕ, για παράδειγμα, θα εξαφανιστεί, αλλά σίγουρα θα υπάρξει μια βαθιά διόρθωση των αρχών στις οποίες λειτουργεί.