 |
| pixabay / ErikaWittlieb |
Dr. Vladislav B. Sotirovic
Το μεγαλύτερο μέρος της Μέσης Ανατολής από το πρώτο μισό του 16ου αιώνα έως το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα βρισκόταν υπό την κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα τα δυτικοευρωπαϊκά κράτη (Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο και Ιταλία) άρχισαν σταδιακά να εισάγουν τον πολιτικό, στρατιωτικό και οικονομικό-χρηματοοικονομικό έλεγχό τους στην περιοχή. Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι δυτικοευρωπαίοι αποικιοκράτες έλαβαν επίσημα δικαιώματα προστασίας στη Μέση Ανατολή με τη μορφή εντολών (γαλλικές και βρετανικές) με αυξημένη εισροή ευρωεβραίων εποίκων στην Παλαιστίνη. Αρκετά νέα εθνικά κράτη δημιουργήθηκαν μετά το 1918, μοιράζοντας τη γη χωρίς να σέβονται τις φυλετικές διαφορές ή τις δυτικές (βρετανικές) υποσχέσεις που δόθηκαν στους Άραβες για την υποστήριξή τους το 1916-1918, γεγονός που τελικά οδήγησε σε μη επιλυμένα προβλήματα μέχρι σήμερα.
Η ανακήρυξη του ανεξάρτητου κράτους του σιωνιστικού Ισραήλ στις 14 Μαΐου 1948 μόνο τροφοδότησε περισσότερο την πολιτική κατάσταση στη Μέση Ανατολή και προκάλεσε την σκληρή αντίδραση των Αράβων, οδηγώντας σε τρεις μεγάλους αραβοϊσραηλινούς πολέμους και αρκετούς μικρότερους. Η σύγκρουση αυτή είναι μία από τις μακροβιότερες στη σύγχρονη ιστορία, καθώς οι δύο αυτοί σημιτικοί λαοί - οι (μουσουλμάνοι) Άραβες και οι (σιωνιστές) Εβραίοι - αγωνίζονται για τη διμερή ειρηνική συνύπαρξή τους εδώ και 60+ χρόνια (ή και 100 από τη δεκαετία του 1920). Από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου 1.0, υπήρξαν δύο εισβολές των ΗΠΑ και των Συμμάχων στην περιοχή με αφορμή τη σύγκρουση Ιράκ-Κουβέιτ που οδήγησε στον Πρώτο Πόλεμο του Κόλπου το 1990-1991 και ακολούθησαν οι κυρώσεις του ΟΗΕ. Στον επόμενο αιώνα, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους (κυρίως οι Βρετανοί) ξεκίνησαν τον Δεύτερο Πόλεμο του Κόλπου το 2003 με την επίθεση στο Ιράκ, αναζητώντας δήθεν τα όπλα μαζικής καταστροφής, φέρνοντας μαζί με την εισβολή στο Αφγανιστάν μια πρόσθετη γεωπολιτική μάζα στη Μέση Ανατολή.
Στην περιοχή, υπήρξαν συγκρούσεις μεταξύ των κρατών, όπως ο πόλεμος Ιράν-Ιράκ τη δεκαετία του 1980 (ούτως ή άλλως εμπνευσμένος από τις ΗΠΑ) ή οι συγκρούσεις (στην πραγματικότητα, εμφύλιοι πόλεμοι) στο εσωτερικό ορισμένων κρατών, στις οποίες, για παράδειγμα, οι ισλαμιστές φονταμενταλιστές ή/και εξτρεμιστές αμφισβήτησαν τις επίσημες κυβερνήσεις (Αίγυπτος, Συρία, Αλγερία, Υεμένη, Σομαλία, ή όπως είναι αναμενόμενο στο Ιράκ στο εγγύς μέλλον). Ο επόμενος τύπος συγκρούσεων είναι αυτές που συνέβησαν για το λόγο πως κάποιες τοπικές οργανώσεις ή ομάδες, συνήθως με ξένη βοήθεια, εναντιώθηκαν στους κατακτητές, όπως στα κατεχόμενα εδάφη της Δυτικής Όχθης και της Λωρίδας της Γάζας, στο Κουβέιτ ή στο Αφγανιστάν. Στο σημερινό στάδιο των περιφερειακών συγκρούσεων στη Μέση Ανατολή, η κεντρική ελπίδα για τους λαούς της περιοχής είναι ότι ο αγώνας μεταξύ του σιωνιστικού Ισραήλ και των μουσουλμάνων γειτόνων του θα τελειώσει σύντομα με ειρηνικές διαπραγματεύσεις, επίλυση των συγκρούσεων και οικονομική ανάπτυξη, όπως συνέβη τελικά, για παράδειγμα, με το Βασίλειο της Ιορδανίας και της Αιγύπτου (σήμερα, το Μπαχρέιν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα αναγνώρισαν επίσης το Ισραήλ).
Ωστόσο, πρέπει να ανησυχούμε ακόμη περισσότερο για τη σύγκρουση των πολιτισμών (που προέβλεψε ο S. P. Huntington το 1993) στην περιοχή, η οποία βασίζεται, στην πραγματικότητα, σε ασύμβατες πολιτισμικές διαφορές. Πιθανότατα, η πιο σοβαρή πολιτισμική σύγκρουση στη Μέση Ανατολή είναι αυτή της παγκοσμιοποίησης δυτικού τύπου και του τρόπου ζωής που τροφοδοτείται από την αλληλεπίδραση με τις εξωτερικές (δυτικές) δυνάμεις που αγοράζουν πετρέλαιο, η οποία όμως έρχεται σε αντίθεση με τις παραδοσιακές αξίες και τη φιλοσοφία ζωής της Μέσης Ανατολής/Ισλάμ. Κατά την αντιμετώπιση τέτοιων ερωτημάτων, έπρεπε να τονιστούν διάφορα κομβικά σημεία και γεγονότα ως αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά του αραβικού-ισλαμικού πολιτισμού της Μέσης Ανατολής:
1.Η μουσουλμανική θρησκεία στην περιοχή αυτή ιστορικά, κατ' αρχήν, έδειχνε ανοχή στις άλλες θρησκείες.
2. Υπάρχουν πολλοί μουσουλμάνοι (Άραβες και μη) που υποστηρίζουν την ταχύτερη διαδικασία δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων στην περιοχή και αγωνίζονται κατά της άνισης κατανομής του πλούτου στα κράτη τους, ιδίως στα πετρελαϊκά κράτη.
3. Η πλειονότητα των κατοίκων της περιοχής δεν υποστηρίζει τον βίαιο ισλαμικό ριζοσπαστισμό/φονταμενταλισμό και ιδίως το κάλεσμά του για στρατιωτική τζιχάντ χάριν της αλλαγής της υφιστάμενης πολιτικής δομής και της προώθησης της κοσμοθεωρίας τους.
4. Ο δυτικός πολιτισμός χρωστάει πολλά στους Άραβες για τις μεταφράσεις που έκαναν κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα κρίσιμων ελληνιστικών γνώσεων και παραδόσεων, αλλά κυρίως στην επιστήμη και την ιατρική.
5. Οι ισλαμιστές διανοούμενοι και ακαδημαϊκοί δεν είναι κατ' αρχήν εναντίον της Δύσης, αλλά φοβούνται πραγματικά τη δυτική πολιτική δύναμη και επιρροή στις κοινωνίες τους, ιδίως όσον αφορά τον υλισμό και την πολιτιστική αποικιοκρατία.
6. Ιστορικά, μια διμερής εμπλουτιστική συνύπαρξη μεταξύ μουσουλμάνων και δυτικών είναι περισσότερο ο κανόνας αλλά όχι κάποια εξαίρεση.
7. Στην πραγματικότητα, περισσότεροι από τους μισούς από τους 1,6 δισεκατομμύρια μουσουλμάνους στον κόσμο δεν είναι Άραβες, οι περισσότεροι μουσουλμάνοι δεν είναι φονταμενταλιστές και η πλειοψηφία των μουσουλμάνων της Μέσης Ανατολής (συμπεριλαμβανομένου του Ιράν και εξαιρουμένης της Τουρκίας) είναι Άραβες.
8. Οι μουσουλμάνοι στην περιοχή της Μέσης Ανατολής δεν είναι δογματικά ομοιογενείς, καθώς χωρίζονται μεταξύ τους κυρίως σε δύο εστιακούς κλάδους: Σουνιτικές και σιιτικές κοινότητες.
9. Οι οικονομικοί παράγοντες που βρίσκονται κυρίως πίσω από τον έλεγχό τους ωθούν τη Μέση Ανατολή στην παγκοσμιοποιημένη αγορά.
10. Η σύγχρονη Μέση Ανατολή είναι μια περιοχή ουσιαστικής κοινωνικής, πολιτικής, πολιτιστικής και οικονομικής μετάβασης.
Παρ' όλα αυτά, η Μέση Ανατολή προσέλκυσε την παγκόσμια προσοχή μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, λόγω των τρομοκρατικών ενεργειών στη Νέα Υόρκη και την Ουάσινγκτον που διέπραξε η περιφερειακή ισλαμική ριζοσπαστική οργάνωση Αλ-Κουίντα, όταν τα μέλη της με επικεφαλής τον πλούσιο Σαουδάραβα Οσάμα Μπιν Λάντεν έριξαν τρία αεροσκάφη με αεροπειρατές στο WTC της Νέας Υόρκης και στο Πεντάγωνο της Ουάσινγκτον σκοτώνοντας πάνω από 3.000 ανθρώπους. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να σημειωθεί πως μετά την 11η Σεπτεμβρίου, 56 μουσουλμανικά κράτη καταδίκασαν αμέσως την τρομοκρατική ενέργεια ως κάτι που είναι αντίθετο με τις ισλαμικές αξίες, τις διδασκαλίες, τον τρόπο ζωής και το Κοράνι. Ωστόσο, αυτή η τρομοκρατική ενέργεια δημιούργησε έναν παγκόσμιο αμερικανικό πόλεμο κατά της (ισλαμικής) τρομοκρατίας, συνοδευόμενο από δυτικές εισβολές, καταλήψεις και μαζικές δολοφονίες αμάχων στο Αφγανιστάν και το Ιράκ, οι οποίες σε πολλά μάτια των μουσουλμάνων θεωρούνται ως ένας σύγχρονος τύπος αντι-ισλαμικών σταυροφοριών.
Το ερώτημα είναι τι μπορεί να ωθήσει άτομα από τη Μέση Ανατολή, ιδίως νέους, να διαπράξουν τρομοκρατικές ενέργειες; Σίγουρα, πίσω από μια τέτοια πράξη κρύβεται μια βαθύτερη διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης της αραβικής ισλαμικής νεολαίας από ισλαμιστές φονταμενταλιστές και εξτρεμιστές, αλλά από την άλλη πλευρά, υπάρχουν πολλά μέλη της νεότερης αραβικής γενιάς, συμπεριλαμβανομένων των Αράβων που σπούδασαν στη Δύση, που έχουν την αίσθηση ότι καταπιέζονται και ταπεινώνονται από τους Δυτικούς ή απλώς προκαλούνται σκόπιμα, για παράδειγμα, από το γαλλικό σατιρικό περιοδικό Charlie Hebdo. Ορισμένοι από αυτούς τους απογοητευμένους νέους στρατολογούνται σε μαχητικά δίκτυα.
* Ο Dr.
Vladislav B. Sotirovic είναι πρώην καθηγητής πανεπιστημίου, Ερευνητής στο Κέντρο Γεωστρατηγικών Μελετών στο Βελιγράδι [www.geostrategy.rs] - sotirovic1967@gmail.com - Vladislav B. Sotirovic 2023
Προσωπική αποποίηση ευθυνών: Ο συγγραφέας γράφει για την παρούσα έκδοση με ιδιωτική ιδιότητα, η οποία δεν αντιπροσωπεύει κανέναν ή οποιαδήποτε οργάνωση, εκτός από τις προσωπικές του απόψεις. Τίποτα από όσα γράφει ο συγγραφέας δεν πρέπει ποτέ να συγχέεται με τις συντακτικές απόψεις ή τις επίσημες θέσεις οποιουδήποτε άλλου μέσου ενημέρωσης ή φορέα.