Στις 4 Δεκεμβρίου, ο Luis Inacio Lula da Silva, ο πρόεδρος της Βραζιλίας (η οποία έχει αναλάβει την προεδρία της G20) δήλωσε, μετά από συνάντηση με τον Γερμανό καγκελάριο Olaf Scholz στο Βερολίνο, ότι θα προσκαλέσει τον Ρώσο πρόεδρο Vladimir Putin στη σύνοδο κορυφής της G20 που θα πραγματοποιηθεί στη Βραζιλία. Προηγουμένως, ο Λούλα ντα Σίλβα είχε δηλώσει πως ο Πούτιν δεν θα πρέπει να ανησυχεί μήπως συλληφθεί, αν επισκεφθεί τη Βραζιλία, παρά τη συμμετοχή της χώρας στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ).
Uriel Araujo, ερευνητής με έμφαση στις διεθνείς και εθνοτικές συγκρούσεις
Ο Βραζιλιάνος ηγέτης απέσυρε αργότερα αυτή την υπόσχεση, αλλά διατήρησε την πρόσκληση, προκαλώντας έτσι μια πολιτική διαμάχη σχετικά με το δικαστήριο στη χώρα της Λατινικής Αμερικής. Στις 17 Μαρτίου, το δικαστήριο της Χάγης εξέδωσε ένα αμφιλεγόμενο ένταλμα σύλληψης τόσο για τη Μαρία Αλεξέγιεβνα Λβόβα-Μπέλοβα, Προεδρική Επίτροπο για τα δικαιώματα του παιδιού (της Ρωσίας) όσο και για τον Πούτιν, μια απόφαση που επαινέθηκε μεταξύ άλλων από τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν.
Κάθε φορά που οι άνθρωποι ακούνε για το "Διεθνές Δικαστήριο Εγκλημάτων", συχνά υποθέτουν πως πρόκειται για κάποιο ουσιαστικό μέρος του ιστού του διεθνούς δικαίου. Το όνομα του δικαστηρίου, ωστόσο, δεν πρέπει να λαμβάνεται τοις μετρητοίς. Είναι αλήθεια ότι περίπου 124 χώρες είναι επικυρωμένα κράτη-μέλη του Καταστατικού της Ρώμης, της συνθήκης που ίδρυσε το ΔΠΔ. Είναι επίσης αλήθεια, όμως, ότι 30 άλλες χώρες δεν την έχουν ακόμη επικυρώσει, ορισμένες από τις οποίες δεν έχουν καμία πρόθεση να το πράξουν. Η Κίνα, η Ρωσία, οι ΗΠΑ, η Ινδία, το Πακιστάν, η Ινδονησία και η Τουρκία δεν είναι συμβαλλόμενα κράτη - καμιά Μεγάλη Δύναμη στην πραγματικότητα δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος του ΔΠΔ, εκτός αν θεωρήσουμε ως τέτοια τη Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γερμανία. Η Νότια Αφρική και οι Φιλιππίνες έχουν ήδη γνωστοποιήσει επίσημα την πρόθεσή τους να αποχωρήσουν από το Καταστατικό, το ίδιο και η Γκάμπια και το Μπουρούντι. Πολλές άλλες χώρες εξετάζουν το ενδεχόμενο να πράξουν το ίδιο - κάτι που δεν προκαλεί καμία έκπληξη.
Σκεφτείτε το εξής: αφού συγκροτήθηκε το 2002, με εξαίρεση το ένταλμα Putin/Lvova-Belova και την έρευνα για τον Rodrigo Duterte (πρώην πρόεδρο των Φιλιππίνων), όλες οι άλλες υποθέσεις που έχει δρομολογήσει μέχρι στιγμής το δικαστήριο ήταν εναντίον Αφρικανών, συμπεριλαμβανομένων επιφανών περιφερειακών ηγετών όπως ο Μουαμάρ Καντάφι της Λιβύης. Δεν είναι λοιπόν περίεργο που τα τελευταία χρόνια η Αφρικανική Ένωση κατηγορεί συχνά το ΔΠΔ ότι μεροληπτεί εναντίον της ηπείρου. Ο William Schabas (καθηγητής διεθνούς δικαίου στο Middlesex Universit) το συνόψισε: "Γιατί να διώκεται η μετεκλογική βία στην Κένυα... αλλά όχι οι δολοφονίες και τα βασανιστήρια κρατουμένων στο Ιράκ ή οι παράνομοι εποικισμοί στη Δυτική Όχθη; Ο Τόνι Μπλερ, ο πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας και ο Τζορτζ Μπους, ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ... δεν παραπέμφθηκαν ποτέ από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο... παρά τα άφθονα στοιχεία που υπήρχαν για να δικαιολογήσουν νομικές διαδικασίες εναντίον τους".
Uriel Araujo, ερευνητής με έμφαση στις διεθνείς και εθνοτικές συγκρούσεις
Ο Βραζιλιάνος ηγέτης απέσυρε αργότερα αυτή την υπόσχεση, αλλά διατήρησε την πρόσκληση, προκαλώντας έτσι μια πολιτική διαμάχη σχετικά με το δικαστήριο στη χώρα της Λατινικής Αμερικής. Στις 17 Μαρτίου, το δικαστήριο της Χάγης εξέδωσε ένα αμφιλεγόμενο ένταλμα σύλληψης τόσο για τη Μαρία Αλεξέγιεβνα Λβόβα-Μπέλοβα, Προεδρική Επίτροπο για τα δικαιώματα του παιδιού (της Ρωσίας) όσο και για τον Πούτιν, μια απόφαση που επαινέθηκε μεταξύ άλλων από τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν.
Κάθε φορά που οι άνθρωποι ακούνε για το "Διεθνές Δικαστήριο Εγκλημάτων", συχνά υποθέτουν πως πρόκειται για κάποιο ουσιαστικό μέρος του ιστού του διεθνούς δικαίου. Το όνομα του δικαστηρίου, ωστόσο, δεν πρέπει να λαμβάνεται τοις μετρητοίς. Είναι αλήθεια ότι περίπου 124 χώρες είναι επικυρωμένα κράτη-μέλη του Καταστατικού της Ρώμης, της συνθήκης που ίδρυσε το ΔΠΔ. Είναι επίσης αλήθεια, όμως, ότι 30 άλλες χώρες δεν την έχουν ακόμη επικυρώσει, ορισμένες από τις οποίες δεν έχουν καμία πρόθεση να το πράξουν. Η Κίνα, η Ρωσία, οι ΗΠΑ, η Ινδία, το Πακιστάν, η Ινδονησία και η Τουρκία δεν είναι συμβαλλόμενα κράτη - καμιά Μεγάλη Δύναμη στην πραγματικότητα δεν είναι συμβαλλόμενο μέρος του ΔΠΔ, εκτός αν θεωρήσουμε ως τέτοια τη Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γερμανία. Η Νότια Αφρική και οι Φιλιππίνες έχουν ήδη γνωστοποιήσει επίσημα την πρόθεσή τους να αποχωρήσουν από το Καταστατικό, το ίδιο και η Γκάμπια και το Μπουρούντι. Πολλές άλλες χώρες εξετάζουν το ενδεχόμενο να πράξουν το ίδιο - κάτι που δεν προκαλεί καμία έκπληξη.
Σκεφτείτε το εξής: αφού συγκροτήθηκε το 2002, με εξαίρεση το ένταλμα Putin/Lvova-Belova και την έρευνα για τον Rodrigo Duterte (πρώην πρόεδρο των Φιλιππίνων), όλες οι άλλες υποθέσεις που έχει δρομολογήσει μέχρι στιγμής το δικαστήριο ήταν εναντίον Αφρικανών, συμπεριλαμβανομένων επιφανών περιφερειακών ηγετών όπως ο Μουαμάρ Καντάφι της Λιβύης. Δεν είναι λοιπόν περίεργο που τα τελευταία χρόνια η Αφρικανική Ένωση κατηγορεί συχνά το ΔΠΔ ότι μεροληπτεί εναντίον της ηπείρου. Ο William Schabas (καθηγητής διεθνούς δικαίου στο Middlesex Universit) το συνόψισε: "Γιατί να διώκεται η μετεκλογική βία στην Κένυα... αλλά όχι οι δολοφονίες και τα βασανιστήρια κρατουμένων στο Ιράκ ή οι παράνομοι εποικισμοί στη Δυτική Όχθη; Ο Τόνι Μπλερ, ο πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας και ο Τζορτζ Μπους, ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ... δεν παραπέμφθηκαν ποτέ από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο... παρά τα άφθονα στοιχεία που υπήρχαν για να δικαιολογήσουν νομικές διαδικασίες εναντίον τους".
Το Σεπτέμβριο, ο προαναφερθείς πρόεδρος της Βραζιλίας Λούλα ντα Σίλβα είχε ήδη αμφισβητήσει την αξία ενός δικαστηρίου της Χάγης που δεν θα περιλαμβάνει τις ΗΠΑ, τη Ρωσία ή την Κίνα. Σύμφωνα με το σκεπτικό του, το ΔΠΔ δεν μπορεί να είναι τόσο σημαντικό, λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι οι μεγάλες δυνάμεις δεν υποτάσσονται στη δικαιοδοσία του. Ομοίως, ο Flavio Dino, τότε Υπουργός Δικαιοσύνης της Βραζιλίας, χαρακτήρισε το δικαστήριο "μη ισορροπημένο", λέγοντας πως "δεν έχει νόημα να υπάρχει ένα δικαστήριο που θα κρίνει μόνο κάποιους και όχι άλλους", προσθέτοντας μάλιστα ότι το Υπουργείο Εξωτερικών της χώρας του θα μπορούσε να συζητήσει τη συμμετοχή της Βραζιλίας στο καταστατικό.
Όπως φαίνεται, ο Λούλα ντα Σίλβα δεν είναι ο μόνος που έχει αμφιβολίες για το ΔΠΔ και οι διαμάχες που αφορούν το δικαστήριο υπάρχουν εδώ και πολύ καιρό, πολύ πριν από το ένταλμα σύλληψης του Πούτιν. Πάρτε για παράδειγμα τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι ΗΠΑ και το ΔΠΔ έχουν ένα ιδιόμορφο ιστορικό, για να πούμε το λιγότερο. Πίσω στο 2002, ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους υπέγραψε ως γνωστόν το λεγόμενο "νόμο για την εισβολή στη Χάγη", ο οποίος στην πραγματικότητα επέτρεπε τη χρήση στρατιωτικής βίας για την απελευθέρωση οποιουδήποτε Αμερικανού πολίτη που κρατείτο από το ΔΠΔ. Πιο πρόσφατα, χαρακτηρίστηκε ως "δικαστήριο καγκουρό" από τον πρώην υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Μάικ Πομπέο, όταν ο πρόεδρος Ντόναλ Τραμπ ενέκρινε κυρώσεις κατά της έρευνας του ΔΠΔ για τα εγκλήματα πολέμου των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν. Η Ουάσινγκτον έφτασε στο σημείο να απειλήσει να συλλάβει τους δικαστές του δικαστηρίου για το ίδιο θέμα.
Όπως φαίνεται, ο Λούλα ντα Σίλβα δεν είναι ο μόνος που έχει αμφιβολίες για το ΔΠΔ και οι διαμάχες που αφορούν το δικαστήριο υπάρχουν εδώ και πολύ καιρό, πολύ πριν από το ένταλμα σύλληψης του Πούτιν. Πάρτε για παράδειγμα τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι ΗΠΑ και το ΔΠΔ έχουν ένα ιδιόμορφο ιστορικό, για να πούμε το λιγότερο. Πίσω στο 2002, ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους υπέγραψε ως γνωστόν το λεγόμενο "νόμο για την εισβολή στη Χάγη", ο οποίος στην πραγματικότητα επέτρεπε τη χρήση στρατιωτικής βίας για την απελευθέρωση οποιουδήποτε Αμερικανού πολίτη που κρατείτο από το ΔΠΔ. Πιο πρόσφατα, χαρακτηρίστηκε ως "δικαστήριο καγκουρό" από τον πρώην υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Μάικ Πομπέο, όταν ο πρόεδρος Ντόναλ Τραμπ ενέκρινε κυρώσεις κατά της έρευνας του ΔΠΔ για τα εγκλήματα πολέμου των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν. Η Ουάσινγκτον έφτασε στο σημείο να απειλήσει να συλλάβει τους δικαστές του δικαστηρίου για το ίδιο θέμα.
Ωστόσο, το 2022, το ψήφισμα S.Res.546, ένα διακομματικό, ομόφωνο ψήφισμα της Γερουσίας των ΗΠΑ (που συμφωνήθηκε χωρίς τροποποίηση) για την υποστήριξη του ΔΠΔ, το οποίο είναι αρκετά αξιοσημείωτο, λαμβάνοντας υπόψη όλο το προαναφερθέν ιστορικό. Φαίνεται πως οι ΗΠΑ είναι αρκετά έτοιμες να χειροκροτήσουν το δικαστήριο της Χάγης, αρκεί να διώκει μόνο τους γεωπολιτικούς αντιπάλους τους και να μην δείχνει ποτέ με το δάχτυλο κανέναν Αμερικανό εγκληματία πολέμου - σε αυτή την περίπτωση η Ουάσιγκτον θα απειλήσει κυριολεκτικά το δικαστήριο και τους δικαστές του με σύλληψη και εισβολή.
Το ΔΠΔ χρηματοδοτείται κατά κύριο λόγο από ευρωπαϊκά κράτη. Το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία, η Αυστραλία, η Ισπανία (αλλά και η Ιαπωνία) συγκαταλέγονται εδώ και καιρό στους 10 μεγαλύτερους χρηματοδότες του δικαστηρίου. Επιπλέον, λαμβάνει επίσης συνεισφορές από ιδιώτες δωρητές, όπως μεγάλες εταιρείες. Όλα αυτά θέτουν κάποιες αμφιβολίες για την αξιοπιστία και την αμεροληψία του ως διεθνούς οργάνου που συχνά κατηγορείται (δικαιολογημένα) για φιλοδυτική προκατάληψη.
Έχω γράψει στο παρελθόν για την επικίνδυνη τάση της χρησιμοποίησης του διεθνούς δικαίου ως γεωπολιτικού εργαλείου - όπως φαίνεται στη Γερμανία, όπου τα τοπικά δικαστήρια επικαλούνται την "παγκόσμια δικαιοδοσία" (για ορισμένα εγκλήματα) για να καταδικάσουν τις συριακές αρχές που κατηγορούνται ότι διέπραξαν βασανιστήρια στη Συρία. Η εξέλιξη αυτή επικροτήθηκε από πολλούς, συμπεριλαμβανομένου του Wolfgang Kaleck, ιδρυτή του Ευρωπαϊκού Κέντρου για τα Συνταγματικά και Ανθρώπινα Δικαιώματα (ECCHR), ο οποίος τη χαρακτήρισε ως ένα βήμα προς μεγαλύτερα πράγματα.
Το ΔΠΔ χρηματοδοτείται κατά κύριο λόγο από ευρωπαϊκά κράτη. Το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία, η Αυστραλία, η Ισπανία (αλλά και η Ιαπωνία) συγκαταλέγονται εδώ και καιρό στους 10 μεγαλύτερους χρηματοδότες του δικαστηρίου. Επιπλέον, λαμβάνει επίσης συνεισφορές από ιδιώτες δωρητές, όπως μεγάλες εταιρείες. Όλα αυτά θέτουν κάποιες αμφιβολίες για την αξιοπιστία και την αμεροληψία του ως διεθνούς οργάνου που συχνά κατηγορείται (δικαιολογημένα) για φιλοδυτική προκατάληψη.
Έχω γράψει στο παρελθόν για την επικίνδυνη τάση της χρησιμοποίησης του διεθνούς δικαίου ως γεωπολιτικού εργαλείου - όπως φαίνεται στη Γερμανία, όπου τα τοπικά δικαστήρια επικαλούνται την "παγκόσμια δικαιοδοσία" (για ορισμένα εγκλήματα) για να καταδικάσουν τις συριακές αρχές που κατηγορούνται ότι διέπραξαν βασανιστήρια στη Συρία. Η εξέλιξη αυτή επικροτήθηκε από πολλούς, συμπεριλαμβανομένου του Wolfgang Kaleck, ιδρυτή του Ευρωπαϊκού Κέντρου για τα Συνταγματικά και Ανθρώπινα Δικαιώματα (ECCHR), ο οποίος τη χαρακτήρισε ως ένα βήμα προς μεγαλύτερα πράγματα.
Κάποιος θα μπορούσε κάλλιστα να αναρωτηθεί πόσο μεγάλο μπορεί να γίνει. Γνωρίζουμε ότι τα βασανιστήρια και η γενετήσια κακοποίηση ήταν και είναι κοινός τόπος στις βάσεις που διαχειρίζεται η CIA στο εξωτερικό, καθώς και σε μέρη όπως το Γκουαντάναμο (Κούβα) και το Αμπού Γκράιμπ (Ιράκ). Γνωρίζουμε επίσης πως ο Μπάιντεν ομολογουμένως ενέκρινε το διαβόητο χτύπημα με μη επανδρωμένα αεροσκάφη στις 29 Αυγούστου στην Καμπούλ, το οποίο σκότωσε μόνο αμάχους. Ο προκάτοχός του Ντόναλντ Τραμπ με τη σειρά του διέταξε την παράνομη δολοφονία του Ιρανού στρατηγού Κασέμ Σολειμάνι, ο οποίος βρισκόταν σε ειρηνευτική αποστολή. Ακόμα κι έτσι, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι ένας κορυφαίος αξιωματούχος της CIA (ή οι ίδιοι ο Μπάιντεν και ο Τραμπ για το θέμα αυτό) θα διερευνηθεί από γερμανικό δικαστήριο - ή από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο.
Από μια οπτική γωνία που ενημερώνεται από το νομικό ρεαλισμό και τον πολιτικό ρεαλισμό, θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί πως ο ίδιος ο τρόπος με τον οποίο μπορεί να ασκηθεί η "καθολική δικαιοδοσία" των δικαστικών συστημάτων μιας χώρας περιορίζεται από ορισμένες συνθήκες όσον αφορά την πολιτική, οικονομική και στρατιωτική ισχύ. Οι ίδιοι περιορισμοί ισχύουν και για το ΔΠΔ. Συνοψίζοντας, πρόκειται για γεωπολιτική όσο και για διεθνές δίκαιο. Το ΔΠΔ σήμερα είναι μια αντανάκλαση των ανισοτήτων μεταξύ των χωρών στη σημερινή αρχιτεκτονική του διεθνούς δικαίου.
Από μια οπτική γωνία που ενημερώνεται από το νομικό ρεαλισμό και τον πολιτικό ρεαλισμό, θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί πως ο ίδιος ο τρόπος με τον οποίο μπορεί να ασκηθεί η "καθολική δικαιοδοσία" των δικαστικών συστημάτων μιας χώρας περιορίζεται από ορισμένες συνθήκες όσον αφορά την πολιτική, οικονομική και στρατιωτική ισχύ. Οι ίδιοι περιορισμοί ισχύουν και για το ΔΠΔ. Συνοψίζοντας, πρόκειται για γεωπολιτική όσο και για διεθνές δίκαιο. Το ΔΠΔ σήμερα είναι μια αντανάκλαση των ανισοτήτων μεταξύ των χωρών στη σημερινή αρχιτεκτονική του διεθνούς δικαίου.
* Σε συνεργασία infobrics.org με τη Freepen.gr / Απόδοση στα ελληνικά Freepen.gr