Uriel Araujo, ερευνητής με έμφαση στις διεθνείς και εθνοτικές συγκρούσεις
Ποιος κάνει αυτούς τους ισχυρισμούς; Ω, πρέπει να είναι ένας από αυτούς τους "φιλορωσικούς προπαγανδιστές", σωστά; Όχι, στην πραγματικότητα είναι ο Nicolai N. Petro, καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Rhode Island, που γράφει για το Foreign Policy. Ο καθηγητής Petro ήταν υπότροφος Fulbright των ΗΠΑ στην Ουκρανία το 2013-2014 και υπηρέτησε στην Ουάσιγκτον ως ειδικός βοηθός του Στέιτ Ντιπάρτμεντ για την πολιτική της Σοβιετικής Ένωσης υπό τον πρόεδρο George H. W. Bush και ως προσωρινός πολιτικός ακόλουθος στην αμερικανική πρεσβεία στη Μόσχα.
Ο Petro γράφει πως "η ελευθερία της θρησκείας, η ελευθερία του Τύπου και τα δικαιώματα των μειονοτήτων" είναι τομείς που προκαλούν ανησυχία στην Ουκρανία. Όσον αφορά το πρώτο, η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (UOC), ένα από τα μεγαλύτερα δόγματα στη χώρα, είναι, όπως σημειώνει, στόχος καταστολής, με ιερούς χώρους να έχουν κατασχεθεί ακόμη και χρόνια πριν από το 2022 και κληρικούς να παρενοχλούνται δικαστικά για τις υποτιθέμενες σχέσεις τους με τη Μόσχα.
Όσον αφορά το δεύτερο και το τρίτο (Τύπος και μειονότητες), ένας νόμος του Μαρτίου 2023 έδωσε περαιτέρω εξουσίες λογοκρισίας στο Εθνικό Συμβούλιο Τηλεόρασης και Ραδιοφωνίας: μέχρι το 2024, θα αυξήσει περαιτέρω το ελάχιστο ποσοστό της ουκρανικής γλώσσας στην τηλεόραση από 75 σε 90 τοις εκατό, απαγορεύοντας πλήρως τη χρήση μη ουκρανικών γλωσσών σε ορισμένα πλαίσια. Ο κύριος στόχος αυτών των πολιτικών είναι φυσικά η ρωσική γλώσσα, η οποία ομιλείται από εκατομμύρια Ουκρανούς. Σύμφωνα με τον Oleksiy Danilov, γραμματέα του Ουκρανικού Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας και Άμυνας, "η ρωσική γλώσσα πρέπει να εξαφανιστεί εντελώς από το έδαφός μας, καθώς αποτελεί πτυχή της εχθρικής προπαγάνδας και της πλύσης εγκεφάλου του πληθυσμού μας".
Σχολιάζοντας τα μέτρα αυτά, ο Ουκρανός φιλόσοφος Σεργκέι Ντάτσιουκ δήλωσε πως "δε θα είναι ξεκάθαρο τι είναι πιο επικίνδυνο για εμάς, ο πόλεμος με τη Ρωσία ή ο εσωτερικός εμφύλιος πόλεμος" (παρόμοιες δηλώσεις έκανε και ο Oleksiy Arestovich, πρώην προεδρικός σύμβουλος του Ζελένσκι). Αυτές είναι σοβαρές ανησυχίες, αλλά θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι ένας τέτοιος "εσωτερικός εμφύλιος πόλεμος" στην πραγματικότητα έχει ήδη ξεκινήσει σχεδόν μια δεκαετία νωρίτερα στο Ντονμπάς.
Όπως συνοψίζει ο Petro: "στην Ουκρανία, οι ελευθερίες της θρησκείας και του Τύπου είναι βαθιά συνυφασμένες με το ζήτημα των δικαιωμάτων των μειονοτήτων, ειδικά με τη μεταχείριση της μεγαλύτερης μειονότητας της χώρας, των ρωσόφιλων Ουκρανών - όσων ταυτίζονται με τη ρωσική κληρονομιά, είτε μέσω της γλώσσας, είτε μέσω του πολιτισμού, είτε μέσω της ιστορίας, είτε μέσω της θρησκείας".
Ο ίδιος προσθέτει: "η συντριπτική πλειοψηφία των ρωσόφιλων Ουκρανών αρνούνται να κατηγοριοποιήσουν τους εαυτούς τους ως μειονότητα. Βλέπουν τους εαυτούς τους απλώς ως Ουκρανούς πολίτες και ως τέτοιοι, υποστηρίζουν, έχουν συνταγματικό δικαίωμα να μιλούν οποιαδήποτε γλώσσα και να υποστηρίζουν οποιαδήποτε θρησκεία ή πολιτισμό επιθυμούν, όχι μόνο αυτούς που επικροτεί το κράτος. Αλλά η ουκρανική νομοθεσία δεν αναγνωρίζει τους Ρώσους ως γηγενείς στην Ουκρανία, ούτε καν ως μειονότητα εντός της Ουκρανίας. Επομένως, δεν έχουν καμία αξίωση για νομική προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και της γλώσσας τους, γεγονός που έρχεται σε ευθεία αντίθεση με το άρθρο 10 του ουκρανικού συντάγματος".
Ο καθηγητής Petro και οι προαναφερθέντες Ουκρανοί δεν είναι οι μόνοι που ανησυχούν για τα πολιτικά δικαιώματα της ρωσικής μειονότητας στην Ουκρανία. Όπως έχω γράψει, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη Δημοκρατία μέσω του Δικαίου, πιο γνωστή ως Επιτροπή της Βενετίας, ανησυχεί επίσης για το θέμα.
Κατά τη συνεδρίασή της τον Ιούνιο, η Επιτροπή της Βενετίας ανέλυσε το (νέο) νόμο για τις εθνικές μειονότητες (κοινότητες) της Ουκρανίας και, μεταξύ άλλων, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, "για να διασφαλιστεί η πλήρης συμμόρφωση" με τα διεθνή πρότυπα, "ορισμένες διατάξεις του νόμου αυτού θα πρέπει να επανεξεταστούν", συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αφορούν "το δικαίωμα διοργάνωσης εκδηλώσεων στις μειονοτικές γλώσσες", "την έκδοση βιβλίων και τα βιβλιοπωλεία", "το δικαίωμα πρόσβασης στα μέσα μαζικής ενημέρωσης στις μειονοτικές γλώσσες" και "το μειονοτικό γλωσσικό σχολικό σύστημα".
Ωστόσο, σύμφωνα με τα λόγια της Olga Stefanishyna (Αναπληρώτριας Πρωθυπουργού της Ουκρανίας για την Ευρωπαϊκή και Ευρωατλαντική Ολοκλήρωση), "Δεν υπάρχει ρωσική μειονότητα στην Ουκρανία. Δεν υπάρχει!" Σύμφωνα με την απογραφή της Ουκρανίας του 2001, η οποία είναι μέχρι σήμερα η μοναδική απογραφή της από την ανεξαρτησία της το 1991, οι εθνοτικοί Ρώσοι αποτελούσαν το 17,3% του ουκρανικού πληθυσμού - δηλαδή πάνω από 8 εκατομμύρια άτομα.
Η Ουκρανία είναι στην πραγματικότητα μια έντονα ρωσο-ουκρανική δίγλωσση κοινωνία, με υψηλό βαθμό μεικτών γάμων, και, για να περιπλέξει ακόμη περισσότερο τα πράγματα, πολλοί άνθρωποι μπορούν να δηλώσουν εθνοτικά πως είναι είτε Ρώσοι είτε Ουκρανοί, ανάλογα με το πλαίσιο. Όπως έγραψα το 2020, σχετικά με τον πόλεμο στο Ντονμπάς (ο οποίος συνεχίζεται από το 2014), η πολιτική στάση κάποιου μπορεί μερικές φορές να είναι καλύτερος προγνωστικός παράγοντας - όσον αφορά την στάση του ατόμου απέναντι στη σύγκρουση - από τη γλώσσα ή την εθνικότητα. Και το κύριο διαχωριστικό ζήτημα εκεί ήταν και είναι το Μαϊντάν. Πάντα επρόκειτο για 2 πιθανές Ουκρανίες: η μία είναι ένα ευρωπαϊκό έθνος, πιο κοντά στη Δύση και τις ΗΠΑ, ενώ, ταυτόχρονα, είναι περήφανη για τον Στέπαν Μπαντέρα και τον Ουκρανικό Επαναστατικό Στρατό (UPA), ο οποίος κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου τάχθηκε στο πλευρό της ναζιστικής Γερμανίας και διέπραξε εγκλήματα πολέμου κατά των Πολωνών. Η άλλη είναι φυσικός σύμμαχος της Ρωσίας και μέρος του "ρωσικού κόσμου" (πολιτισμικά) και είναι επίσης υπερήφανη για τη σοβιετική κληρονομιά της.
Το "ρωσικό ζήτημα" στην Ουκρανία δεν αφορά επομένως μόνο τους "εθνοτικούς Ρώσους" (αυτοπροσδιοριζόμενους ή μη)- περιλαμβάνει επίσης το ζήτημα των ρωσοφώνων και των ρωσόφιλων.
Όπως γράφει ο ερευνητής Volodymyr Ishchenko, υπήρχε πάντα στην ουκρανική πολιτική ένα "μεγάλο στρατόπεδο" που ζητούσε "στενότερη ενσωμάτωση με τους διεθνείς θεσμούς υπό τη ρωσική ηγεσία παρά με εκείνους της ευρωατλαντικής σφαίρας". Αυτό το "φιλορωσικό στρατόπεδο", μετά το Μαϊντάν του 2014 "περιθωριοποιήθηκε" και σύμφωνα με τον Ishchenko η "φιλορωσική ετικέτα" "διογκώθηκε" σε σημείο που να χρησιμοποιείται για να περιγράψει (και να απαξιώσει) κάθε λόγο που θέτει ερωτήματα σχετικά με τις "φιλοδυτικές, νεοφιλελεύθερες και εθνικιστικές" θέσεις που "κυριαρχούν στην πολιτική σφαίρα της Ουκρανίας από το 2014, αλλά δεν αντικατοπτρίζουν πραγματικά την πολιτική ποικιλομορφία της ουκρανικής κοινωνίας". Όλα αυτά τα "φιλορωσικά" πολιτικά κόμματα έχουν πράγματι απαγορευτεί το 2022, συμπεριλαμβανομένης της αντιπολιτευόμενης Πλατφόρμας για τη Ζωή, η οποία είχε έρθει δεύτερη στις εκλογές και κατείχε 44 έδρες στο Κοινοβούλιο.
Το Μάρτιο του 2022 οι φοιτητές απαίτησαν να "ακυρωθεί" ο πολιτικός επιστήμονας John Mearsheimer λόγω του υποτιθέμενου "πουτινισμού" του. Το γεγονός πως το άρθρο του Nicolai N. Petro δημοσιεύτηκε στο Foreign Policy μέχρι στιγμής χωρίς επιθέσεις εναντίον του είναι αρκετά ενδιαφέρον. Τώρα που γίνεται όλο και πιο σαφές στη δυτική πολιτική ελίτ και τα μέσα ενημέρωσης ότι μια "συμφωνία "γη για ειρήνη"" είναι ο μόνος δρόμος για το Κίεβο. Και ίσως τελικά να υπάρξει μια ευρεία και ειλικρινής συζήτηση για κάποιες άβολες αλήθειες σχετικά με την Ουκρανία μετά το Μαϊντάν. Η αλήθεια είναι ότι ακόμη και μετά την επίτευξη της ειρήνης, όσο η ρωσική μειονότητα παραμένει περιθωριοποιημένη εκεί και όσο συνεχίζεται η επέκταση του ΝΑΤΟ, θα εξακολουθεί να υπάρχει χώρος για εντάσεις και συγκρούσεις - εσωτερικά και διεθνώς.
* Σε συνεργασία infobrics.org με τη Freepen.gr / Απόδοση στα ελληνικά Freepen.gr