 |
| pixabay / sasint |
Του Timofey Bordachev, Διευθυντή Προγράμματος της Λέσχης Βαλντάι - Russia Today / Παρουσίαση Freepen.gr
Ο σχηματισμός μιας νέας διεθνούς τάξης συνοδεύεται αναπόφευκτα από μια σύγκρουση μεταξύ των δυνάμεων που επιδιώκουν να διατηρήσουν το καθεστώς τους και των αντιπάλων τους, η ανάπτυξη των οποίων καθορίζει τη δημιουργία νέων κανόνων και συνηθειών αλληλεπίδρασης στην παγκόσμια σκηνή. Η στρατιωτική και πολιτική σύγκρουση μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης, καθώς και η σταδιακά επιταχυνόμενη αντιπαράθεση μεταξύ της Κίνας και των ΗΠΑ, καθορίζουν την κεντρική θέση της Ευρύτερης Ευρασίας και της Ασίας στη διεθνή πολιτική. Αυτό συμβαίνει, πρωτίστως, επειδή η τεράστια αυτή περιοχή είναι ένας χώρος όπου η σταθερότητα και η ανάπτυξη είναι σημαντικές για τη Μόσχα και το Πεκίνο, ενώ οι κρίσεις και οι συγκρούσεις είναι άκρως επιθυμητές για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους ευρωπαϊκούς δορυφόρους τους. Το έτος 2023 έχει δείξει πως η Ευρύτερη Ευρασία και η Ασία είναι μέχρι στιγμής ανθεκτικές στις αρνητικές εξωτερικές επιρροές που έχουν τις πιο δραματικές συνέπειες στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή.
Το γεγονός ότι δεν υπάρχουν αντίπαλες στρατιωτικές και πολιτικές συμμαχίες στην Ασία και την Ευρασία και πως οι λεγόμενες γεωπολιτικές διαχωριστικές γραμμές υπάρχουν μόνο στη φαντασία των ιδιαίτερα ευαίσθητων αναγνωστών των αμερικανικών εφημερίδων, οφείλεται στις ιδιαιτερότητες της πολιτικής κουλτούρας αυτού του χώρου, αλλά και στις γενικότερες τάσεις της διεθνούς ζωής στην παρούσα φάση.
Πρώτον, παρόλο που αυτή η μακροπεριφέρεια έχει τη δική της εμπειρία στην επίλυση διακρατικών αντιθέσεων, η σύγκρουση ως ο καλύτερος τρόπος επίτευξης στόχων δεν αποτελεί κεντρικό μέρος της κουλτούρας της εξωτερικής πολιτικής της. Με άλλα λόγια, εκεί που τα δυτικά έθνη αρέσκονται να παίρνουν τα όπλα και να βλέπουν τη λύση σε πολύπλοκες καταστάσεις στην αντιπαράθεση, η Ασία και η Ευρασία προτιμούν να επιλύουν τις διαφορές ειρηνικά.
Δεύτερον, οι αναδυόμενες ενώσεις κρατών στην Ασία και την Ευρασία δεν αποσκοπούν στην επίτευξη επιθετικών στόχων έναντι τρίτων χωρών. Αποσκοπούν πρωτίστως στην επίτευξη των αναπτυξιακών στόχων των μελών τους και στη διατήρηση της εσωτερικής τους σταθερότητας. Ως εκ τούτου, δεν υπάρχουν συμμαχίες στην Ασία και την Ευρασία που δημιουργούνται για να εξασφαλίσουν την προνομιακή θέση των μελών τους έναντι της υπόλοιπης μακροπεριφέρειας.
Τρίτον, δεν υπάρχουν σχετικά μεγάλα κράτη εντός της μακροπεριφέρειας που θα λειτουργούσαν ως "πράκτορες" των εξωπεριφερειακών δρώντων. Οι μόνες χώρες που θα μπορούσαν να αποτελέσουν εξαίρεση υπό αυτή την έννοια είναι η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα.
Είναι αλήθεια πως έχουν περιορισμένη κυριαρχία και εξαρτώνται από τις ΗΠΑ για τη βασική τους ασφάλεια. Αλλά ακόμη και στην περίπτωση της Ιαπωνίας, η επίτευξη των αναπτυξιακών της στόχων και η απόκτηση των απαραίτητων πόρων δεν εξαρτάται απόλυτα από μια επιθετική πολιτική απέναντι στους γείτονές της. Σε αντίθεση με την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι ηγετικές δυνάμεις της οποίας ενδιαφέρονταν να στριμώξουν τη Ρωσία και να αποκτήσουν μονοπωλιακή πρόσβαση στους πόρους της. Τέλος, η συγκριτική ανθεκτικότητα της Ασίας και της Ευρασίας στις προκλήσεις των αποσταθεροποιητικών διακρατικών σχέσεων οφείλεται στο γεγονός ότι όλες οι χώρες της μακροπεριφέρειας ανήκουν στην παγκόσμια πλειοψηφία, δηλαδή μοιράζονται κοινούς στρατηγικούς στόχους, ακόμη και αν τα συγκεκριμένα καθήκοντα που απαιτούνται για την επίτευξή τους μπορεί να διαφέρουν.
Με άλλα λόγια, αν χωρίσουμε τη διεθνή κοινότητα σε δύο ομάδες χωρών -αυτές που παρασιτούν στις υπόλοιπες και αυτές που βασίζονται στους δικούς τους πόρους (φυσικούς ή δημογραφικούς)- δε θα δούμε εκπροσώπους της πρώτης ομάδας στην Ασία και την Ευρασία. Αυτό καθιστά τα συμφέροντά τους κοινά, ακόμη και αν οι μέθοδοι επίτευξης των στόχων τους μπορεί να είναι διαφορετικές.
Ταυτόχρονα, όπως έδειξαν τα μεγάλα γεγονότα της περιφερειακής ζωής το 2023, η Ασία και η Ευρασία δεν είναι απαλλαγμένες από ορισμένες εσωτερικές αντιθέσεις, η επίλυση των οποίων αποτελεί σημαντικό καθήκον για τη διακρατική συνεργασία. Μεταξύ αυτών των αντιφάσεων, οι σχετικά δύσκολες σχέσεις μεταξύ των δύο δημογραφικών γιγάντων του κόσμου - της Ινδίας και της Κίνας - βρίσκονται στην κορυφή του καταλόγου. Παρά το γεγονός ότι το Νέο Δελχί και το Πεκίνο είναι ιδιαίτερα ικανοί να μην οδηγήσουν τη σύγκρουσή τους στο στάδιο της συστημικής αντιπαράθεσης, η ύπαρξη ενός συνοριακού προβλήματος παίζει σημαντικό ρόλο στην περιφερειακή συνεργασία εν γένει.
Μπορεί να υποτεθεί ότι μια μικρή εδαφική σύγκρουση είναι ένας τρόπος για τις δύο μεγάλες δυνάμεις να διατηρήσουν το χώρο αντιπαράθεσης σχετικά στενό, χωρίς να οδηγηθούν σε στρατιωτικές προετοιμασίες και σε μια πραγματικά μεγάλης κλίμακας αντιπαράθεση. Ταυτόχρονα, η αντικειμενική αναζήτηση της Ινδίας για έναν τρόπο αύξησης των δυνατοτήτων των κοινών δυνάμεών της ευνοεί τον θετικό διάλογο με τις ΗΠΑ και τη Δύση. Αυτό, βέβαια, ανησυχεί κάπως τη Ρωσία και την Κίνα, αλλά δεν έχει καταστεί εμπόδιο στη συνεργασία στο πλαίσιο των BRICS και του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO). Επιπλέον, η προσχώρηση της Ινδίας και του Πακιστάν στον SCO έχει οδηγήσει σε μια πιο ισορροπημένη εσωτερική δομή της ένωσης στο πλαίσιο της συνεχιζόμενης προσέγγισης μεταξύ Μόσχας και Πεκίνου.
Το ασιατικό τμήμα της μακροπεριφέρειας επηρεάζεται αρνητικά από την αυξανόμενη αντιπαράθεση μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ. Υπό αυτές τις συνθήκες, ορισμένα ασιατικά κράτη μπορεί πράγματι να ανησυχούν ότι το Πεκίνο τα βλέπει ως εδαφική βάση του κύριου παγκόσμιου αντιπάλου του ή ως πηγή των δικών του δυνατοτήτων. Αυτό οδηγεί ήδη σε πολύπλοκες εσωτερικές διεργασίες σε επιτυχημένες ενώσεις όπως η ASEAN, καθώς και στη δημιουργία ενδιαφέροντος σε ορισμένες χώρες να εντείνουν τη συνεργασία τους με τις ΗΠΑ, όπως κάνουν, για παράδειγμα, οι Φιλιππίνες. Δε θέλουν όμως να γίνουν δορυφόροι των ΗΠΑ ή των νέων "αβύθιστων αεροπλανοφόρων" τους. Μοναδική εξαίρεση αποτελεί το νησί της Ταϊβάν, όπου τα εθνικιστικά αισθήματα αποτελούν πυλώνα για τη διατήρηση της αμερικανικής παρουσίας και τον εκβιασμό της ηπειρωτικής Κίνας.
Είναι απαραίτητο να αναφερθεί η συνεχιζόμενη απειλή αποσταθεροποίησης ενός τόσο σημαντικού τμήματος της Ευρασίας όπως η Κεντρική Ασία, η οποία αποτελείται από τις πέντε πρώην σοβιετικές δημοκρατίες και το γειτονικό Αφγανιστάν. Υπάρχουν σοβαροί λόγοι να πιστεύουμε ότι η περιοχή αυτή θα χρησιμοποιηθεί από τους αντιπάλους της Ρωσίας και της Κίνας για να τους δημιουργήσουν πρόσθετα προβλήματα ασφαλείας. Μέχρι στιγμής, με εξαίρεση το Καζακστάν, όλες οι χώρες της Κεντρικής Ασίας έχουν αποδείξει την ικανότητα των εθνικών τους αρχών να αντιμετωπίζουν με αυτοπεποίθηση τα προβλήματα που έχουν προκύψει κατά τη διάρκεια της πολιτικής και οικονομικής τους ανάπτυξης. Στην περίπτωση του Καζακστάν, τα γεγονότα του Ιανουαρίου του 2022 έδειξαν πόσο εύθραυστη είναι η κρατική του υπόσταση και πόσο εύκολα μπορεί να απειληθεί από διαρθρωτικά προβλήματα οικονομικής και πολιτικής φύσης. Το Ουζμπεκιστάν, το Τατζικιστάν και το Κιργιστάν, από την άλλη πλευρά, επιδεικνύουν είτε μια σίγουρη κρατική υπόσταση είτε μια συνεπή κίνηση προς την κατεύθυνση να είναι λιγότερο ευάλωτο σε εξωτερικές προκλήσεις και απειλές.
Ορισμένες πτυχές του μέλλοντος των μεγάλων διεθνών θεσμών της Ασίας και της Ευρασίας είναι αβέβαιες. Γνωρίζουμε ότι οι σημερινοί θεσμοί διεθνούς συνεργασίας στην Ασία και την Ευρασία δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο μιας διεθνούς τάξης που τώρα αλλάζει και γίνεται, σε πολλές διαστάσεις της, κληρονομιά της ιστορίας. Το ίδιο ισχύει και για τις μεγάλες συγκρούσεις στις οποίες εμπλέκονται οι περιφερειακές δυνάμεις σε έναν κολοσσιαίο χώρο, κύριο χαρακτηριστικό του οποίου είναι η απουσία σαφών διαχωριστικών γραμμών. Ωστόσο, οι θεσμοί στην Ευρασία μπορεί επίσης να αποδειχθούν πιο απρόσβλητοι από τα συστημικά προβλήματα που αντιμετωπίζει αυτή η μορφή σχέσεων μεταξύ κρατών στο πλαίσιο της σημαντικής μείωσης της οργανωτικής ικανότητας της Δύσης και της στροφής της προς ένα καθαρά εγωιστικό μοντέλο συμπεριφοράς στις διεθνείς υποθέσεις.
Είναι χαρακτηριστικό ότι η ASEAN, η οποία δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της φιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης και ιστορικά στόχευε στην αναπαραγωγή των βασικών αλγορίθμων της για την ανάπτυξη των διεθνών θεσμών στις τοπικές συνθήκες, αντιμετωπίζει σήμερα τις μεγαλύτερες πολιτικές δυσκολίες.
Για να συνοψίσουμε τα γεγονότα του 2023, η Ασία και η Ευρασία παραμένουν ένας χώρος συνεργασίας και όχι ανταγωνισμού και οι ηγετικές περιφερειακές δυνάμεις είναι σε θέση να επιτύχουν όρους που θα ήταν σχετικά δίκαιοι για τους μικρότερους εταίρους τους. Ταυτόχρονα, όλα τα οξυμένα προβλήματα που αντιμετωπίζει η μακροπεριφέρεια εμπλέκουν έναν εξωπεριφερειακό παίκτη ως έναν από τους δρώντες. Ο εντοπισμός των αρνητικών συνεπειών αυτού του γεγονότος θα είναι το κύριο καθήκον της διεθνούς συνεργασίας στην Ασία και την Ευρασία τα επόμενα χρόνια.
* Αυτό το άρθρο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά από το Valdai Discussion Club, μεταφρασμένο και επιμελημένο από την ομάδα RT.