 |
| RT |
Η ενεργειακή κρίση στην ευρωπαϊκή αγορά συνεχίζεται. Έχει προκληθεί από διάφορους παράγοντες, όπως οι συσσωρευμένες διαρθρωτικές ανισορροπίες στις παγκόσμιες αγορές ενέργειας, η ενεργειακή πολιτική της ΕΕ, η πανδημία και η ένοπλη σύγκρουση στην Ουκρανία που ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 2022 και οδήγησε σε σημαντική μείωση των προμηθειών ρωσικού φυσικού αερίου.
Vsevolod Sviridov - Russia Today / Παρουσίαση Freepen.gr
Το 2022, η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ μειώθηκε σε 2.641 TWh (από 2.785 TWh). Στην ιστορία του μπλοκ, οι δείκτες αυτοί μειώθηκαν τόσο πολύ (140 TWh ετησίως αντιστοιχούν στην ετήσια παραγωγή του Πακιστάν ή του Καζακστάν) μόνο δύο φορές: το 2009 λόγω της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης και το 2020 λόγω της πανδημίας Covid-19.
Το 2023, η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μειώθηκε ακόμη περισσότερο. Η κατανάλωση φυσικού αερίου - βασική πηγή ενέργειας για την Ευρώπη - μειώνεται επίσης. Το 2022, η κατανάλωση φυσικού αερίου μειώθηκε κατά 13% σε 343 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα και συνέχισε να μειώνεται το πρώτο εξάμηνο του 2023. Επιπλέον, η κατανάλωση μειώνεται στους τομείς της οικονομίας που εξαρτώνται περισσότερο από αυτό: την ηλεκτροπαραγωγή (-18%) και τη βιομηχανική παραγωγή (-13%).
Δεν θα πρέπει να υποθέσουμε ότι οι χώρες της ΕΕ παρακολουθούν αυτή την πτώση με αδιαφορία. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχει αναλάβει πολιτικές δεσμεύσεις για τη μείωση της κατανάλωσης φυσικού αερίου κατά 15% σε σχέση με τα μέσα επίπεδα της περιόδου 2017-2022, πριν από τις 31 Μαρτίου 2024. Επίσης, μέχρι το επόμενο έτος, η ΕΕ σχεδιάζει να επεκτείνει την ικανότητα εισαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου κατά 50 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα σε 227 δισεκατομμύρια.
Ωστόσο, αυτά τα "αμυντικά" μέτρα καταδεικνύουν ότι η ΕΕ δεν μπόρεσε να αντικαταστήσει ομαλά το ρωσικό φυσικό αέριο με άλλες πηγές. Η Αφρική διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην αναζήτηση εναλλακτικών πηγών ενέργειας από την Ευρώπη. Την άνοιξη του 2022, υψηλόβαθμες ευρωπαϊκές αντιπροσωπείες επισκέπτονταν σχεδόν σε εβδομαδιαία βάση αφρικανικές χώρες σε αναζήτηση φυσικού αερίου. Ωστόσο, ακόμη και τότε ήταν σαφές πως δε θα μπορούσαν να αποσπάσουν πολύ φυσικό αέριο από την Αφρική.
Το χρονολογικό περίγραμμα της αποτυχίας
Τα πράγματα αποδείχθηκαν ακόμη χειρότερα από ό,τι αναμενόταν. Σύμφωνα με το Κέντρο Αφρικανικών Μελετών της HSE, οι εξαγωγές φυσικού αερίου από την Αφρική προς την ΕΕ ανήλθαν σε 72 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα το 2022 - πράγμα που σημαίνει πως μειώθηκαν κατά περίπου 2 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Η Αλγερία (-5 δισ. κυβικά μέτρα), η Νιγηρία (-0,7 δισ.) και η Λιβύη (-0,5 δισ.) ήταν μεταξύ των χωρών που μείωσαν περισσότερο τις εξαγωγές φυσικού αερίου.
Οι περισσότεροι Αφρικανοί εξαγωγείς φυσικού αερίου (ή μάλλον οι δυτικοί φορείς εκμετάλλευσης μονάδων υγροποιημένου φυσικού αερίου που ελέγχουν την εμπορία υγροποιημένου φυσικού αερίου) μετέφεραν πράγματι επιπλέον ποσότητες στην ΕΕ, τις οποίες εξήγαγαν στην Ασία. Για παράδειγμα, η Αγκόλα προμήθευσε το 56% του ΥΦΑ της στην ΕΕ (έναντι 17% το 2021), η Αίγυπτος - 46% (έναντι 13%), το Καμερούν - 61% (έναντι 0%) και η Ισημερινή Γουινέα - 30% (έναντι 26%). Επιπλέον, το 2022 μια νέα αφρικανική χώρα, η Μοζαμβίκη, εισήλθε στις παγκόσμιες αγορές ΥΦΑ. Το Δεκέμβριο έφτασε στην Ισπανία η πρώτη παρτίδα υγροποιημένου φυσικού αερίου που παρήγαγε η βρετανική εταιρεία πετρελαίου και φυσικού αερίου BP στο πλωτό εργοστάσιο υγροποιημένου φυσικού αερίου Coral Sul (FLNG) στα ανοικτά των ακτών της Μοζαμβίκης. Συνολικά, η Μοζαμβίκη εξήγαγε 0,4 εκατομμύρια τόνους ΥΦΑ το 2022.Οι συνδυασμένες προσπάθειες κατέστησαν δυνατή την αύξηση των εξαγωγών ΥΦΑ από την Αφρική προς την ΕΕ κατά 2,7 εκατομμύρια τόνους (που αντιστοιχούν σε 3,8 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα), οι οποίες ανέρχονται συνολικά σε 19 εκατομμύρια τόνους.
Ωστόσο, με εξαίρεση την Αίγυπτο, οι χώρες αυτές δεν είναι οι κύριοι εξαγωγείς ΥΦΑ της Αφρικής. Εν τω μεταξύ, η Αλγερία και η Νιγηρία, οι οποίες μαζί αντιπροσωπεύουν το 60% των αφρικανικών εξαγωγών υγροποιημένου φυσικού αερίου, έχουν μειώσει τις εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Ευρώπη.
Οι δύο αυτές χώρες είναι οι μεγαλύτεροι εξαγωγείς φυσικού αερίου της Αφρικής και τα τελευταία χρόνια αντιμετώπισαν μια σειρά από προβλήματα. Η Αλγερία και η Νιγηρία έχουν πολλά κοινά στοιχεία, καθώς οι εξαγωγές φυσικού αερίου διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στις οικονομίες και τις εγχώριες αγορές τους. Στην Αλγερία, οι μονάδες ηλεκτροπαραγωγής που λειτουργούν με φυσικό αέριο παράγουν έως και το 98% του συνόλου της ηλεκτρικής ενέργειας και στη Νιγηρία - έως και το 80%. Όμως κάθε χώρα έχει τα δικά της προβλήματα και η καθεμία ακολουθεί διαφορετική προσέγγιση για την επίλυσή τους.
Η επιτυχία της ανεξάρτητης οικονομίας της Αλγερίας
Σε αντίθεση με τη Νιγηρία, η Αλγερία λαμβάνει εφαρμόσιμα μέτρα για την ανάπτυξη της εγχώριας αγοράς φυσικού αερίου. Ως αποτέλεσμα μιας συνεπούς πολιτικής προώθησης των υποδομών μεταφοράς φυσικού αερίου, των σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, της αεριοποίησης των νοικοκυριών και των επιδοτήσεων, η κατανάλωση φυσικού αερίου στην Αλγερία έχει αυξηθεί κατά 60% μέσα σε δέκα χρόνια και ανέρχεται σε περίπου 45 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως - το ίδιο επίπεδο με αυτό της Γαλλίας και ελαφρώς περισσότερο από αυτό της Αυστραλίας.
Στην Αλγερία, η τιμή του φυσικού αερίου στην εγχώρια αγορά είναι 40 φορές φθηνότερη από ό,τι στην Ευρώπη (η εγχώρια τιμή είναι περίπου 15 δολάρια ανά 1.000 κυβικά μέτρα έναντι 600 δολαρίων στην spot αγορά της ΕΕ). Αυτό εξασφαλίζει την ενεργειακή ασφάλεια της χώρας και στο μέλλον θα αυξήσει την ανταγωνιστικότητα της τοπικής βιομηχανίας. Μέχρι το 2030, η κατανάλωση μπορεί να φθάσει τα 70 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα.
Ωστόσο, λόγω της αυξανόμενης εγχώριας κατανάλωσης, τα αποδεδειγμένα αποθέματα φυσικού αερίου της Αλγερίας εξαντλούνται σταδιακά - ένα πρόβλημα που επιδεινώνεται από την ανάγκη να συνεχιστούν οι εξαγωγές φυσικού αερίου, οι οποίες ενθαρρύνονται από τις τιμές ρεκόρ στην παγκόσμια αγορά.
Η Αλγερία αντιμετωπίζει αυξανόμενες πιέσεις από τους δυνητικούς Ευρωπαίους καταναλωτές και τις δυτικές εταιρείες (π.χ. Eni και Total), οι οποίες ασκούν πιέσεις για συστημικές λύσεις με στόχο την αύξηση των εξαγωγών φυσικού αερίου. Παραδείγματα περιλαμβάνουν την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, την άρνηση κατασκευής επιχειρήσεων χημικών προϊόντων φυσικού αερίου κ.λπ. Μέχρι στιγμής, η Αλγερία έχει αντισταθεί στον πειρασμό να αυξήσει τις εξαγωγές σε βάρος της εγχώριας αγοράς της και τις διατηρεί σε επίπεδο 40-45 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων.
Ωστόσο, εξακολουθεί να υπάρχει μια αξιοσημείωτη πτωτική τάση και κάθε χρόνο η Αλγερία εξάγει αέριο μέσω αγωγών σε λιγότερες χώρες. Το 2021-2022 σταμάτησε τις εξαγωγές προς το Μαρόκο και την Πορτογαλία, ενώ οι εξαγωγές προς την Ισπανία μειώνονται επί του παρόντος. Σε αυτό το πλαίσιο, η Ιταλία γίνεται ο κύριος κόμβος της Ευρώπης για το αλγερινό φυσικό αέριο. Το 2022, οι εξαγωγές προς την Ιταλία έφθασαν σε υψηλό δεκαετίας, ανερχόμενες σε 22,6 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα. Αυτό διευκολύνθηκε από τη γενική μείωση των εξαγωγών υγροποιημένου φυσικού αερίου και τη μείωση των εξαγωγών προς την Ισπανία.
Τα μετα-αποικιακά προβλήματα της Νιγηρίας
Στη Νιγηρία, ωστόσο, η κατανάλωση φυσικού αερίου δεν ξεπέρασε τα 11-13 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα τα τελευταία οκτώ χρόνια. Αυτό είναι συγκρίσιμο με την ετήσια κατανάλωση φυσικού αερίου στη Σιγκαπούρη - μια χώρα όπου ο πληθυσμός είναι 30 φορές μικρότερος από αυτόν της Νιγηρίας και η οποία καλύπτει έκταση μικρότερη από την πόλη Λάγος.
Η βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου της χώρας υπόκειται σε κανονισμούς που ενθαρρύνουν την εξαγωγή πρώτων υλών και ενεργειακών πόρων, ακόμη και αν δεν ικανοποιούνται οι απαιτήσεις της εγχώριας αγοράς. Οι διεθνείς εταιρείες διαδραματίζουν συχνά σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση μετα-αποικιακών νομοθετικών πλαισίων που περιορίζουν τεχνητά τον όγκο των ενεργειακών πόρων που εισέρχονται στις εγχώριες αγορές της Αφρικής, προκειμένου να προμηθεύουν με πρώτες ύλες τις δικές τους αλυσίδες παραγωγής εκτός Αφρικής.
Για παράδειγμα, η Shell εξάγει φυσικό αέριο σε τιμή δύο φορές χαμηλότερη από την τιμή στην οποία πωλεί φυσικό αέριο στην εγχώρια αγορά της Νιγηρίας. Η εταιρεία χρησιμοποιεί κάθε πρόσχημα για να εστιάσει τη μεταφορική της ικανότητα στις εξαγωγές χωρίς να καταβάλλει σημαντικές προσπάθειες για την επέκταση των προμηθειών στην εγχώρια αγορά.
Αυτές οι προσανατολισμένες στις εξαγωγές πολιτικές που αποσκοπούν στη μεγιστοποίηση των κερδών και την περιθωριοποίηση της εγχώριας αγοράς και των υποδομών, ενώ αγνοούν τις ανάγκες των τοπικών κοινοτήτων και τις περιβαλλοντικές απαιτήσεις, προκαλούν πολλά προβλήματα στη Νιγηρία. Επί του παρόντος, κανείς δεν εξετάζει καν το ενδεχόμενο ανάπτυξης της εγχώριας αγοράς, αφού το κύριο μέλημα είναι η διατήρηση του όγκου των εξαγωγών.
Από τον Οκτώβριο του 2022, η NLNG Limited - ο φορέας εκμετάλλευσης του εργοστασίου υγροποιημένου φυσικού αερίου της Νιγηρίας που ανήκει στις Total, Eni και Shell - έχει κηρύξει "ανωτέρα βία" λόγω "πλημμύρας" των αγωγών και των κοιτασμάτων φυσικού αερίου της. Έχουν προκύψει και άλλα προβλήματα, όπως η εξάντληση των πόρων (που προκλήθηκε από τις καθυστερήσεις στη θέση σε λειτουργία των νέων κοιτασμάτων φυσικού αερίου) και η υποβάθμιση των υποδομών. Ως αποτέλεσμα, η μονάδα, η οποία έχει δυναμικότητα παραγωγής 22,5 εκατομμυρίων τόνων, έχει παράγει μόνο 14,2 εκατομμύρια τόνους LNG έναντι 16 εκατομμυρίων τόνων το 2021.
Το 2019, οι μέτοχοι της NLNG έλαβαν την τελική επενδυτική απόφαση για την κατασκευή της έβδομης μονάδας επεξεργασίας του εργοστασίου, η οποία θα ανεβάσει την παραγωγική ικανότητα στα 30 εκατομμύρια τόνους ετησίως. Κατά συνέπεια, η κατάσταση έχει γίνει ακόμη πιο παράλογη. Η έκθεση του HSE Center for African Studies με τίτλο "NLNG T7: ένας τρόπος ευθανασίας του νιγηριανού τομέα ενέργειας", δείχνει ότι οι δυτικές εταιρείες θα βρουν σίγουρα φυσικό αέριο για την έβδομη μονάδα επεξεργασίας (10-11 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως), αλλά μπορεί κανείς να ξεχάσει την ανάπτυξη της εγχώριας αγοράς φυσικού αερίου στη Νιγηρία.
Τα εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής με φυσικό αέριο στην αφρικανική χώρα θα συνεχίσουν να ξεμένουν από φυσικό αέριο, η διάρκεια και η συχνότητα των μπλακ άουτ θα αυξηθεί, οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να ξοδεύουν περισσότερα χρήματα για την αγορά γεννητριών ντίζελ και θα βασίζονται σε άλλες λύσεις (όπως το υγραέριο).
Υπό αυτές τις συνθήκες, η βιομηχανική ανάπτυξη θα παραμείνει στάσιμη, διότι η κατασκευή οποιασδήποτε βιομηχανικής επιχείρησης στη Νιγηρία (ακόμη και ενός ελαιοτριβείου, για να μην αναφέρουμε ένα διυλιστήριο πετρελαίου) απαιτεί πρόσθετο κόστος για την εξασφάλιση αδιάλειπτης παροχής ηλεκτρικής ενέργειας.
Πότε θα γίνει ο επόμενος γύρος;
Το 2022, η επίθεση γοητείας των Ευρωπαίων απέτυχε, αλλά είναι προφανές πως η ΕΕ θα συνεχίσει τις προσπάθειες να αποκτήσει πρόσβαση σε πρόσθετες ποσότητες αφρικανικού φυσικού αερίου. Παρά την αναμενόμενη θέση σε λειτουργία μικρών μονάδων υγροποιημένου φυσικού αερίου στη Σενεγάλη και ενδεχομένως στη Δημοκρατία του Κονγκό, οι ευρωπαϊκές αντιπροσωπείες θα συνεχίσουν να πραγματοποιούν τακτικές επισκέψεις στην Αλγερία, τη Νιγηρία και την Αίγυπτο.
Οι ευρωπαϊκές πολυεθνικές εταιρείες, τα ιδρύματα και οι διεθνείς οργανισμοί αναπτυξιακής βοήθειας θα συνεχίσουν το συστηματικό έργο, που θα περιλαμβάνει σχέδια νόμων, συστάσεις λευκών εγγράφων, αναλυτικές εκθέσεις και κατάρτιση προσωπικού, με στόχο την προώθηση της δικής τους ενεργειακής ατζέντας. Μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: θα εισάγουμε το φυσικό σας αέριο, και σε αντάλλαγμα, θα σας κατασκευάσουμε μονάδες παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας με πίστωση. Για παράδειγμα, στις 21 Νοεμβρίου 2023, εταιρείες από τη Γερμανία και τη Νιγηρία υπέγραψαν δύο μνημόνια κατανόησης (MoU). Το ένα αφορά την εξαγωγή φυσικού αερίου από τη Νιγηρία στη Γερμανία και το άλλο την κατασκευή μονάδων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στη Νιγηρία από γερμανικές εταιρείες.
Υπό αυτές τις συνθήκες, οποιαδήποτε βιομηχανική ανάπτυξη αποκλείεται. Το μέλλον της Αφρικής και της βιομηχανίας της εξαρτάται από την ικανότητα των κυβερνήσεων της ηπείρου να διοχετεύσουν τους πόρους τους στις δικές τους αγορές. Η εμπειρία της Αλγερίας αποδεικνύει ότι αυτή η στρατηγική είναι εφικτή.
* Από τον Vsevolod Sviridov, εμπειρογνώμονα του Κέντρου Αφρικανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου HSE