 |
| Houthi military helicopter flies over the Galaxy Leader cargo ship in the Red Sea in this photo released November 20, 2023. Houthi Military Media/Handout via REUTERS//File Photo |
Για τα βασίλεια του Αραβικού Κόλπου, το Κέρας της Αφρικής αποτελεί στρατηγική περίμετρο. Θέλουν να ελαχιστοποιήσουν τις πολιτικές απειλές - ορισμένοι είναι εχθρικοί προς τους ισλαμιστές, όλοι θέλουν να καταστείλουν τα δημοκρατικά κινήματα. Προβλέποντας έναν κόσμο μετά τον άνθρακα και την επισιτιστική ανασφάλεια, τα κράτη του Κόλπου θέλουν να κατέχουν πλούσιες γεωργικές εκτάσεις. Καθένα έχει το δικό του όραμα για τα αφρικανικά πελατειακά κράτη που θα εκτελούν τις εντολές τους.
Alex de Waal & Mulugeta Gebrehiwot - responsiblestatecraft.org / Παρουσίαση Freepen.gr
Αυτή είναι μια συνταγή για πολέμους δι' αντιπροσώπων, κρατικό κατακερματισμό και απολυταρχία στη βορειοανατολική Αφρική.
Για το Κέρας της Αφρικής, οι σημερινές κρίσεις είναι υπαρξιακές. Ο πόλεμος, η δικτατορία και η πείνα προκαλούν κρατική κατάρρευση. Η Αφρικανική Ένωση [AU] είναι εκτεθειμένη, το σύστημα ειρήνης και ασφάλειας της διαλύεται. Τα Ηνωμένα Έθνη αποσύρονται από την ειρήνευση, περιοριζόμενα όλο και περισσότερο σε έναν γυμνό παροχέα ανθρωπιστικής βοήθειας.
Οι κίνδυνοι φωτίστηκαν από την αιφνιδιαστική συμφωνία της Πρωτοχρονιάς μεταξύ του Abiy Ahmed, πρωθυπουργού της Αιθιοπίας, και του Muse Bihi, προέδρου της αυτοανακηρυχθείσας Δημοκρατίας της Σομαλιλάνδης, μιας αποσχισθείσας περιοχής της βορειοδυτικής Σομαλίας. Η Αιθιοπία φημίζεται για την προσεκτική διπλωματία, συμπεριλαμβανομένης της υπεράσπισης του απαραβίαστου των υφιστάμενων συνόρων. Μετά από πολέμους με τη Σομαλία τη δεκαετία του 1960 και του '70, η Αιθιοπία είχε μάθει να είναι προσεκτική και συμβουλευτική στις σχέσεις της με το Μογκαντίσου.
Την περασμένη εβδομάδα, η Αιθιοπία ανέτρεψε αυτή την παράδοση. Υποσχέθηκε να αναγνωρίσει τη Σομαλιλάνδη ως ανεξάρτητο κυρίαρχο κράτος, με αντάλλαγμα η Σομαλιλάνδη να της εκμισθώσει μια έκταση 12 μιλίων, συμπεριλαμβανομένου ενός θαλάσσιου λιμανιού, που θα επιτρέψει στην Αιθιοπία να δημιουργήσει μια ναυτική βάση. Αυτό με τη σειρά του εξαπέλυσε έντονα λόγια από τη Σομαλία - η οποία δεν είχε ενημερωθεί εκ των προτέρων. Η AU κάλεσε την Αιθιοπία να αντιμετωπίσει τη Σομαλία με σεβασμό. Οι φόβοι για νέες συγκρούσεις ανακινήθηκαν. Δεν ειπώθηκε δημοσίως ότι τα ΗΑΕ είναι ευρέως ύποπτα πως είναι ο προστάτης της συμφωνίας.
Για τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι κρίσεις στο Κέρας της Αφρικής είναι ένα δευτερεύον θέμα σε σχέση με τον συνεχιζόμενο πόλεμο Ισραήλ-Γάζας και την αντιπαράθεση με το Ιράν. Η διπλωματία των κανονιοφόρων στην Ερυθρά Θάλασσα - τα πολεμικά πλοία που αναπτύσσονται στο πλαίσιο της επιχείρησης Prosperity Guardian για την προστασία της ναυτιλίας από τις επιθέσεις των Χούτι στην Υεμένη - είναι η προτεραιότητα.
Η στενή λωρίδα νερού μεταφέρει το 12% του παγκόσμιου θαλάσσιου εμπορίου. Για τους ναυτικούς, η Ερυθρά Θάλασσα είναι "μια θάλασσα στο δρόμο για κάπου αλλού", οι ακτές της στην καλύτερη περίπτωση αποτελούν ενόχληση, στη χειρότερη απειλή για την ασφάλεια.
Υπάρχει παγκόσμια συναίνεση για τη διατήρηση των ναυτιλιακών οδών ανοιχτών. Εάν η Ερυθρά Θάλασσα κλείσει -όπως συνέβη μετά τον αραβοϊσραηλινό πόλεμο του 1967- οι επιπτώσεις στο εμπόριο μεταξύ Ευρώπης και Ασίας θα είναι οικονομικά σοβαρές. Η επιχείρηση "Αταλάντα", που διευθύνεται από την ΕΕ, διαχειρίζεται έναν στολίσκο κατά της πειρατείας στον οποίο συμμετέχουν πολεμικά πλοία από 13 ευρωπαϊκά έθνη, (συμπεριλαμβανομένου του Ηνωμένου Βασιλείου, το οποίο παρείχε τη ναυαρχίδα μέχρι το Brexit), που συνεργάζεται με πλοία από την Ουκρανία, την Ινδία, την Κορέα και την Κολομβία.
Μετά από μερικά χρόνια οι διοικητές του στολίσκου κατέληξαν στο συμπέρασμα πως η λύση στην πειρατεία βρίσκεται στην ξηρά, με τη μορφή της διπλωματίας για την επίλυση των συγκρούσεων στη Σομαλία και της οικονομικής βοήθειας για την παροχή μέσων διαβίωσης στους εξαθλιωμένους αλιείς. Αυτό ήταν ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση.
Η Σαουδική Αραβία προεδρεύει ενός φόρουμ για την Ερυθρά Θάλασσα, στο οποίο συμμετέχουν οκτώ παράκτια κράτη (όλα εκτός του Ισραήλ), για την αντιμετώπιση της πειρατείας, του λαθρεμπορίου και των θαλάσσιων πόρων - όχι πολιτικών θεμάτων.
Πριν από έξι χρόνια, ο Thabo Mbeki, ο πρώην πρόεδρος της Νότιας Αφρικής, ο οποίος προεδρεύει της Ομάδας Υψηλού Επιπέδου της Αφρικανικής Ένωσης για την υλοποίηση του Κέρατος της Αφρικής, εισήγαγε τον όρο "Red Sea Arena". Η ιδέα ήταν να δημιουργηθεί ένα διπλωματικό φόρουμ που θα περιλάμβανε όχι μόνο τα παράκτια κράτη, αλλά και όλες τις άλλες χώρες με ζωτικά συμφέροντα στην Ερυθρά Θάλασσα και τον Κόλπο του Άντεν ή με πολιτικούς και εμπορικούς δεσμούς στην στενή λωρίδα νερού.
Ο πρώην Επίτροπος της AU για την Ειρήνη και την Ασφάλεια, Ramtane Lamamra, εξήγησε: "Η Ερυθρά Θάλασσα υπήρξε ιστορικά γέφυρα και όχι διαχωριστική γραμμή, με τους λαούς των δύο ακτών να μοιράζονται πολιτισμό, εμπόριο και κοινωνικές σχέσεις". Η Αίγυπτος έχει συμφέροντα χιλιετιών στην κοιλάδα του Νείλου και στις δύο ακτές της Ερυθράς Θάλασσας. Η Αιθιοπία έχει ζωτικό συμφέρον στην πρόσβαση στη θάλασσα. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Κατάρ, το Ομάν και η Τουρκία έχουν ιστορικά ή τρέχοντα συμφέροντα.
Στην αρένα της Ερυθράς Θάλασσας διαδραματίζονται περιφερειακές και παγκόσμιες μάχες ισχύος. Επτά έθνη, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, της Κίνας, της Τουρκίας και των ΗΑΕ, διαθέτουν εκεί ναυτικές βάσεις. Άλλα, συμπεριλαμβανομένου του Ιράν και της Ρωσίας, έχουν πολεμικά πλοία στην περιοχή και αναζητούν ενεργά βάσεις. Το λιμάνι του Εϊλάτ στον Κόλπο της Άκαμπα είναι η στρατηγική κερκόπορτα του Ισραήλ, όπως έδειξαν με δραματικό τρόπο οι επιθέσεις των Χούτι κατά της ναυτιλίας.
Το σχέδιο για μια μόνιμη διάσκεψη των κρατών της Ερυθράς Θάλασσας Arena βασίστηκε σε προτάσεις που περιέχονται στην έκθεση του World Peace Foundation προς την ΑΕ, "African Politics, African Peace" - για την οποία ο Mbeki και ο βετεράνος διπλωμάτης του ΟΗΕ Lakhdar Brahimi συνέγραψαν τον πρόλογο. Η ιδέα ήταν πως τα κράτη της Μέσης Ανατολής θα έπρεπε να υπογράψουν τις αρχές της αρχιτεκτονικής ειρήνης και ασφάλειας της AU και να δημιουργήσουν κοινούς μηχανισμούς συνεργασίας.
Η AU απέτυχε να ενεργήσει βάσει αυτών των προτάσεων. Ούτε τέθηκαν στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Αντίθετα, τα κράτη του Αραβικού Κόλπου είναι όλο και πιο δυναμικά στο Κέρας και φέρνουν μια επιθετική μορφή συναλλακτικής πολιτικής, συμπεριλαμβανομένης της χρηματοδότησης αντιπροσώπων για τη διεξαγωγή πολέμων. Οι ΗΠΑ - των οποίων η ομπρέλα ασφαλείας προστάτευε την Ερυθρά Θάλασσα για δεκαετίες - δεν φαίνεται να ενδιαφέρονται.
Η Σαουδική Αραβία θεωρεί εδώ και καιρό την αφρικανική ακτή της Ερυθράς Θάλασσας ως μέρος της περιμέτρου ασφαλείας της. Το Κατάρ και η Τουρκία επεδίωκαν επιρροή στο Σουδάν και τη Σομαλία, ιδίως μεταξύ των ισλαμιστών. Το Ισραήλ επιδίωξε διακριτικά έναν καθοριστικό ρόλο στην περιοχή.
Αλλά ο βασικός παράγοντας είναι τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Ένα μικρό, πλούσιο κράτος, χρησιμοποιεί πληρεξούσιους για να προβάλλει ισχύ και υποστηρίζει αυτονομιστές αγνοώντας τους διεθνείς κανόνες. Στους πελάτες του Αμπού Ντάμπι περιλαμβάνονται βασικοί παίκτες στη Λιβύη και το Τσαντ, και τοποθετείται ως βασιλικός παράγοντας στο Κέρας. Τα ΗΑΕ υποστηρίζουν και εξοπλίζουν την Αιθιοπία. Ελέγχουν ήδη πολλά λιμάνια στην περιοχή - συμπεριλαμβανομένου, όπως πιθανολογείται, του προτεινόμενου αιθιοπικού λιμανιού και της ναυτικής βάσης στη γη που έχει μισθωθεί από τη Σομαλιλάνδη. Αλλά το Αμπού Ντάμπι δεν έχει ακόμη αποσαφηνίσει τους στρατηγικούς του στόχους για την Ερυθρά Θάλασσα και το Κέρας της Αφρικής.
Τα ΗΑΕ είχαν επί μακρόν μια ελεύθερη διέξοδο στην Ουάσιγκτον. Μόλις πρόσφατα οι ΗΠΑ άρχισαν να επικρίνουν τον τυχοδιωκτισμό του Αμπού Ντάμπι στο Σουδάν, καταγγέλλοντας τον εξοπλισμό των δολοφονικών δυνάμεων ταχείας υποστήριξης εκεί.
Η τελευταία δεκαετία ήταν ένα οδοστρωτήρα ελπίδας και τρόμου για τους λαούς της περιοχής της Ερυθράς Θάλασσας. Οι λαϊκές εξεγέρσεις στην Υεμένη, την Αιθιοπία και το Σουδάν κατέληξαν σε θανατηφόρα αφεψήματα απολυταρχίας, πολέμου, θηριωδίας και πείνας, με τις τοπικές συγκρούσεις να κλιμακώνονται σε πολέμους δι' αντιπροσώπων. Καθοδηγούμενοι από τη βραχυπρόθεσμη επιταγή της παραμονής στην εξουσία - και από τις φιλοδοξίες των πλούσιων σε μετρητά ξένων χορηγών - οι σημερινοί ηγέτες είναι πολύ συχνά κοντόφθαλμοι και συναλλακτικοί.
Υπό την καθοδήγηση του ΟΗΕ και της ΑΕ, καταρτίστηκε μια σειρά ειρηνευτικών συμφωνιών για να χρησιμεύσει ως κατώφλι για τη δημοκρατία. Σήμερα ένα ειρηνευτικό σύμφωνο, όπως η φθαρμένη "Μόνιμη παύση εχθροπραξιών" που τερμάτισε τον πόλεμο της Αιθιοπίας στο Τίγκρεϊ, μπορεί να μην είναι τίποτα περισσότερο από μια ανακωχή. Η αρχή της πρωτοκαθεδρίας της πολιτικής - που υπηρέτησε καλά την ειρηνευτική ατζέντα της Αφρικής - έχει καταλήξει να σημαίνει βραχυπρόθεσμη συναλλαγή αντί για δέσμευση στη δημοκρατία, τη χρηστή διακυβέρνηση και τη συμμετοχικότητα.
Ένας βασικός αφρικανικός κανόνας ήταν η "κυριαρχία ως ευθύνη", που αναπτύχθηκε από τον Σουδανό/Νοτιοσουδανό δικηγόρο και διπλωμάτη Francis Deng. Σήμερα έχουμε τον αντίποδά του, που αποδοκιμάστηκε ως "νεο-οικουμενισμός" από τον Καμερουνέζο φιλόσοφο Achille Mbembe.
Η σημερινή οπισθοδρόμηση σημαίνει ότι ο πρόεδρος της Ερυθραίας Ισαάιας Αφουέρκι αποκαθίσταται. Για 30 χρόνια, ο Ισαΐας κυβερνούσε με σιδηρά πυγμή, χωρίς σύνταγμα, πόσο μάλλον χωρίς πολιτικά κόμματα ή ανοιχτά μέσα ενημέρωσης, ελπίζοντας πως η παλίρροια του παγκόσμιου φιλελευθερισμού θα υποχωρούσε. Φαίνεται να αποδεικνύεται ότι είχε δίκιο.
Ο Σουδανός στρατηγός Mohamed Hamdan Dagolo, γνωστός ως "Hemedti", διοικητής των Δυνάμεων Ταχείας Υποστήριξης, των παραστρατιωτικών ανταρτών που είναι διαβόητοι για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους, περιοδεύει στην Αφρική με αεροπλάνο της Royal Jet (αεροπορική εταιρεία των Εμιράτων). Έφτασε στην Αντίς Αμπέμπα την περασμένη εβδομάδα, όπου συναντήθηκε με τον πρωθυπουργό Abiy. Η επέκταση του πρωτοκόλλου στους υποστηριζόμενους από τα Εμιράτα διασπαστές είναι η νέα κανονικότητα στην περιοχή.
Στο βαθμό που λειτουργεί καθόλου, η AU γίνεται το πρόσωπο της ανελεύθερης πολυμέρειας, απομακρυνόμενη από τις ιδρυτικές της αρχές. Η πρακτική του ΟΗΕ να υποχωρεί έναντι των περιφερειακών εταίρων του τον αφήνει εκχυδαϊσμένο. Η Διακυβερνητική Αρχή για την Ανάπτυξη - το οκταμελές μπλοκ της βορειοανατολικής Αφρικής - είναι πλέον βαθιά διχασμένη και πλησιάζει στην παράλυση.
Με το Κέρας της Αφρικής και την Υεμένη να βρίσκονται πολύ πιο κάτω στη λίστα προτεραιοτήτων των δυτικών υπουργείων Εξωτερικών, η Αμερική και η Ευρώπη στέλνουν διπλωμάτες μεσαίου βαθμού στον λάκκο με τα φίδια, θλιβερά ανεπαρκώς εξοπλισμένους για τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν. Πολύ εύκολα εκφοβίζονται από τους επιδεικτικούς τοπικούς δεσπότες, ίσως επηρεασμένοι από τα "παναφρικανικά" συνθήματα ζόμπι που αμφισβητούν το δικαίωμά τους να μιλούν για τα ανθρώπινα δικαιώματα, έχουν αφήσει τις χώρες τους άσχετες μπροστά στην αδίστακτη εξουσία του Κόλπου.
Οι πρόσφατες εξελίξεις δε θα μπορούσαν να είχαν προβλεφθεί λεπτομερώς. Αλλά οι Αμερικανοί διπλωμάτες είδαν την ευρύτερη πρόκληση πριν από μερικά χρόνια. Το 2020, μια διακομματική "ανώτερη ομάδα μελέτης" για την Ερυθρά Θάλασσα που συγκλήθηκε από το Ινστιτούτο Ειρήνης των Ηνωμένων Πολιτειών, έθεσε ως προτεραιότητα μια ευρεία διπλωματική στρατηγική για την αρένα της Ερυθράς Θάλασσας. Η έκθεση του USIP προειδοποιούσε ότι οι συγκρούσεις στην περιοχή θα μπορούσαν να απειλήσουν την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ και πρότεινε έναν απεσταλμένο υψηλού επιπέδου με ευρεία εντολή.
Η κυβέρνηση Μπάιντεν διόρισε γρήγορα ειδικό απεσταλμένο για το Κέρας της Αφρικής, αλλά το Γραφείο Αφρικής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ υποβάθμισε σύντομα τη θέση. Το κόστος αυτής της στρατηγικής αμέλειας γίνεται σήμερα σαφές.
Υπάρχει ακόμη μια ευκαιρία για ένα διπλωματικό φόρουμ που προωθεί τη συλλογική ασφάλεια. Η Ουάσινγκτον έχει χάσει τις καλύτερες ευκαιρίες της να αναλάβει ηγετικό ρόλο - οποιαδήποτε πρωτοβουλία των ΗΠΑ σήμερα θα προκαλέσει βαθιά καχυποψία στους άλλους. Οι δυνάμεις της Μέσης Ανατολής δεν προτείνουν, κατά κανόνα, συλλογική δράση και τα κράτη του Κόλπου είναι διχασμένα. Οι Ευρωπαίοι θα ακολουθήσουν, δε θα ηγηθούν.
Το βάρος της ηγεσίας πέφτει τότε στην Αφρική και στα Ηνωμένα Έθνη. Ενεργώντας από κοινού, μπορούν να δημιουργήσουν μια συναίνεση που θα φέρει την Αμερική, την Ευρώπη, την Κίνα και τη Ρωσία σε ένα φόρουμ που θα πλαισιώνεται από την ατζέντα μιας σταθερής και συνεργάσιμης αρένας της Ερυθράς Θάλασσας.